Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας ήταν οι μυθικοί κήποι που ομόρφυναν την πρωτεύουσα της Νεο-Βαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας, χτισμένοι από τον μεγαλύτερο βασιλιά της Ναβουχοδονόσορα Β' (605-562 π.Χ.). Ένα από τα Επτά Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου, είναι το μόνο θαύμα του οποίου η ύπαρξη αμφισβητείται από τους ιστορικούς.
Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι οι κήποι δεν βρίσκονταν στη Βαβυλώνα, αλλά στην πραγματικότητα στη Νινευή, πρωτεύουσα της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας, ενώ άλλοι εμμένουν στους αρχαίους συγγραφείς και περιμένουν την αρχαιολογία να παράσχει πειστικές αποδείξεις. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι οι κήποι είναι απλώς αποκύημα της αρχαίας φαντασίας. Η αρχαιολογία στην ίδια τη Βαβυλώνα και τα αρχαία βαβυλωνιακά κείμενα σιωπούν επί του θέματος, αλλά οι αρχαίοι συγγραφείς περιγράφουν τους κήπους σαν να βρίσκονταν στην πρωτεύουσα του Ναβουχοδονόσορα και να υπήρχαν ακόμη και στους ελληνιστικούς χρόνους. Ο εξωτικός χαρακτήρας των κήπων σε σύγκριση με τα πιο γνωστά ελληνικά στοιχεία της λίστας και το μυστήριο γύρω από τη θέση και την εξαφάνισή τους έχουν καταστήσει τους Κρεμαστούς Κήπους της Βαβυλώνας το πιο γοητευτικό από όλα τα Επτά Θαύματα.
Βαβυλώνα & Ναβουχοδονόσορ Β'
Η Βαβυλώνα, που βρίσκεται περίπου 80 χιλιόμετρα (50 μίλια) νότια της σύγχρονης Βαγδάτης στο Ιράκ, ήταν μια αρχαία πόλη με ιστορία κατοίκησης που χρονολογείται από την 3η χιλιετία π.Χ.. Η σπουδαιότερη περίοδος στην ιστορία της πόλης ήταν τον 6ο αιώνα π.Χ. κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ναβουχοδονόσορα Β΄, όταν η πόλη ήταν η πρωτεύουσα της Νεο-Βαβυλωνιακής Αυτοκρατορίας. Η αυτοκρατορία είχε ιδρυθεί από τον πατέρα του Ναβουχοδονόσορα Ναβοπολασσάρ (625-605 π.Χ.) μετά τις νίκες του επί της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας. Ο Ναβουχοδονόσορας Β' θα προχωρούσε σε ακόμη μεγαλύτερα πράγματα, συμπεριλαμβανομένης της κατάληψης της Ιερουσαλήμ το 597 π.Χ. Ο βασιλιάς της Βαβυλώνας άρχισε στη συνέχεια να κάνει την πρωτεύουσά του μια από τις πιο λαμπρές πόλεις του κόσμου. Η Πύλη Ιστάρ χτίστηκε γύρω στο 575 π.Χ. με τους ωραίους πύργους της και τις απεικονίσεις σε πλακάκια πραγματικών και φανταστικών ζώων, ένα διπλό πλινθόκτιστο τείχος 7-20 χιλιομέτρων περιέβαλε την πόλη - το μεγαλύτερο που χτίστηκε ποτέ - και στη συνέχεια, ενδεχομένως, πρόσθεσε τους εκτεταμένους κήπους αναψυχής, η φήμη των οποίων εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο.
Ονομασία & Περιγραφές
Η πλειονότητα των μελετητών συμφωνεί ότι η ιδέα της καλλιέργειας κήπων αποκλειστικά για την ευχαρίστηση, σε αντίθεση με την παραγωγή τροφίμων, προέρχεται από την "Εύφορη Ημισέληνο", όπου ήταν γνωστή ως παράδεισος. Από εκεί η ιδέα θα εξαπλωθεί σε όλη την αρχαία Μεσόγειο, έτσι ώστε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους ακόμη και ιδιώτες, ή τουλάχιστον οι πλουσιότεροι, να καλλιεργούν τους δικούς τους ιδιωτικούς κήπους στα σπίτια τους. Οι κήποι δεν αφορούσαν μόνο τα λουλούδια και τα φυτά, καθώς προστέθηκαν αρχιτεκτονικά, γλυπτικά και υδάτινα χαρακτηριστικά, ενώ ακόμη και η θέα ήταν ένα θέμα που έπαιζε ρόλο για τον αρχαίο κηπουρό του τοπίου αυτού. Οι κήποι έγιναν τόσο πολυπόθητο χαρακτηριστικό που οι ζωγράφοι τοιχογραφιών, όπως εκείνοι της Πομπηίας, κάλυψαν ολόκληρους τοίχους των επαύλεων με σκηνές που έδιναν την ψευδαίσθηση ότι μπαίνοντας κανείς σε ένα δωμάτιο έμπαινε και σε έναν κήπο. Όλοι αυτοί οι υπαίθριοι ευχάριστοι χώροι, λοιπόν, οφείλουν την ύπαρξή τους στην αρχαία Μεσοποταμία και, πάνω απ' όλα, στους υπέροχους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας.
Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας αναφέρονταν μερικές φορές ως Κρεμαστοί Κήποι της Σεμίραμις από το όνομα της ημι-θρυλικής και ημι-θεϊκής γυναίκας Ασσύριας ηγεμόνα που οι Έλληνες θεωρούσαν ότι ανοικοδόμησε εκτενώς τη Βαβυλώνα τον 9ο αιώνα π.Χ.. Ο Ηρόδοτος, ο Έλληνας ιστορικός του 5ου αιώνα π.Χ., περιγράφει το εντυπωσιακό αρδευτικό σύστημα της Βαβυλώνας και τα τείχη της, αλλά δεν αναφέρει συγκεκριμένα κήπους (αν και η Μεγάλη Σφίγγα περιέργως λείπει επίσης από την περιγραφή του για τη Γκίζα). Η πρώτη αναφορά σε αρχαία πηγή για τους κήπους γίνεται από τον Βηρωσσό της Κω, για την ακρίβεια, από έναν ιερέα ονόματι Μπελ-Ουσρού από τη Βαβυλώνα που μετεγκαταστάθηκε στο ελληνικό νησί. Γράφοντας γύρω στο 290 π.Χ., το έργο του Βηρωσσού επιβιώνει μόνο ως παρατιθέμενα αποσπάσματα από μεταγενέστερους συγγραφείς, αλλά πολλές από τις περιγραφές του για τη Βαβυλώνα έχουν επιβεβαιωθεί από την αρχαιολογία.
Ο Βηρωσσός περιγράφει υψηλές πέτρινες αναβαθμίδες (πεζούλες) που μιμούνταν βουνά, στις οποίες ήταν φυτεμένα πολλά είδη μεγάλων δέντρων και λουλουδιών. Αυτές όχι μόνο θα δημιουργούσαν ενα αισθητικά ευχάριστo περιβάλλον με κρεμαστή βλάστηση αλλά θα διευκόλυναν και την άρδευσή τους. Ο Βηρωσσός εξηγεί επίσης γιατί δημιουργήθηκαν οι κήποι, έτσι ώστε να κάνουν μια σύζυγο του βασιλιά της Βαβυλώνας, μια Μήδη που ονομαζόταν Αμύτις, να αισθάνεται λιγότερη νοσταλγία για την πράσινη και λοφώδη πατρίδα της. Δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία αναφορά σε μια βασίλισσα με αυτό το όνομα στα βαβυλωνιακά αρχεία.
Αρκετές άλλες πηγές περιγράφουν τους κήπους σαν να υπήρχαν ακόμα τον 4ο αιώνα π.Χ., αλλά όλες γράφτηκαν αιώνες μετά τη βασιλεία του Ναβουχοδονόσορα και όλες γράφτηκαν από συγγραφείς που σχεδόν σίγουρα δεν είχαν επισκεφθεί ποτέ τη Βαβυλώνα και που γνώριζαν ελάχιστα είτε από κηπουρική είτε από μηχανική. Ο Στράβωνας, ο Έλληνας γεωγράφος (περίπου 64 π.Χ. - περίπου 24 μ.Χ.), περιγράφει τη θέση των κήπων δίπλα στον Ευφράτη, ο οποίος διέσχιζε την αρχαία Βαβυλώνα, και ένα περίπλοκο μηχανισμό από βίδες που αντλούσε νερό από τον ποταμό για να ποτίζει τους κήπους αυτούς. Αναφέρει επίσης την ύπαρξη σκαλοπατιών για την πρόσβαση στα διάφορα επίπεδα. Εν τω μεταξύ, ο Έλληνας ιστορικός Διόδωρος Σικελός, που έγραφε επίσης τον 1ο αιώνα π.Χ., σημειώνει ότι οι βεράντες είχαν κλίση προς τα πάνω όπως ένα αρχαίο θέατρο και έφταναν σε συνολικό ύψος τα 20 μέτρα. Περιγράφει ότι οι αναβαθμίδες ήταν χτισμένες πάνω σε πυλώνες και επενδεδυμένες με καλάμια και τούβλα.
Κήποι της Μεσοποταμίας
Υπάρχουν γνωστά προηγούμενα για μεγάλους κήπους στη Μεσοποταμία που προϋπήρχαν εκείνων που λέγεται ότι υπήρχαν στη Βαβυλώνα. Υπάρχουν ακόμη και απεικονίσεις τους, για παράδειγμα, σε μια ανάγλυφη πλάκα από το βόρειο παλάτι του Ασουρμπανιπάλ (668-631 π.Χ.) στη Νινευή, που βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Πράγματι, ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι η όλη ιδέα των Βαβυλωνιακών κήπων είναι αποτέλεσμα ενός μνημειακού μπερδέματος και ότι η Νινευή ήταν αυτή που είχε στην πραγματικότητα το μυθικό θαύμα, χτισμένο εκεί από τον Σενναχειρείμ (βασιλεύς 705-681 π.Χ.). Υπάρχουν άφθονες μαρτυρίες από την αρχαιολογία αλλά και από κείμενα για κήπους στη Νινευή, και η πόλη αναφερόταν μερικές φορές ακόμη και ως "παλιά Βαβυλώνα". Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και αν γίνει δεκτή η υπόθεση της Νινευή, αυτό δεν αποκλείει την πιθανότητα ύπαρξης κήπων στη Βαβυλώνα.
Υπήρχαν επίσης κήποι μετά την υποτιθέμενη χρονολογία για τους κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας, εκείνοι στους Πασαργάδες στα όρη Ζάγκρος που χτίστηκαν από τον Κύρο τον Μέγα († 530 π.Χ.), για παράδειγμα. Όλοι αυτοί οι κήποι είχαν συνήθως αναβαθμίδες για να βοηθούν την άρδευση, υψηλούς τοίχους για να παρέχουν σκιά, τα δέντρα ήταν συγκεντρωμένα μεταξύ τους ώστε να διατηρούν καλύτερα τη ζωτική τους υγρασία και να αντέχουν στους καυτούς ανέμους, και, φυσικά, όλοι βρίσκονταν κοντά σε μια άφθονη πηγή νερού. Το γεγονός ότι οι κήποι συνδέονταν συνήθως με παλάτια (σχεδόν σε κάθε πολιτισμό από την αρχαία Κίνα έως τη Μεσοαμερική) οδήγησε ορισμένους μελετητές να υποθέσουν ότι οι κήποι στη Βαβυλώνα, αν όντως υπήρχαν, θα βρίσκονταν επίσης κοντά ή σε ένα από τα βασιλικά ανάκτορα του Ναβουχοδονόσορα στις όχθες του ποταμού Ευφράτη.
Τα Επτά Θαύματα
Ορισμένα από τα μνημεία του αρχαίου κόσμου εντυπωσίασαν τόσο πολύ τους επισκέπτες από μακριά και από παντού με την ομορφιά τους, την καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική τους φιλοδοξία και την κατακόρυφη κλίμακά τους, ώστε η φήμη τους ανυψώθηκε ως αξιοθέατα που πρέπει να δει ο αρχαίος ταξιδιώτης και προσκυνητής. Επτά τέτοια μνημεία αποτέλεσαν την αρχική "bucket list" όταν αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Ηρόδοτος, ο Καλλίμαχος της Κυρήνης, ο Αντίπατρος της Σιδώνας και ο Φίλων του Βυζαντίου συνέταξαν λίστες με τα πιο θαυμάσια αξιοθέατα του αρχαίου κόσμου. Σε πολλούς πρώιμους καταλόγους των αρχαίων θαυμάτων οι κήποι καταγράφονταν μαζί με τα υπέροχα τείχη της πόλης της Βαβυλώνας, τα οποία, σύμφωνα με τον Στράβωνα, είχαν μήκος 7 χιλιόμετρα, κατά τόπους πάχος 10 μέτρα και ύψος 20 μέτρα, και διακόπτονταν τακτικά από ακόμη ψηλότερους πύργους. Ο συγγραφέας P. Jordan υποστηρίζει ότι οι κήποι μπήκαν στον καθιερωμένο κατάλογο των επτά θαυμάτων του αρχαίου κόσμου επειδή "απευθύνονταν στην καθαρή πολυτέλεια και τη ρομαντική διαστροφή της προσπάθειας" (18).
Μετά τον Ναβουχοδονόσορα, η Βαβυλώνα συνέχισε να είναι σημαντική πόλη ως μέρος της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών (550-330 π.Χ.) και των Σελευκιδών (312-63 π.Χ.), ενώ οι ηγεμόνες και των δύο οντοτήτων χρησιμοποιούσαν συχνά τα παλάτια της Βαβυλώνας ως κατοικία τους. Καταλαμβανόμενη διαδοχικά από τους Πάρθους, τους Αρσακίδες και τους Σασσανίδες, η πόλη εξακολουθούσε να διατηρεί την περιφερειακή στρατηγική της σημασία και, ως εκ τούτου, είναι απολύτως πιθανό οι κήποι να επιβίωσαν για αρκετούς αιώνες μετά την κατασκευή τους.
Οι συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές άρχισαν στην αρχαία Βαβυλώνα το 1899 μ.Χ. και παρόλο που έχουν βρεθεί πολλές αρχαίες κατασκευές, όπως τα διπλά τείχη και η πύλη Ιστάρ, δεν υπάρχει κανένα ίχνος των θρυλικών κήπων. Ένα πολλά υποσχόμενο εύρημα 14 θολωτών δωματίων κατά τη διάρκεια των ανασκαφών στο Νότιο Ανάκτορο της Βαβυλώνας αποδείχθηκε -αφού στη συνέχεια ανακαλύφθηκαν εκεί πλάκες που αποκρυπτογραφήθηκαν- ότι δεν ήταν πιο εντυπωσιακό από αποθήκες, έστω και μεγάλες. Μια άλλη σειρά ανασκαφών πολύ πιο κοντά στον ποταμό και σε τμήμα ενός άλλου παλατιού του βασιλιά αποκάλυψε μεγάλες αποχετεύσεις, τοίχους και κάτι που θα μπορούσε να είναι μια δεξαμενή, όλα απαραίτητες προϋποθέσεις για την άρδευση των κήπων, αλλά όχι απόδειξη ενός μυθικού χαμένου θαύματος.
Εκτός από τη σιωπή της αρχαιολογίας, είναι σημαντικό ότι καμία βαβυλωνιακή πηγή δεν αναφέρει τους κήπους - είτε την κατασκευή τους είτε την ύπαρξή τους, ακόμη και σε ερειπωμένη κατάσταση. Αυτό είναι ίσως η πιο καταδικαστική απόδειξη κατά της ύπαρξης των κήπων στη Βαβυλώνα, διότι τα σωζόμενα βαβυλωνιακά αρχεία περιλαμβάνουν ολοκληρωμένες περιγραφές των επιτευγμάτων και των κατασκευαστικών έργων του Ναβουχοδονόσορα μέχρι και τα ονόματα των δρόμων της Βαβυλώνας.
Παρά την έλλειψη φυσικών και σύγχρονων γραπτών αποδείξεων, φαίνεται δύσκολο να πιστέψουμε ότι οι κήποι δεν υπήρξαν ποτέ, όταν ο μύθος τους προκάλεσε τέτοια κάλυψη από τους αρχαίους συγγραφείς και κράτησαν τη θέση τους στον κατάλογο των θαυμάτων για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Αν απορριφθεί η κομψή ιδέα ότι οι κήποι βρίσκονταν πραγματικά στη Νινευή, τότε η πιθανή απάντηση, όπως πάντα, φαίνεται να βρίσκεται κάπου στη μέση. Οι αρχικοί κατάλογοι των θαυμάτων συντάχθηκαν είτε από Έλληνες συγγραφείς είτε από εκείνους που έγραφαν για ελληνιστικό κοινό και τι θα μπορούσε να εντυπωσιάσει περισσότερο έναν Έλληνα, που είχε συνηθίσει σε ξηρές πεζούλες με ελαιώνες, από έναν πλούσιο κήπο με εξωτικά είδη που αρδεύονταν έξυπνα στο απίστευτα ζεστό κλίμα του Ιράκ; Ίσως, υπήρχε κάποιου είδους κήπος στη Βαβυλώνα, και η κλίμακά του έγινε υπερβολική, όπως ακριβώς το παλάτι της Κνωσού στην Κρήτη μετατράπηκε σε μυθικό λαβύρινθο από προηγούμενες γενιές Ελλήνων συγγραφέων. Ίσως, ο χρόνος θα το δείξει καθώς η αρχαιολογία συνεχίζει τις αργές και επίπονες έρευνές της στο παρελθόν. Αν μη τι άλλο, οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας είναι το κορυφαίο παράδειγμα του γιατί δημιουργήθηκε εξαρχής η ιδέα των Επτά Θαυμάτων - ένας κατάλογος με πραγματικά εξαίρετα ανθρώπινα εγχειρήματα που λίγοι θα έβλεπαν ποτέ οι ίδιοι, αλλά που, παρ' όλα αυτά, εξακολουθούν να προκαλούν θαυμασμό, συζήτηση και μίμηση.
