Religija astečke civilizacije koja je cvjetala u drevnoj Mezoamerici (1345 -1521 godine) je stekla neslavnu reputaciju zbog krvožednih ljudskih žrtvovanja i groznih priča o trganju kucajućih srca iz žrtava koje su još uvijek bile pri svijesti, odrubljivanju glava, deranja kože i komadanja. Sve su se te stvari dešavale, ali je važno zapamtiti da je za Azteke čin žrtvovanja – čiji je samo jedan dio bilo žrtvovanje ljudi – bio strogo ritualizovan proces koji je davao najveću moguću čast bogovima i bio je smatran neophodnim kako bi se osiguralo kontinuirano blagostanje čovječanstva.
Porijeklo i svrha
Azteci nisu bili prva mezoamerička civilizacija koja je praktikovala ljudsko žrtvovanje, s obzirom da je vjerovatno Olmečka civilizacija (1200-300 p.n.e) ta koja je započela takve rituale na vrhovima svojih svetih piramida. Druge civilizacije kao što su Maje i Tolteci su nastavile sa tom praksom. Međutim, Asteci su žrtvovanje odveli do neviđenih razmjera, iako su rani hroničari tokom španskog osvajanja nesumnjivo pretjerali o toj skali, vjerovatno da bi opravdali brutalni tretman Španjolaca prema autohtonim narodima. I pored toga, smatra se da su na velikim astečkim vjerskim lokalitetima svake godine žrtvovane stotine, možda čak i hiljade ljudi, a ne može se poreći da je to također dovodilo i do sekundarnog efekta zastrašivanja gostujućih ambasadora i stanovnika općenito.
U mezoameričkoj kulturi se žrtvovanje ljudi smatralo kao vraćanje duga za žrtvovanja koja su i sami bogovi podnijeli kako bi stvorili svijet i sunce. Ova ideja vraćanja duga je bila posebno istinita kod mita o čudovištu gmazu Cipactliju (ili Tlaltecuhtli). Veliki bogovi Quetzalcoatl i Tezcatlipoca su rastrgali stvorenje kako bi stvorili zemlju i nebo, kao i sve druge stvari poput planina, rijeka i izvora koji su nastajali od različitih dijelova tijelova. Kako bi umirili duh Cipactlija, bogovi su joj obećali ljudska srca i krv. Sa druge tačke gledišta, žrtvovanja su bila nadoknada bogovima za zločin koje je donijelo čovječanstvo, u astečkoj mitologiji. U toj priči Ehecatl-Quetzalcoatl su ukrali kosti iz podzemnog svijeta i od njih napravili prve ljude, tako da su žrtvovanja bila neophodno izvinjenje bogovima.
Zatim su se bogovi 'hranili' i 'njegovali' žrtvovanom krvlju i mesom što je osiguralo stalnu ravnotežu i prosperitet astečkog društva. U Nahuatlu, riječ za žrtvu je vemana koja potječe od ventli (prinos) i mana 'raširiti se' što predstavlja uvjerenje da su žrtvovanja pomogla u ciklusu rasta i smrti u hrani, životu i energiji. Prema tome, meso se pržilo ili se krv polijevala po kipovima božanstava kako bi bogovi mogli direktno sudjelovati u tome. Možda su najznačajniji primjer 'hranjenja' bogova bile ceremonije kojima se osiguravalo da Tezcatlipoca, bog sunca, bude dobro nahranjen tako da ima snage da podigne sunce svakog jutra.
Drugi oblici žrtvovanja
Uobičajeni oblici žrtvovanja su bili samoozljeđivanje i puštanje krvi – na primjer iz ušiju i nogu pomoću kostiju ili bodlji agave – spaljivanje krvlju natopljenih papirnih traka, kao i paljenje duhana i tamjana. Druge vrste žrtvovanja su uključivale prinošenje različitih živih bića poput jelena, leptira i zmija. Na određeni način, prilikom žrtvovanja su se prinosili dragocjeni predmeti koji su dragovoljno predavani bogovima da u njima uživaju. U toj kategoriji su bile razne prehrambene namirnice, predmeti od plemenitih metala, žad i školjke koje su se mogle ritualno zakopati. Jedan od takvih najinteresantnijih poklona su bili prikazi bogova (tzoalli). Oni su pravljeni od mljevenog amaranta pomiješanog sa ljudskom krvi i medom, pri čemu se figura spaljivala ili jela nakon rituala.
Pripremanje žrtava
Kod ljudskog žrtvovanja, žrtve su najčešće birane među zarobljenim ratnicima. Uistinu, ratovi su se često vodili isključivo sa namjerom da se prikupe kandidati za žrtvovanje. To su bili takozvani 'cvjetni ratovi' (xochiyaoyotl) u kojima su neodlučni angažmani bili rezultat zadovoljenja Asteka kroz uzimanje onoliko zatvorenika koliko je bilo dovoljno za žrtvovanje, a istočna država Tlaxcala je bila omiljeno lovište. Oni koji su se borili najhrabrije ili su bili najzgodniji smatrani su najboljim kandidatima za žrtvovanje i da je veća šansa da će ugoditi bogovima. Ljudsko žrtvovanje je stvarno bilo isključivo rezervisano za one najvrjednije žrtve i ono se smatralo velikom časti, direktnom vezom sa bogom.
Drugi izvor žrtava su bile ritualne igre loptom gdje bi kapiten koji je izgubio ili čak cijeli njegov tim platio krajnju cijenu poraza. Također su se i djeca mogla žrtvovati, posebno u u čast boga kiše Tlaloca, u ceremonijama održanim na svetim planinama. Vjerovalo se da će upravo suze žrtvovane djece donijeti kišu. Robovi su bili još jedna društvena grupa iz kojih su se birale žrtve, mogli su pratiti svog bladara u smrt ili su ih trgovci poklanjali kako bi osigurali prosperitet u poslu.
Ritual i smrt
Izvođena na posebno odabranim hramovima na vrhu velikih piramida poput onih u Tenochtitalnu, Texcocu i Tlacopanu, žrtvovanja su se uglavnom provodila rastezanjem žrtve preko posebnog kamena, presijecanjem njenih prsa i uklanjanjem srca pomoću opsidijanskog ili kremenog noža. Srce se zatim stavljalo u posebnu kamenu posudu (cuauhxicalli) ili u chachmool (kamena skulptura na čijoj sredini je isklesana zdjela) i spaljivalo pri prinošenju bogu za kojeg se žrtvuje. Alternativno, žrtva je mogla biti obezglavljena ili raskomadana. M.D. Coe sugeriše da je ta metoda bila rezervisana za ženske žrtve koje su predstavljale bogove poput Chalchuihtlicue, ali slike koje su Španci bilježili u raznim Kodeksima pokazuju kako su obezglavljena tijela bačena niz stepenice piramida. Oni koji su žrtvovani Xipe Totecu su također bili oderani, najvjerovatnije u cilju imitiranja sjemena koje ljušti svoje ljuske.
Žrtve su također mogle biti žrtvovane u složenijem procesu gdje bi se jedna žrtva natjerala da se bori u gladijatorskom meču protiv odreda pažljivo odabranih boraca. Po prirodi, žrtva nije imala šanse preživjeti ovo iskušenje ili čak nanijeti bilo kakvu ozljedu protivnicima, jer ne samo da je bila vezana za kamenu platformu (temalacatl), već je njeno oružje bio obični pernati štap, dok su protivnici imali izuzetno oštre mačeve od opsidijana (macuauhuitl). U drugoj metodi, žrtve su vezane za okvir i bile bi gađane strelicama ili strijelama, a u možda najgoroj metodi od svih, žrtva bi se u više navrata bacila u vatru, a zatim bi joj se izvadilo srce.
Nakon žrtvovanja, glave žrtava su mogle biti izložene na stalcima (tzompantli), prikazi koji se zadržavaju u kamenom arhitektonskom ukrasu, posebno u Tenochtitlanu. Meso žrtvovanih su također povremeno jeli svećenici koji su sprovodili žrtvovanje i članovi vladajuće elite ili ratnici koji su zarobili žrtve.
