Prevedeno na crnogorski
Indoevropski jezici predstavljaju porodicu srodnih jezika koji se danas govore u Sjevernoj i Južnoj Americi, Evropi i Zapadnoj i Južnoj Aziji. Kao što jezici poput španskog, francuskog, portugalskog i italijanskog potiču od latinskog jezika, tako se isto vjeruje da indoevropski jezici proizilaze iz jednog hipotetičkog jezika koji se naziva proto-indoevropski jezik i nije više u upotrebi.
Postoji velika vjerovatnoća da su najstariji govornici ovog jezika prvobitno živjeli u okolini Ukrajine i susjednih područja u Kavkazu i Južnoj Rusiji, potom se raširili na preostali dio Evrope a kasnije i do Indije. Vjeruje se da se kraj proto-indoevropske jezičke zajednice desio najranije oko 3400. g.p.n.e.
Kako govornici proto-indoevropskog jezika nisu razvili pismo, nemamo fizički dokaz da je ovaj jezik postojao. Lingvistička nauka pokušava da rekonstruiše proto-indoevropski jezik koristeći se raznim metodama i, iako se precizna rekonstrukcija ovog jezika čini nemogućom, danas imamo opštu sliku o zajedničkim karakteristikama govornika proto-indoevropskog jezika, u lingvističkom i kulturološkom smislu. Pored upotrebe metoda komparativne lingvistike, postoje i studije koje se zasnivaju na upoređivanju mitova, zakona i socioloških instituta.
Grupe indoevropskih jezika
Indoevropski jezici se dijele u veliki broj grupa: anatolijski, indoiranski, grčki, italski, keltski, germanski, jermenski, toharski, baltoslovenski i albanski.
Anatolijski jezici
Ova grana jezika je preovladavala u azijskom dijelu Turske i pojedinim oblastima sjeverne Sirije. Najpoznatiji među ovim jezicima je hetitski. 1906. g.n.e, velika količina hetitskih nalaza je pronađena na području Hatuše, prijestonice Hetitskog carstva, gdje je pronađen arhiv sa oko 10.000 tablica ispisanih klinastim pismom i raznim drugim fragmentima. Ovi tekstovi datiraju iz druge polovine 2. milenijuma p.n.e. Luvijski, palajski, licijski i lidijski su drugi primjeri porodica jezika koje pripadaju ovoj grupi.
Svi jezici anatolijske grupe jezika su izumrli. Ova grana posjeduje najstariji preživjeli dokaz indoevropskog jezika koji potiče iz 1800. g.p.n.e.
Indoiranski jezici
Ova grana jezika uključuje dvije podgrane: indijski i iranski. Danas ovi jezici preovlađuju u Indiji, Pakistanu, Iranu i okolini, kao i u oblastima od Crnog mora do zapadne Kine.
Sanskrit, jezik koji pripada indijskoj podgrani je najznačajniji među ranim jezicima ove grane; njegova najstarija varijacija, vedski sanskrit, sačuvan je u vedama, tj. knjigama himni i drugih religijskih spisa iz drevne Indije. Indijski govornici su došli na indijsko tlo iz centralne Azije oko 1500. g.p.n.e: U Rigvedi, himna 1.131 govori o legendarnom putovanju koje se može smatrati dalekom uspomenom na ovu migraciju.
Avestanski jezik se nalazi u grupi iranskih jezika. Stari avestanski (poznat i kao gatski avestanski) je najstariji sačuvani jezik iranske podgrupe jezike, ''sestra'' sanskrita, korišćen u ranim Zoroastrinim religijskim spisima. Takođe značajan jezik iz ove grupe jezika je staropersijski, jezik pronađen u kraljevskim zapisima ahemenidske dinastije, iz 6. vijeka p.n.e. Najraniji tragovi ove grupe jezika potiču iz 1300. g.p.n.e.
Danas, brojni indijski jezici se govore u Indiji i Pakistanu, kao što su hindi-urdu, pandžabi i bengalski. Iranski jezici kao što su farsi (savremeni persijski), pašto i kurdski se govore u Iraku, Iranu, Avganistanu i Tadžikistanu.
Grčki jezik
Grčki jezik se ne odnosi na grupu jezika, već dijalekata: tokom više od 3000 godina pisane istorije, grčki dijalekti nikad nisu dostigli nivo međusobno nerazumljivih jezika. Grčki jezik je preovladavao u južnom dijelu Balkana, na Peloponeskom poluostrvu, u području Egejskog mora i okolini. Najstariji preživjeli pisani trag grčkog jezika je mikenski, dijalekt mikenske civilizacije, uglavnom pronađen na glinenim tablicama i keramičkim posudama na Kritu. Mikenski jezik nije imao alfabetski sistem pisanja, već slogovno pismo poznato pod imenom linearno B pismo.
Prvi alfabetski zapisi datiraju iz ranog 8. vijeka p.n.e, što je vjerovatno vrijeme kada su Homerovi epovi, Ilijada i Odiseja, dobili svoje današnje forme. Postojalo je mnogo grčkih dijalekata u drevnim vremenima, ali uslijed kulturološke nadmoći Atine u 5. vijeku p.n.e, upravo atički dijalekt je postao standardni književni jezik tokom Klasičnog doba (480.-323. p.n.e.). Na taj način, najpoznatija grčka poezija i proza napisana u Klasičnom dobu je pisana na atičkom: Aristofan, Aristotel, Euripid i Platon su samo neki od primjera stvaralaca koji su koristili ovo narječje.
Italski jezici
Ova podgrupa jezika je preovladavala na italijanskom poluostrvu. Italski narodi nisu starosjedioci Italije; zapravo su došli u Italiju prelazeći Alpe oko 1000. g.p.n.e. a potom se postepeno kretali ka jugu. Latinski, najpoznatiji jezik iz ove grupe, prvobitno je bio lokalni jezik kojim su govorila pastirska plemena koja su naseljavala mala zemljoradnička naselja u centralnom dijelu italijanskog poluostrva. Prvi zapisi na latinskom jeziku su se pojavili u 7. vijeku p.n.e. a do 6. vijeka p.n.e. im se znatno povećao broj.
Rim je bio odgovoran za rast značaja latinskog jezika u antičkom dobu. Klasični latinski je oblik latinskog jezika koji se koristio u najčuvenijim djelima romanskih autora kao što su Ovidije, Ciceron, Seneka, Plinije i Marko Aurelije. Ostali jezici ove grupe su: fališćanski, sabelski, umbrijski, južnopicenski i osački, pri čemu su svi izumrli.
Danas su romanski jezici jedini preživjeli potomci italske podgrupe jezika.
Keltski jezici
Ova grupa jezika se sastoji od dvije podgrupe: kontinentalni keltski i ostrvski keltski. Do neke 600-te godine p.n.e. keltska plemena su se proširila od područja današnje Njemačke, Austrije i Zapadne Češke u skoro svim pravcima, do Francuske, Belgije, Španije i britanskih ostrva, a potom do 400-te g.p.n.e, su krenuli južnije, ka sjevernoj Italiji, jugoistočnom dijelu Balkana i nastavili dalje ka jugu. Tokom ranog 1. vijeka p.n.e. keltska plemena su preovladavala znatnim dijelom Evrope. 50. g.p.n.e, Julije Cezar je osvojio Galiciju (drevnu Francusku) a vijek kasnije, car Klaudije je osvojio Britaniju. Kao rezultat ovoga, Rim je pripojio ovo veliko keltsko govorno područje, latinski je postao dominantni jezik, a kontinentalno keltski jezici su izumrli. Glavni kontinentalni jezik je bio galski.
Ostrvski keltski jezik se razvio na britanskim ostrvima nakon što su keltska plemena došla oko 6. vijeka p.n.e. U Irskoj, ostrvski keltski jezik je doživio procvat zahvaljujući geografskoj izolovanosti, koja je održavala Irsku relativno bezbjednom od romanske i anglo-saksonske invazije.
Jedini keltski jezici koji se govore i danas (irski galski, škotski galski, velški i britonski) svi potiču od ostrvskog keltskog.
Germanski jezici
Germanska grupa jezika se dijeli na tri podgrupe: istočno-germansku, danas izumrlu; sjeverno-germansku, koja obuhvata staronorski, pretka svih skandinavskih jezika; i zapadno-germansku, koja obuhvata staroengleski, starosaksonski i starovisokonjemački.
Najraniji tragovi ljudi germanskog govornog područja potiču iz prve polovine 1. milenijuma p.n.e. Naseljavali su područje koje se prostiralo od južne Skandinavije do obala Sjevernog Baltičkog mora. Tokom praistorijskog doba, germanska plemena su ostvarila kontakt sa govornicima finskog jezika na sjeveru i sa baltičko-slovenskim plemenima na istoku. Kao rezultat ove interakcije, germanski jezik je zadobio više pozajmljenih izraza iz finskog i baltičko-slovenskog jezika.
Većina Vikinga je koristila nekolike varijacije staronorskog jezika. Starosjedilačka nordijska prehrišćanska germanska mitologija i folklor su takođe sačuvani na staronorskom jeziku, na staroislandskom dijalektu.
Holandski, engleski, frizijski i jidiš su neki od primjera savremenih jezika iz zapadnogermanske podgrupe, dok danski, farski, islandski i švedski potiču iz sjevernogermanske grupe.
Jermenski jezik
Porijeklo naroda koji govore jermenski jezik je pitanje koje ostaje neodgovoreno. Moguće je da su Jermeni i Frigijci pripadali istom migracionom talasu koji je zahvatio Anatoliju, a krenuo sa Baklana krajem 2. milenijuma p.n.e. Jermeni su nastanili područje oko jezera Van, današnje Turske; ova regija je pripadala Urartu državi početkom 1. milenijuma p.n.e. U 8. vijeku p.n.e, Urartu je pao pod kontrolu Asirije i u 7. vijeku p.n.e. Jermeni su zauzeli ovo područje. Ubrzo nakon toga, Međani su pripojili ovo područje i Jermenija je postala vazalna država. Tokom vladavine Ahemenida, ovo područje postaje persijski satrap. Persijska dominacija je imala snažan lingvistički uticaj na Jermene, zbog čega su mnogi akademici u prošlosti imali pogrešnu koncepciju da jermenski jezik pripada iranskoj grupi jezika.
Toharski jezik
Toharski narod takođe karakteriše misteriozna prošlost. Poznato je da su živjeli u pustinji Taklamakan, na zapadu Kine. Većina postojećih toharskih tekstova su prevodi iz dobro znanih budističkih djela, a svi ovi tekstovi potiču iz perioda od 6. do 8. vijeka n.e. Nijedan od tekstova ne pruža informacije o samim Toharcima. Dva jezika pripadaju ovoj grupi: toharski A i toharski B jezik. Ostaci toharskog A jezika su pronađeni samo na mjestima gdje su nađeni i dokumenti na toharskom B jeziku, što ukazuje na činjenicu da je toharski A jezik tada već izumro, a koristio se samo kao religijski i poetski jezik, dok je toharski B jezik bio živi jezik koji se koristio u administraciji.
Brojne dobro očuvane mumije sa karakteristikama kavkazoidne rase kao što su visok rast, crvena, plava i smeđa kosa, su pronađene u pustinji Taklamakan, između 1800. g.p.n.e. i 200. g.n.e. Stil pletenja i dezeni njihove odjeće su slični halštatskoj kulturi u centralnoj Evropi. Fizička analiza i genetski dokazi su otkrili sličnosti sa stanovništvom zapadne Evroazije.
Ova grupa jezika je u potpunosti izumrla. Od svih antičkih indoevropskih jezika, toharski se govorio u najistočnijim oblastima.
Baltičko-slovenski jezici
Ova grana jezika obuhvata dvije podgrane: baltički i slovenski.
Tokom kasnog bronzanog doba, baltička teritorija se prostirala od današnje zapadne Poljske do Urala. Kasnije, Balti su zauzeli malo područje oko Baltičkog mora. Stanovništvo u sjevernim krajevima ove teritorije je održavalo bliske veze sa finskim plemenima, čiji jezik nije bio dio indoevropske grupe jezika: Finci su počeli da koriste veliki broj baltičkih riječi, što ukazuje na to da su Balti imali značajnu kulturnu nadmoć u ovom području. Pod pritiskom migracija Gota i Slovena, baltička teritorija se umanjivala kako se približavao 5. vijek n.e.
Arheološki dokazi ukazuju na to da su od 1500.g.p.n.e, Sloveni ili njihovi preci zauzeli oblast koja se prostire od zapadne poljske granice do Dnjepra u Bjelorusiji. Tokom 6. vijeka n.e, slovenska plemena su proširila svoju teritoriju, migrirajući na područje Grčke i Balkana: tada su i prvi put pomenuti, u vizantijskim pisanim izvorima koji govore o ovoj velikoj migraciji. Pojedina ili sva slovenska plemena su se nastanjivala dalje ka istoku, u ili u blizini iranske teritorije, kada su brojne iranske riječi završile u proto-slovenskom jeziku u svojim najranijim fazama. Kasnije, kako su se kretali ka Zapadu, stupili su u kontakt sa germanskim plemenima i nanovo pozajmili više pojmova.
Jedina dva živa baltička jezika su: letonski i litvanski. Veliki broj slovenskih jezika se koristi danas, a to su bugarski, češki, hrvatski, poljski, srpski, crnogorski, slovački, ruski i mnogi drugi.
Albanski jezik
Albanski jezik je poslednji indoevropski jezik koji se pojavljuje u pisanoj formi. Postoje dvije teorije o porijeklu ovog jezika. Prema prvoj teoriji, albanski jezik je savremeni potomak ilirskog, jezika koji se uveliko govorio na ovom području u antičkom dobu. Kako je poznato veoma malo o ilirskom jeziku, ova teorija se ne može ni odbaciti a ni potvrditi sa lingvističkog stanovišta. Iz istorijskog i geografskog ugla, međutim, ova tvrdnja ima smisla. Druga teorija govori da je albanski jezik potomak tračkog, još jednog izgubljenog jezika koji se koristio istočnije od ilirskog jezika.
Danas se albanski govori u Albaniji kao zvanični jezik, u par država bivše Jugoslavije kao i u manjim enklavama u južnoj Italiji, Grčkoj i Sjevernoj Makedoniji.
Nesvrstani jezici
Svi jezici u ovoj grupi su li izumrli ili su ranija faza nekog savremenog jezika. Primjeri jezika iz ove grupe su frigijski, trački, drevni makedonski (koji ne treba miješati sa makedonskim, jezikom koji se danas govori u Sjevernoj Makedoniji, iz slovenske grupe), ilirski, venecijanski, mesapijski i lusitanski.
Indoevropska istorijska lingvistika
U drevnim vremenima je primjećeno da neki jezici imaju velike sličnosti: grčki i latinski su poznati primjeri ovoga. Grčke riječi héks ''šest'' i heptá ''sedam'' su veoma slične latinskim izrazima sex i septem. Takođe je istaknuto podudaranje početnog slova h- u grčkom i s- u latinskom jeziku.
Objašnjenje koje su ponudili antički akademici je da latinski jezik potiče od grčkog jezika. Vjekovima kasnije, tokom i nakon renesanse, veće sličnosti su primjećene i među drugim jezicima, pa je zaključeno da su određene grupe jezika srodne, kao što su islandski i engleski, kao i romanski jezici. Uprkos svim ovim zapažanjima, lingvistička nauka se nije značajnije razvila do 18. vijeka n.e.
Tokom britanske kolonizacije Indije, britanski orijentalista i pravnik Ser Vilijam Džons se upoznao bolje sa sanskrit jezikom. Džons je takođe poznavao grčki i latinski jezik i bio je iznenađen sličnostima između ova tri jezika. Tokom predavanja 2.februara 1786. g.n.e, Ser Vilijam Džons je iznio svoje nove ideje:
''Sanskrit, bez obzira na svoju starost, ima divnu strukturu; savršeniju od grčkog jezika, raskošniju od latinskog, i sofisticiraniju od oba jezika, pritom noseći jaču srodnost sa njima, što se korijena glagola i gramatičkih formi tiče, nego što se to ikada proizvoljno moglo desiti; veoma snažnu, da nijedan filolog ne bi mogao da izučava sva tri, a da pritom ne vjeruje da su potekli od zajedničkog izvora, koji, možda, više i ne postoji; postoji i sličan razlog, koji je lakše prihvatljiv, za pretpostavljanje da su i gotski i keltski jezik, iako spojeni sa veoma drugačijim idiomom, imali isto porijeklo kao i sanskrit; i da bi se staropersijski jezik mogao dodati istoj porodici, ukoliko bi se raspravljalo o bilo kom pitanju koje se tiče starosti Persije.'' (Fortson, str.9)
Ideja da grčki, latinski, sanskrit i persijski jezik potiču iz istog izvora bila je svojevremeno revolucionarna. To je bila prekretnica u istoriji lingvistike. Latinski je po prvi put viđen kao ''sestra'' grčkog jezika a ne kao ''kćerka''. Nakon upoznavanja sa sanskritom, jezikom koji je veoma geografski udaljen od grčkog i latinskog jezika, i smatrajući da puka slučajnost nije dovoljno objašnjenje za pomenute sličnosti između ova tri jezika, Ser Vilijam Džons je predstavio novo viđenje koje je pokrenulo razvoj savremene lingvistike.
