Asteci drevnog Meksika su mjerili vrijeme sofisticiranim i međusobno povezanim trostrukim kalendarskim sistemom koji se pridržavao kretanja nebeskih tijela, pružao sveobuhvatan popis važnih vjerskih festivala i svetih datuma te je svakom danu davao unikatnu kombinaciju imena i broja. Dodatno, i pojedinačni dani i periodi dana su dobili svoje bogove, ističući astečki pogled da su vrijeme i svakodnevni život neodvojivi od vjerskih uvjerenja. Datum, svake 52 godine, kada su se kalendari tačno podudarali je bio smatran posebno značajnim i povoljnim.
Astečki pogled na vrijeme
U modernom svijetu, vrijeme je često zamišljeno kao prava linija koja se kreće od daleke prošlosti u beskonačnu budućnost, ali za Asteke to nije bilo baš tako. Kako historičar R.F. Townsend opisuje,
Za Asteke vrijeme je bilo puno energije i pokreta, vjesnik promjena i uvijek nabijeno snažnim osjećajem čudotvornog događanja. Kozmogeni mitovi otkrivaju preokupljenost procesom stvaranja, uništavanja i ponovne kreacije, a kalendarski sistem je odražavao te predstave o karakteru vremena. (127)
Za Asteke, specifična vremena, datumi i periodi, na primjer poput nečijeg rođendana, su mogli imati povoljan (ili negativan) utjecaj na nečiju ličnost, uspjeh žetve, properitet vladareve vladavine itd. Vrijeme se trebalo čuvati, mjeriti i bilježiti. Značajno je to da većina Astečkih spomenika i umjetničkih djela upadljivo nosi neku vrstu datuma.
Tonalpohualli – 'Brojanje dana'
Asteci su koristili sveti kalendar poznat kao tonalpohualli ili 'brojanje dana'. Ovo datira od velike antike u Mezoamerici, možda od Olmečke civilizacije iz 1. milenijuma p.n.e. Kalendar je formirao ciklus od 260 dana, po svoj vjerovatnoći originalno zasnovan na astronomskim opservacijama. Kalendar je bio raščlanjen na jedinice (koje se ponekad nazivaju trecene) od 20 dana, pri čemu je svaki dan imao svoje ime, simbol, boga zaštitnika i proročanstvo:
- cipactli – krokodil – Tonacatecuhtli – dobro
- ehecatl – vjetar – Quetzalcoatl – zlo
- calli – kuća – Tepeyolohtli – dobro
- cuetzpallin – gušter – Huehuecoyotl – dobro
- coatl – zmija – Chalchiutlicue – dobro
- miquiztli – smrt – Tecciztecatl / Meztli – zlo
- mazatl – jelen – Tlaloc – dobro
- tochtli – zec – Mayahuel – dobro
- atl – voda – Xiuhtecuhtli – zlo
- itzcuintli – pas – Mictlantecuhtli – dobro
- ozomatli – majmun – Xochipilli – neutralno
- malinalli – mrtva trava – Patecatl – zlo
- acatl – trska – Tezcatlipoca/Itztlacoliuhqui- zlo
- ocelotl – ocelot / jaguar – Tlazolteotl – zlo
- quauhtli – orao – Xipe Totec – zlo
- cozcaquauhtli – lešinar – Itzpapalotl – dobro
- ollin – zemljotres – Xolotl – neutralno
- tecpatl – nož od kremena – Tezcatlipoca / Chalchiuhtotolin – dobro
- quiahuitl – kiša – Tonatiuh / Chantico – zlo
- xochitl – cvijet – Xochiquetzal – neutralno
Grupa od 20 dana je istovremeno tekla sa drugom grupom od 13 odbrojanih dana (možda ne slučajno, astečko nebo je imalo 13 slojeva). Ovo je značilo da je svaki dan imao i ime i broj (npr. 4-Zec), a broj se mijenjao kako se kalendar okretao. Nakon što su postignute sve moguće kombinacije imena i brojeva, prošlo bi 260 dana. Broj 260 ima više značenja: to je približan period ljudske trudnoće, period između pojave Venere i dužina mezoameričkog poljoprivrednog ciklusa.
Pored imena i brojeva, svaki dan je dobio i svoje božanstvo – jednog od trinaest dnevnih gospodara (nebeski nivoi) i jednog od devet noćnih gospodara (nivoi podzemnog svijeta). Oni su uzeti iz Astečkog panteona i uključivali su Tezcatlipoca, Quetzalcoatla, Tlaloca, Xiuhtecuhtlija i Mictlantecuhtlija. Dnevno svjetlo je imalo i svoje ptice zaštitnice kao što su kolibri, sova, ćurka i kvecal, a jedan dan je imao leptira zaštitnika. Povrh toga, svakoj grupi od 13 dana je pripisan i njen bog. Konačno, u još jednom sloju značenja, 20 dana je podijeljeno u četiri grupe na osnovu ključnih tačaka: acatl (istok), tecpatl (sjever), calli (zapad) i tochtli (jug).
Sve ovo izgleda prilično komplikovano u poređenju sa modernom sedmodnevnom sedmicom ponavljajućih imena, ali je imalo prednosti da je svaki dan u godini imao svoju unikatnu kombinaciju imena i broja, tako da se nije mogao zamijeniti sa bilo kojim drugim. Zbog ovog razloga je bilo moguće da astečka djeca dobiju ime po danu u kojem su rođena. O tim danima su se vodili zapisi u knjizi koja se zvala tonalamatl, napravljenoj od papira od kore drveta. Također je postojala i klasa službenih vračara koji su tumačili koji su datumi najpovoljniji za određene događaje kao što su sklapanje braka, poljoprivredni radovi poput sadnje određenih usjeva, te koje dane bi trebalo izbjegavati.
Xiuhpohualli – 'Brojanje godina'
Drugi astečki kalendar je bio xiuhpohualli ili 'brojanje godina' koji se zasnivao na solarnom ciklusu od 365 dana. Upravo je ovaj kalendar naglašavao kada su se trebale održavati određene vjerske ceremonije i festivali. Ovaj kalendar je bio podijeljen na 18 grupa od po 20 dana (svaka sa svojim festivalom). Ovi 'mjeseci' su bili:
- Atlacahualo – zaustavljanje vode
- Tlacaxripecualiztli – deranje kože muškaraca
- Tozoztontli – manje bdijenje
- Hueytozoztli – veliko bdijenje
- Toxcatl – suša
- Etzalqualiztli – konzumiranje kukuruza i graha
- Tecuilhuitontli – manja gozba gospodara
- Hueytecuilhuitl – velika gozba gospodara
- Tlaxochimaco – darivanje cvijeća
- Xocotlhuetzi – opadanje voća
- Ochpaniztli – čišćenje
- Teotleco – povratak bogova
- Tepeilhuitl – gozba planina
- Quecholli – ptica
- Panquetzaliztli – podizanje kvecal-pernatih zastava
- Atemoztli – padanje vode
- Tititl – nepoznat značaj
- Izcalli – rast
Neki učenjaci započinju niz sa Izcallijem, tako da Atlcahualo postaje drugi 'mjesec' i tako dalje. Također je postojao dodatni period, nemontemi (bukvalno, 'bezimeni' dani) označen na kraju godine koji je trajao 5 dana. To opet nije osiguralo potpunu solarnu preciznost (koja se postiže našom prestupnom godinom) tako da bi kalendar sa godišnjim dobima eventualno izmaknuo sinhronizaciji, što je uzrokovalo pomjeranje festivala pa čak i preimenovanje dana. Nemontemi je bio čudan limbo period kada se niko nije usuđivao uraditi nešto značajno, već se čekala obnova kalendara. Cijela godina je imala ime, jedna od četiri mogućnosti u nizu: Zec, Trska Kremeni nož, Kuća. Da bi razlikovali ponavljanje godina, svaka je dobila jedan od 13 brojeva, npr. 1-Kuća nakon koje slijedi 2-Zec. Dakle, kada bi se sva četiri imena iskoristila 13 puta, prošao bi jedan puni ciklus od 52 godine.
Kalendari u skladu
Kalendari tonalpohualli i xiuhpohualli su radili istovremeno, kako to Townsend opisuje,
Često se objašnjavaju kao dva povezana, rotirajuća zupčanika, u kojima bi se svake 52 godine početni dan većeg točka od 365 dana poravnao sa početnim danom manjeg točka od 260 dana. Ovo 52-godišnje razdoblje je činilo mezoameričko „stoljeće“. (127)
Prelazak jednog 52-godišnjeg ciklusa (xiuhmolpilli) u drugi je obilježavan najvažnijim vjerskim događajem astečkog svijeta, Ceremonijom Novog Požara, također poznato, dovoljno prikladno kao ceremonija 'Vezivanja godina'. Tada se podnosila ljudska žrtva kako bi se osiguralo obnavljanje sunca. Ako bi bogovi bili nezadovoljeni, tada ne bi bilo novog sunca i svijet bi završio.
Svaki drugi ciklus od 52 godine je Astecima bio još važniji jer su se tada tačno podudarali tonalpohualli i 52-godišinji ciklus. Interesantno, iako su 52-godišnji periodi bili važni blokovi u historiji Asteka, oni nisu imali pojedinačno ime i svi su datumi na početku novog ciklusa počinjali iznova. To je bez sumnje odražavalo astečku mitologiju svemira gdje se svijet i čovječanstvo konstantno obnavljaju u neprestanim ciklusima promjene.
