Ο πολιτισμός της κοιλάδας του Ινδού ήταν μια πολιτιστική και πολιτική οντότητα που άκμασε στη βόρεια περιοχή της ινδικής υποηπείρου μεταξύ περίπου 7000 - περίπου 600 π.Χ. Το σύγχρονο όνομά του προέρχεται από τη θέση του στην κοιλάδα του ποταμού Ινδού, αλλά αναφέρεται επίσης συνήθως ως πολιτισμός Ινδού-Σαρασβάτι και Χαράπειος (Harrapan) πολιτισμός.
Οι τελευταίες αυτές ονομασίες προέρχονται από τον ποταμό Σαρασβάτι που αναφέρεται στις βεδικές πηγές, ο οποίος έρεε δίπλα στον ποταμό Ινδό, και την αρχαία πόλη Χαράππα της περιοχής αυτής, την πρώτη που βρέθηκε στη σύγχρονη εποχή. Καμία από αυτές τις ονομασίες δεν προέρχεται από αρχαία κείμενα, διότι, αν και οι μελετητές πιστεύουν γενικά ότι οι άνθρωποι αυτού του πολιτισμού ανέπτυξαν ένα σύστημα γραφής (γνωστό ως Indus Script ή Harappan Script), αυτό δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί.
Και οι τρεις ονομασίες είναι σύγχρονες κατασκευές και τίποτα δεν είναι οριστικά γνωστό για την προέλευση, την ανάπτυξη, την παρακμή και την πτώση του πολιτισμού. Ακόμα κι έτσι, η σύγχρονη αρχαιολογία έχει καθιερώσει μια πιθανή χρονολογία και περιοδολόγηση:
- Προ-Χαράπειος - περίπου 7000 - περίπου 5500 π.Χ.
- Πρώιμη Χαράπειος - περ. 5500 - 2800 π.Χ.
- Ώριμη Χαράπειος - περ. 2800 - περ. 1900 π.Χ.
- Ύστερη Χαράπειος - περ. 1900 - περ. 1500 π.Χ.
- Μετα-Χαράπειος - περ. 1500 - περ. 600 π.Χ.
Ο πολιτισμός της κοιλάδας του Ινδού συγκρίνεται σήμερα συχνά με τους πολύ πιο διάσημους πολιτισμούς της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας, αλλά πρόκειται για μια αρκετά πρόσφατη εξέλιξη. Η ανακάλυψη της Χαράππα το 1829 μ.Χ. ήταν η πρώτη ένδειξη ότι υπήρχε τέτοιος πολιτισμός στην Ινδία, ενώ μέχρι τότε είχαν αποκρυπτογραφηθεί τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, είχαν ανασκαφεί αιγυπτιακές και μεσοποταμιακές τοποθεσίες και σύντομα θα μεταφραζόταν η σφηνοειδής γραφή από τον μελετητή Τζορτζ Σμιθ (1840-1876 μ.Χ.). Οι αρχαιολογικές ανασκαφές του πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού, επομένως, ξεκίνησαν με σημαντική καθυστέρηση συγκριτικά, και σήμερα πιστεύεται ότι πολλά από τα επιτεύγματα και τις "πρωτιές" που αποδίδονται στην Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία μπορεί στην πραγματικότητα να ανήκουν στους ανθρώπους του πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού.
Οι δύο πιο γνωστές ανασκαμμένες πόλεις αυτού του πολιτισμού είναι η Χαράππα και η Μοχέντζο-Ντάρο (που βρίσκεται στο σημερινό Πακιστάν), οι οποίες πιστεύεται ότι κάποτε είχαν πληθυσμό μεταξύ 40.000-50.000 ανθρώπων, κάτι που είναι εντυπωσιακό αν συνειδητοποιήσει κανείς ότι στις περισσότερες αρχαίες πόλεις ζούσαν κατά μέσο όρο 10.000 άνθρωποι. Ο συνολικός πληθυσμός του πολιτισμού πιστεύεται ότι ξεπερνούσε τα 5 εκατομμύρια, και η επικράτειά του εκτεινόταν πάνω από 1.500 χλμ. (900 μίλια) κατά μήκος και πλάτος των όχθων του ποταμού Ινδού. Για να αναφέρουμε μόνο μερικές τοποθεσίες, τοποθεσίες του πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού έχουν βρεθεί κοντά στα σύνορα του Νεπάλ, στο Αφγανιστάν, στις ακτές της Ινδίας και γύρω από το Δελχί.
Μεταξύ του 1900 - 1500 π.Χ. περίπου, ο πολιτισμός άρχισε να παρακμάζει για άγνωστους λόγους. Στις αρχές του 20ου αιώνα μ.Χ., θεωρήθηκε ότι αυτό προκλήθηκε από μια εισβολή ανοιχτόχρωμων λαών από το βορρά, γνωστών ως Αρίων, οι οποίοι κατέκτησαν έναν σκουρόχρωμο λαό που οι δυτικοί μελετητές όρισαν ως Δραβίδες. Ο ισχυρισμός αυτός, γνωστός ως θεωρία της Άριας εισβολής, έχει απαξιωθεί. Οι Άριοι - η εθνικότητα των οποίων συνδέεται με τους Ιρανούς Πέρσες - πιστεύεται πλέον ότι μετανάστευσαν ειρηνικά στην περιοχή και αναμείχθηκε ο πολιτισμός τους με αυτόν των ιθαγενών, ενώ ο όρος Δραβιδιανοί θεωρείται πλέον ότι αναφέρεται σε οποιονδήποτε, οποιασδήποτε εθνικότητας, που μιλάει μια από τις δραβιδικές γλώσσες.
Το γιατί ο πολιτισμός της Κοιλάδας του Ινδού παρακμάζει και πέφτει είναι άγνωστο, αλλά οι μελετητές πιστεύουν ότι μπορεί να είχε να κάνει με την κλιματική αλλαγή, την αποξήρανση του ποταμού Σαρασβάτι, την αλλαγή της πορείας των μουσώνων που πότιζαν τις καλλιέργειες, τον υπερπληθυσμό των πόλεων, τη μείωση του εμπορίου με την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία ή έναν συνδυασμό των παραπάνω. Σήμερα, οι ανασκαφές συνεχίζονται σε πολλές από τις τοποθεσίες που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα και κάποιο μελλοντικό εύρημα μπορεί να δώσει περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία και την παρακμή του πολιτισμού.
Ανακάλυψη και Πρώιμη Ανασκαφή
Τα σύμβολα και οι επιγραφές στα αντικείμενα των ανθρώπων του πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού, τα οποία έχουν ερμηνευτεί από ορισμένους μελετητές ως σύστημα γραφής, παραμένουν μη αποκρυπτογραφημένα και έτσι οι αρχαιολόγοι αποφεύγουν γενικά να ορίσουν μια προέλευση για τον πολιτισμό, καθώς οποιαδήποτε προσπάθεια θα ήταν εικασία. Το μόνο που μπορεί να γίνει γνωστό για τον πολιτισμό μέχρι σήμερα προέρχεται από τα φυσικά στοιχεία που έχουν ανασκαφεί σε διάφορες τοποθεσίες. Η ιστορία του πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού, επομένως, δίνεται καλύτερα με την ανακάλυψη των ερειπίων του τον 19ο αιώνα μ.Χ.
Ο Τζέιμς Λιούις (γνωστότερος ως Τσαρλς Μάσον, 1800-1853 μ.Χ.) ήταν Βρετανός στρατιώτης που υπηρετούσε στο πυροβολικό του στρατού της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών όταν, το 1827 μ.Χ., λιποτάκτησε μαζί με έναν άλλο στρατιώτη. Για να αποφύγει τον εντοπισμό του από τις αρχές, άλλαξε το όνομά του σε Τσαρλς Μάσον και ξεκίνησε μια σειρά από ταξίδια σε όλη την Ινδία. Ο Μάσον ήταν μανιώδης νομισματολόγος-συλλέκτης νομισμάτων που ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τα παλιά νομίσματα και, ακολουθώντας διάφορα στοιχεία, κατέληξε να κάνει ανασκαφές σε αρχαίες τοποθεσίες μόνος του. Μια από αυτές τις τοποθεσίες ήταν η Χαράππα, την οποία βρήκε το 1829 μ.Χ. Φαίνεται ότι εγκατέλειψε την τοποθεσία αρκετά γρήγορα, αφού την κατέγραψε στις σημειώσεις του, αλλά, μη έχοντας καμία γνώση για το ποιος θα μπορούσε να έχει χτίσει την πόλη, την απέδωσε λανθασμένα στον Μέγα Αλέξανδρο κατά τη διάρκεια των εκστρατειών του στην Ινδία γύρω στο 326 π.Χ..
Όταν ο Μάσον επέστρεψε στη Βρετανία μετά τις περιπέτειές του (και αφού κατά κάποιον τρόπο συγχωρήθηκε η λιποταξία του), δημοσίευσε το 1842 μ.Χ. το βιβλίο του Αφήγηση διαφόρων ταξιδιών στο Μπαλουχιστάν, το Αφγανιστάν και το Παντζάμπ, το οποίο προσέλκυσε την προσοχή των βρετανικών αρχών στην Ινδία και, ιδίως, του Αλεξάντερ Κάνινγκχαμ. Ο Sir Αλεξάντερ Κάνινγκχαμ (1814-1893 μ.Χ.), Βρετανός μηχανικός στη χώρα με πάθος για την αρχαία ιστορία, ίδρυσε το 1861 μ.Χ. την Αρχαιολογική Υπηρεσία της Ινδίας (ASI), έναν οργανισμό αφιερωμένο στη διατήρηση ενός επαγγελματικού επιπέδου ανασκαφών και συντήρησης ιστορικών χώρων. Ο Κάνινγκχαμ ξεκίνησε ανασκαφές στην περιοχή και δημοσίευσε την ερμηνεία του το 1875 μ.Χ. (στην οποία αναγνώρισε και ονόμασε τη γραφή του Ινδού), αλλά αυτή ήταν ελλιπής και δεν είχε προσδιοριστεί, επειδή η Χαράππα παρέμενε απομονωμένη χωρίς καμία σύνδεση με οποιονδήποτε γνωστό πολιτισμό του παρελθόντος που θα μπορούσε να την έχει κατασκευάσει.
Το 1904 μ.Χ. διορίστηκε νέος διευθυντής του ASI, ο Τζον Μάρσαλ (1876-1958 μ.Χ.), ο οποίος επισκέφθηκε αργότερα τη Χαράππα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η τοποθεσία αντιπροσώπευε έναν αρχαίο πολιτισμό άγνωστο μέχρι τότε. Διέταξε την πλήρη ανασκαφή του χώρου και, περίπου την ίδια εποχή, άκουσε για μια άλλη τοποθεσία μερικά χιλιόμετρα μακριά, την οποία οι ντόπιοι αποκαλούσαν Μοχέντζο-Ντάρο ("ο λόφος των νεκρών") λόγω των οστών, τόσο των ζώων όσο και των ανθρώπων, που βρέθηκαν εκεί μαζί με διάφορα άλλα αντικείμενα. Οι ανασκαφές στο Μοχέντζο-Ντάρο ξεκίνησαν την περίοδο 1924-1925 και οι ομοιότητες των δύο τοποθεσιών αναγνωρίστηκαν- ο πολιτισμός της κοιλάδας του Ινδού είχε ανακαλυφθεί.
Χαράππα & Μοχέντζο-Ντάρο
Τα ινδουιστικά κείμενα γνωστά ως Βέδες, καθώς και άλλα μεγάλα έργα της ινδικής παράδοσης, όπως η Μαχαμπαράτα και η Ραμαγιάνα, ήταν ήδη γνωστά στους δυτικούς μελετητές, αλλά δεν γνώριζαν ποιος πολιτισμός τα είχε δημιουργήσει. Ο συστημικός ρατσισμός της εποχής τους εμπόδιζε να αποδώσουν τα έργα αυτά στους ανθρώπους της Ινδίας, και με τον ίδιο τρόπο οδηγήθηκαν οι αρχαιολόγοι στο συμπέρασμα ότι η Χαράππα ήταν αποικία των Σουμέριων της Μεσοποταμίας ή ίσως ένα αιγυπτιακό φυλάκιο.
Ωστόσο, η Χαράππα δεν ανταποκρινόταν ούτε στην αιγυπτιακή ούτε στη μεσοποταμιακή αρχιτεκτονική, καθώς δεν υπήρχαν στοιχεία για ναούς, παλάτια ή μνημειακές κατασκευές, ούτε ονόματα βασιλέων ή βασιλισσών, ούτε στήλες ή βασιλικά αγάλματα. Η πόλη εκτεινόταν σε 370 στρέμματα (150 εκτάρια) με μικρά, πλινθόκτιστα σπίτια με επίπεδες στέγες από πηλό. Υπήρχε μια ακρόπολη, τείχη, οι δρόμοι ήταν διαμορφωμένοι σε ένα μοτίβο πλέγματος που δείχνει ξεκάθαρα έναν υψηλό βαθμό δεξιότητας στον αστικό σχεδιασμό και, συγκρίνοντας τις δύο τοποθεσίες, ήταν προφανές στους ανασκαφείς ότι είχαν να κάνουν με έναν εξαιρετικά προηγμένο πολιτισμό.
Τα σπίτια και στις δύο πόλεις διέθεταν τουαλέτες με καζανάκι, σύστημα αποχέτευσης και τα εξαρτήματα εκατέρωθεν των δρόμων αποτελούσαν μέρος ενός περίτεχνου συστήματος αποχέτευσης, το οποίο ήταν πιο προηγμένο ακόμη και από αυτό των πρώτων Ρωμαίων. Συσκευές γνωστές από την Περσία ως "ανεμοπαγίδες" ήταν προσαρτημένες στις στέγες ορισμένων κτιρίων που παρείχαν κλιματισμό για το σπίτι ή το διοικητικό γραφείο και, στο Μοχέντζο-Ντάρο, υπήρχε ένα μεγάλο δημόσιο λουτρό, που περιβαλλόταν από μια αυλή, με σκαλοπάτια που οδηγούσαν σε αυτό.
Καθώς αποκαλύφθηκαν και άλλες τοποθεσίες, ο ίδιος βαθμός πολυπλοκότητας και δεξιοτεχνίας ήρθε στο φως, καθώς και η κατανόηση ότι όλες αυτές οι πόλεις είχαν σχεδιαστεί εκ των προτέρων. Σε αντίθεση με εκείνες άλλων πολιτισμών που συνήθως αναπτύχθηκαν από μικρότερες, αγροτικές κοινότητες, οι πόλεις του πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού είχαν μελετηθεί, είχε επιλεγεί μια τοποθεσία και είχε κατασκευαστεί σκόπιμα πριν από την πλήρη της κατοίκηση. Επιπλέον, όλες παρουσίαζαν συμμόρφωση προς ένα ενιαίο όραμα, το οποίο υποδηλώνει περαιτέρω μια ισχυρή κεντρική κυβέρνηση με μια αποτελεσματική γραφειοκρατία που θα μπορούσε να σχεδιάσει, να χρηματοδοτήσει και να κατασκευάσει τέτοιες πόλεις. Ο μελετητής John Keay σχολιάζει:
Αυτό που εξέπληξε όλους αυτούς τους πρωτοπόρους, και αυτό που παραμένει το χαρακτηριστικό γνώρισμα των πολλών εκατοντάδων Χαράπειων τοποθεσιών που είναι σήμερα γνωστές, είναι η προφανής ομοιότητά τους: "Η συντριπτική μας εντύπωση είναι η πολιτιστική ομοιομορφία, τόσο κατά τη διάρκεια των πολλών αιώνων κατά τους οποίους ο πολιτισμός των Χαράπειων άκμασε, όσο και στην τεράστια περιοχή που κατέλαβε". Τα πανταχού παρόντα τούβλα, για παράδειγμα, έχουν όλα τυποποιημένες διαστάσεις, όπως και οι πέτρινοι κύβοι που χρησιμοποιούσαν οι Χαράπειοι για τη μέτρηση των βαρών είναι επίσης τυποποιημένοι και βασίζονται στο αρθρωτό σύστημα. Τα πλάτη των δρόμων συμμορφώνονται με ένα παρόμοιο τμήμα- έτσι, οι δρόμοι είναι συνήθως διπλάσιοι από το πλάτος των παράπλευρων λωρίδων, ενώ οι κύριες αρτηρίες είναι διπλάσιες ή μιάμιση φορά μεγαλύτερες από το πλάτος των δρόμων. Οι περισσότεροι από τους δρόμους που έχουν ανασκαφεί μέχρι στιγμής είναι ευθείες και διατρέχουν είτε από τον βορρά προς τον νότο είτε από την ανατολή προς την δύση. Επομένως, τα σχέδια της πόλης συμμορφώνονται με ένα κανονικό σχέδιο πλέγματος και φαίνεται να έχουν διατηρήσει αυτή τη διάταξη σε διάφορες φάσεις δόμησης. (9)
Οι ανασκαφές και στις δύο τοποθεσίες συνεχίστηκαν μεταξύ 1944-1948 μ.Χ. υπό τη διεύθυνση του Βρετανού αρχαιολόγου Sir Μόρτιμερ Γουίλερ (1890-1976 μ.Χ.), του οποίου η ρατσιστική ιδεολογία τον δυσκόλευε να δεχτεί ότι σκουρόχρωμοι άνθρωποι είχαν χτίσει τις πόλεις. Ακόμα κι έτσι, κατάφερε να καθιερώσει τη στρωματογραφία για τη Χαράππα και να θέσει τα θεμέλια για τη μετέπειτα περιοδολόγηση του πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού.
Χρονολογία
Το έργο του Γουίλερ έδωσε στους αρχαιολόγους τα μέσα για να αναγνωρίσουν κατά προσέγγιση ημερομηνίες από την ίδρυση του πολιτισμού μέχρι την παρακμή και την πτώση του. Η χρονολογία βασίζεται κυρίως, όπως σημειώνεται, σε φυσικά στοιχεία από τις τοποθεσίες των Χαράπειων, αλλά και στη γνώση των εμπορικών τους επαφών με την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία. Για να αναφέρουμε μόνο ένα προϊόν, το λάπις λάζουλι ήταν εξαιρετικά δημοφιλές και στους δύο πολιτισμούς και, παρόλο που οι μελετητές γνώριζαν ότι προερχόταν από την Ινδία, δεν γνώριζαν από πού ακριβώς μέχρι να ανακαλυφθεί ο πολιτισμός της Κοιλάδας του Ινδού. Παρόλο που αυτός ο ημιπολύτιμος λίθος θα συνέχιζε να εισάγεται και μετά την πτώση του πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού, είναι σαφές ότι, αρχικά, μέρος των εξαγωγών προερχόταν από αυτή την περιοχή.
- Προ-Χαράπεια - περ. 7000 - περ. 5500 π.Χ: Η νεολιθική περίοδος, η οποία αναδεικνύεται καλύτερα από τοποθεσίες όπως το Mehrgarh, όπου υπάρχουν ενδείξεις γεωργικής ανάπτυξης, εξημέρωσης φυτών και ζώων και παραγωγής εργαλείων και κεραμικών.
- Πρώιμη Χαράπεια - περ. 5500-2800 π.Χ: Το εμπόριο εδραιώνεται με την Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία και πιθανώς την Κίνα. Λιμάνια, αποβάθρες και αποθήκες κατασκευάζονται κοντά σε πλωτές οδούς από κοινότητες που ζουν σε μικρά χωριά.
- Ώριμη Χαράπεια - περ. 2800 - περ. 1900 π.Χ: Κατασκευή των μεγάλων πόλεων και ευρεία αστικοποίηση. Η Χαράππα και το Μοχέντζο-Ντάρο ακμάζουν γύρω στο 2600 π.Χ. Άλλες πόλεις, όπως η Ganeriwala, η Lothal και η Dholavira χτίζονται σύμφωνα με τα ίδια πρότυπα και αυτή η ανάπτυξη της γης συνεχίζεται με την κατασκευή εκατοντάδων άλλων πόλεων, μέχρι που υπάρχουν πάνω από 1.000 σε όλη τη χώρα προς κάθε κατεύθυνση.
- Ύστερη Χαράπεια - περ.1900 - περ. 1500 π.Χ: Παρακμή του πολιτισμού που συμπίπτει με ένα μεταναστευτικό κύμα των Αρίων από το βορρά, πιθανότατα από το Ιρανικό οροπέδιο. Τα φυσικά στοιχεία υποδηλώνουν κλιματική αλλαγή που προκάλεσε πλημμύρες, ξηρασία και λιμό. Η απώλεια των εμπορικών σχέσεων με την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία έχει επίσης προταθεί ως αιτία που συνέβαλε.
- Μετα-Χαράπεια - περ. 1500 - περ. 600 π.Χ: Οι πόλεις εγκαταλείπονται και οι άνθρωποι μετακινούνται νότια. Ο πολιτισμός έχει ήδη πέσει όταν ο Κύρος Β' (ο Μέγας, περ. 550-530 π.Χ.) εισβάλλει στην Ινδία το 530 π.Χ.
Πτυχές του Πολιτισμού
Οι κάτοικοι φαίνεται να ήταν κυρίως τεχνίτες, αγρότες και έμποροι. Δεν υπάρχουν ενδείξεις για μόνιμο στρατό, παλάτια και ναούς. Το Μεγάλο Λουτρό στο Μοχέντζο-Ντάρο πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκε για τελετουργικές τελετές εξαγνισμού που σχετίζονταν με τη θρησκευτική πίστη, αλλά αυτό είναι εικασία- θα μπορούσε εξίσου εύκολα να είναι μια δημόσια πισίνα αναψυχής. Κάθε πόλη φαίνεται να είχε τον δικό της κυβερνήτη, αλλά, όπως εικάζεται, πρέπει να υπήρχε κάποια μορφή κεντρικής κυβέρνησης προκειμένου να επιτευχθεί η ομοιομορφία των πόλεων. Ο John Keay σχολιάζει:
Τα εργαλεία, τα σκεύη και τα υλικά των Χαράπειων επιβεβαιώνουν αυτή την εντύπωση της ομοιομορφίας. Χωρίς να έχουν γνώση του σιδήρου - ο οποίος δεν ήταν πουθενά γνωστός την τρίτη χιλιετία π.Χ. - οι Χαράπειοι έκοβαν, ξύνανε, λοξοτριβούσαν και τρυπούσαν με μία "φυσική ευχέρεια" χρησιμοποιώντας ένα τυποποιημένο σετ εργαλείων από πυριτόλιθο, ένα είδος χαλαζία, ή από χαλκό και ορείχαλκο. Αυτά τα τελευταία, μαζί με το χρυσό και το ασήμι, ήταν τα μόνα διαθέσιμα μέταλλα. Χρησιμοποιούνταν επίσης για τη χύτευση αγγείων και αγαλματιδίων και για την κατασκευή μιας ποικιλίας μαχαιριών, αγκιστριών, αιχμών βελών, πριονιών, σμίλων, δρεπανιών, καρφιτσών και βραχιόνων. (10)
Μεταξύ των χιλιάδων αντικειμένων που ανακαλύφθηκαν στις διάφορες τοποθεσίες υπάρχουν μικρές σφραγίδες από σαπουνόπετρα με διάμετρο λίγο μεγαλύτερη από 3 εκατοστά, οι οποίες, σύμφωνα με την ερμηνεία των αρχαιολόγων, χρησιμοποιούνταν για την προσωπική αναγνώριση στο εμπόριο. Όπως και οι κυλινδρικές σφραγίδες της Μεσοποταμίας, οι σφραγίδες αυτές πιστεύεται ότι χρησιμοποιούνταν για την υπογραφή συμβολαίων, την έγκριση πωλήσεων γης και την πιστοποίηση του σημείου προέλευσης, της αποστολής και της παραλαβής αγαθών στο εμπόριο σε μεγάλες αποστάσεις.
Ο λαός αυτός είχε αναπτύξει τον τροχό, τα κάρα που σύρονταν από βοοειδή, τις βάρκες με επίπεδο πυθμένα αρκετά φαρδιές για τη μεταφορά εμπορικών αγαθών και ίσως είχε επίσης αναπτύξει το πανί. Στη γεωργία, κατανόησαν και έκαναν χρήση των τεχνικών άρδευσης και των καναλιών, των διαφόρων γεωργικών εργαλείων και καθιέρωσαν διαφορετικές περιοχές για τη βόσκηση των βοοειδών και τις καλλιέργειες. Μπορεί να τηρούνταν τελετουργίες γονιμότητας για μια πλήρη συγκομιδή καθώς και για την εγκυμοσύνη των γυναικών, όπως αποδεικνύεται από έναν αριθμό ειδωλίων, φυλαχτών και αγαλματιδίων με γυναικεία μορφή. Πιστεύεται ότι οι άνθρωποι μπορεί να λάτρευαν μια θεότητα της Μητέρας Θεάς και, ενδεχομένως, έναν άνδρα σύζυγο που απεικονίζεται ως κερασφόρος φιγούρα παρέα με άγρια ζώα. Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του πολιτισμού, ωστόσο, είναι άγνωστες και οι όποιες προτάσεις πρέπει να είναι εικασίες.
Το επίπεδο της καλλιτεχνικής τους δεξιότητας είναι εμφανές μέσα από πολυάριθμα ευρήματα αγαλμάτων, σφραγίδων από σαπουνόλιθο, κεραμικών και κοσμημάτων. Το πιο διάσημο έργο τέχνης είναι το χάλκινο αγαλματίδιο, ύψους 10 εκατοστών, γνωστό ως "Κορίτσι που χορεύει", που βρέθηκε στο Μοχέντζο-Ντάρο το 1926 μ.Χ. Το έργο απεικονίζει μια έφηβη κοπέλα, με το δεξί χέρι στο γοφό της και το αριστερό στο γόνατό της, με το πηγούνι υψωμένο σαν να αξιολογεί τις αξιώσεις ενός μνηστήρα. Ένα εξίσου εντυπωσιακό κομμάτι είναι μια φιγούρα από σαπουνόλιθο, ύψους 17 εκατοστών, γνωστή ως Ιερέας-Βασιλιάς, που απεικονίζει έναν γενειοφόρο άνδρα που φοράει κορδέλα και διακοσμητικό περιβραχιόνιο.
Μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πτυχή του έργου τέχνης είναι η εμφάνιση αυτού που φαίνεται να είναι ένας μονόκερος σε πάνω από το 60 τοις εκατό των προσωπικών σφραγίδων. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εικόνες σε αυτές τις σφραγίδες, αλλά, όπως σημειώνει ο Keay, ο μονόκερος εμφανίζεται σε "1156 σφραγίδες και σφραγίσματα από το σύνολο των 1755 που βρέθηκαν στις τοποθεσίες κατά την Ώριμη Χαράπεια Εποχή" (17). Σημειώνει επίσης ότι οι σφραγίδες, ανεξάρτητα από το ποια εικόνα εμφανίζεται σε αυτές, έχουν επίσης σημάδια που έχουν ερμηνευτεί ως Indus Script, γεγονός που υποδηλώνει ότι η "γραφή" μεταφέρει ένα νόημα διαφορετικό από την εικόνα. Ο "μονόκερος" θα μπορούσε ενδεχομένως να αντιπροσωπεύει την οικογένεια, τη φυλή, την πόλη ή την πολιτική ένταξη ενός ατόμου και η "γραφή" τις προσωπικές πληροφορίες κάποιου.
Θεωρία Παρακμής και Εισβολής των Αρίων
Όπως δεν υπάρχει οριστική απάντηση στο ερώτημα τι ήταν οι σφραγίδες, τι αντιπροσώπευε ο "μονόκερος" ή πώς ο λαός τιμούσε τους θεούς του, έτσι δεν υπάρχει και για το γιατί ο πολιτισμός παρακμάζει και πέφτει. Μεταξύ περ. 1900 - περ. 1500 π.Χ., οι πόλεις εγκαταλείπονταν σταθερά και οι άνθρωποι μετακινούνταν νότια. Όπως αναφέρθηκε, υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με αυτό, αλλά καμία δεν είναι απολύτως ικανοποιητική. Σύμφωνα με μία από αυτές, ο ποταμός Gaggar-Hakra, ο οποίος ταυτίζεται με τον ποταμό Σαρασβάτι από τα βεδικά κείμενα και ο οποίος έρεε δίπλα στον Ινδό ποταμό, στέρεψε γύρω στο 1900 π.Χ., καθιστώντας αναγκαία μια σημαντική μετεγκατάσταση των ανθρώπων που εξαρτιόνταν από αυτόν. Οι σημαντικές προσχώσεις σε τοποθεσίες όπως το Μοχέντζο-Ντάρο υποδηλώνουν μεγάλες πλημμύρες, οι οποίες αναφέρονται ως άλλη αιτία.
Μια άλλη πιθανότητα είναι η μείωση των απαραίτητων εμπορικών αγαθών. Τόσο η Μεσοποταμία όσο και η Αίγυπτος αντιμετώπιζαν προβλήματα κατά την ίδια περίοδο, γεγονός που θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα μια σημαντική διακοπή του εμπορίου. Η Ύστερη Χαράπεια Περίοδος αντιστοιχεί περίπου με τη Μέση Εποχή του Χαλκού στη Μεσοποταμία (2119-1700 π.Χ.), κατά την οποία οι Σουμέριοι - οι σημαντικότεροι εμπορικοί συνεταίροι με τους κατοίκους της κοιλάδας του Ινδού - ασχολούνταν με την εκδίωξη των Γούτιων εισβολέων και, μεταξύ περίπου 1792-1750 π.Χ., ο Βαβυλώνιος βασιλιάς Χαμουραμπί κατακτούσε τις πόλεις-κράτη τους καθώς εδραίωνε την αυτοκρατορία του. Στην Αίγυπτο, η περίοδος αντιστοιχεί στο τελευταίο μέρος του Μέσου Βασιλείου (2040-1782 π.Χ.), όταν η αδύναμη 13η Δυναστεία κυβέρνησε λίγο πριν από την έλευση των Υκσώς και την απώλεια της δύναμης και της εξουσίας της κεντρικής κυβέρνησης.
Ωστόσο, ο λόγος στον οποίο επιλήφθηκαν οι μελετητές των αρχών του 20ού αιώνα μ.Χ. δεν ήταν κανένας από αυτούς, αλλά ο ισχυρισμός ότι οι άνθρωποι της Κοιλάδας του Ινδού είχαν κατακτηθεί και είχαν οδηγηθεί νότια από την εισβολή μιας ανώτερης φυλής ανοιχτόχρωμων Αρίων.
Θεωρία της Αρίας εισβολής
Οι δυτικοί μελετητές είχαν μεταφράσει και ερμηνεύσει τη βεδική λογοτεχνία της Ινδίας για πάνω από 200 χρόνια από την εποχή που ο Γουίλερ έκανε ανασκαφές στις τοποθεσίες και, στο διάστημα αυτό, κατέληξαν να αναπτύξουν τη θεωρία ότι η υποήπειρος κατακτήθηκε κάποια στιγμή από μια ανοιχτόχρωμη φυλή γνωστή ως Άριοι, οι οποίοι εγκαθίδρυσαν κάποιον υποτιθέμενο ανεπτυγμένο πολιτισμό σε όλη τη χώρα. Η θεωρία αυτή αναπτύχθηκε αργά και, αρχικά, αθώα μέσω της δημοσίευσης ενός έργου του αγγλο-ουαλικού φιλολόγου Sir Γουίλιαμ Τζόουνς (1746-1794 μ.Χ.) το 1786 μ.Χ. Ο Τζόουνς, φανατικός αναγνώστης της σανσκριτικής γλώσσας, παρατήρησε ότι υπήρχαν αξιοσημείωτες ομοιότητες μεταξύ αυτής και των ευρωπαϊκών γλωσσών και υποστήριξε ότι έπρεπε να υπάρχει μια κοινή πηγή για όλες αυτές- ονόμασε αυτή την πηγή πρωτο-ινδοευρωπαϊκή.
Αργότερα οι δυτικοί μελετητές, προσπαθώντας να εντοπίσουν την "κοινή πηγή" του Τζόουνς, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μια ανοιχτόχρωμη φυλή από το βορρά - κάπου γύρω από την Ευρώπη - είχε κατακτήσει τις νότιες περιοχές, κυρίως την Ινδία, εγκαθιδρύοντας τον πολιτισμό και διαδίδοντας τη γλώσσα και τα έθιμά της, παρόλο που τίποτα, αντικειμενικά, δεν υποστήριζε αυτή την άποψη. Ένας Γάλλος ελιτιστής συγγραφέας με το όνομα Joseph Arthur de Gobineau (l. 1816-1882 μ.Χ.) εκλαΐκευσε αυτή την άποψη στο έργο του " Δοκίμιο για την ανισότητα των ανθρώπινων φυλών " το 1855 μ.Χ. και υποστήριξε ότι οι ανώτερες, ανοιχτόχρωμες, φυλές είχαν "άριο αίμα" και είχαν τη φυσική διάθεση να εξουσιάζουν τις κατώτερες φυλές.
Το βιβλίο του Gobineau θαυμάστηκε από τον Γερμανό συνθέτη Ρίτσαρντ Βάγκνερ (1813-1883 μ.Χ.), του οποίου ο βρετανικής καταγωγής γαμπρός, Χιούστον Στιούαρτ Τσάμπερλέιν (1855-1927 μ.Χ.) εκλαΐκευσε περαιτέρω αυτές τις απόψεις στο έργο του, το οποίο τελικά επηρέασε τον Αδόλφο Χίτλερ και τον αρχιτέκτονα της ναζιστικής ιδεολογίας, Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ (1893-1946 μ.Χ.). Αυτές οι ρατσιστικές απόψεις έλαβαν περαιτέρω ισχύ από έναν Γερμανό φιλόλογο και μελετητή που δεν τις συμμεριζόταν, τον Μαξ Μίλλερ (1823-1900 μ.Χ.), τον αποκαλούμενο "συγγραφέα" της θεωρίας της Άριας εισβολής, ο οποίος επέμενε, σε όλο του το έργο, ότι η Άρια είχε να κάνει με μια γλωσσική διαφορά και δεν είχε καμία απολύτως σχέση με την εθνικότητα.
Ωστόσο, δεν είχε σχεδόν καμία σημασία τι έλεγε ο Μίλερ, διότι, από τη στιγμή που ο Γουίλερ έκανε ανασκαφές στις τοποθεσίες τη δεκαετία του 1940 μ.Χ., οι άνθρωποι είχαν αναπνεύσει αυτές τις θεωρίες με τις τάσεις της εποχής για πολύ περισσότερο από 50 χρόνια. Θα περνούσαν ακόμη δεκαετίες προτού η πλειοψηφία των μελετητών, συγγραφέων και ακαδημαϊκών αρχίσει να αναγνωρίζει ότι ο όρος "Άριος" αναφερόταν αρχικά σε μια τάξη ανθρώπων -που δεν είχε καμία σχέση με τη φυλή- και, σύμφωνα με τα λόγια του αρχαιολόγου J. P. Mallory, "ως εθνοτικός προσδιορισμός η λέξη [Άριος] περιορίζεται ορθότερα στους Ινδοϊρανούς" (Farrokh, 17). Οι πρώτοι Ιρανοί αυτοπροσδιορίζονταν ως Άριοι που σήμαινε "ευγενής" ή "ελεύθερος" ή "πολιτισμένος" και ο όρος συνέχισε να χρησιμοποιείται για πάνω από 2000 χρόνια μέχρι που αλλοιώθηκε από τους Ευρωπαίους ρατσιστές για να εξυπηρετήσει τη δική τους ατζέντα.
Η ερμηνεία του Γουίλερ για τις τοποθεσίες ενημερώθηκε και στη συνέχεια επικύρωσε τη θεωρία της Άριας εισβολής. Οι Άριοι είχαν ήδη αναγνωριστεί ως συγγραφείς των Βεδών και άλλων έργων, αλλά οι ημερομηνίες άφιξής τους στην περιοχή ήταν πολύ αργότερα για να υποστηρίξουν τον ισχυρισμό ότι είχαν χτίσει τις εντυπωσιακές πόλεις- ίσως, όμως, τις είχαν καταστρέψει. Ο Γουίλερ γνώριζε, φυσικά, τη θεωρία της εισβολής των Αρίων όπως και κάθε άλλος αρχαιολόγος εκείνη την εποχή και, μέσα από αυτό το πρίσμα, ερμήνευσε όσα βρήκε ότι την υποστήριζαν- με τον τρόπο αυτό επικύρωσε τη θεωρία, η οποία στη συνέχεια απέκτησε μεγαλύτερη δημοτικότητα και αποδοχή.
Συμπέρασμα
Η θεωρία της Άριας εισβολής, αν και εξακολουθεί να αναφέρεται και να προωθείται από όσους έχουν ρατσιστική ατζέντα, έχασε την αξιοπιστία της τη δεκαετία του 1960 μ.Χ. μέσω του έργου, κυρίως, του Αμερικανού αρχαιολόγου George F. Dales, ο οποίος εξέτασε τις ερμηνείες του Γουίλερ, επισκέφθηκε τις τοποθεσίες και δεν βρήκε κανένα στοιχείο που να την υποστηρίζει. Οι σκελετοί που ο Γουίλερ είχε ερμηνεύσει ότι πέθαναν βίαια στη μάχη δεν έδειχναν τέτοια σημάδια ούτε οι πόλεις παρουσίαζαν ζημιές που σχετίζονται με τον πόλεμο.
Περαιτέρω, δεν υπήρχαν ενδείξεις για κανενός είδους κινητοποίηση ενός μεγάλου στρατού του Βορρά ούτε για κάποια κατάκτηση γύρω στο 1900 π.Χ. στην Ινδία. Οι Πέρσες - η μόνη εθνότητα που αυτοπροσδιοριζόταν ως Άρια - ήταν οι ίδιοι μειονότητα στο ιρανικό οροπέδιο μεταξύ περ. 1900 - περ. 1500 π.Χ. και δεν ήταν σε θέση να οργανώσουν οποιαδήποτε εισβολή. Ως εκ τούτου, προτάθηκε ότι η "Άρια εισβολή" ήταν στην πραγματικότητα πιθανότατα μια μετανάστευση Ινδοϊρανών που συγχωνεύτηκαν ειρηνικά με τους ιθαγενείς της Ινδίας, παντρεύτηκαν και αφομοιώθηκαν στον πολιτισμό.
Καθώς συνεχίζονται οι ανασκαφές στις τοποθεσίες του πολιτισμού της Κοιλάδας του Ινδού, περισσότερες πληροφορίες θα συμβάλουν αναμφίβολα στην καλύτερη κατανόηση της ιστορίας και της ανάπτυξής του. Η αναγνώριση των τεράστιων επιτευγμάτων του πολιτισμού και του υψηλού επιπέδου τεχνολογίας και πολυπλοκότητας έρχεται όλο και περισσότερο στο φως και κερδίζει μεγαλύτερη προσοχή. Ο μελετητής Jeffrey D. Long εκφράζει το γενικότερο αίσθημα, γράφοντας: "υπάρχει μεγάλη γοητεία για αυτόν τον πολιτισμό λόγω του υψηλού επιπέδου τεχνολογικής προόδου του" (198). Ήδη, ο πολιτισμός της κοιλάδας του Ινδού αναφέρεται ως ένας από τους τρεις μεγαλύτερους της αρχαιότητας μαζί με την Αίγυπτο και τη Μεσοποταμία, και οι μελλοντικές ανασκαφές είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ανυψώσουν ακόμη περισσότερο τη θέση του.
