Η λέξη φιλολογία προέρχεται από τους αρχαίους ελληνικούς όρους φίλος (αγαπών) και λόγος ( λέγειν, λογισμός, τεκμηριωμένος λόγος) και κυριολεκτικά σημαίνει έρως των λέξεων. Είναι η σπουδή των γλωσσών στις λογοτεχνικές πηγές και ένας συνδυασμός λογοτεχνικών ερευνών, ιστορίας και γλωσσολογίας. Η φιλολογία συνδέεται γενικότερα με τα αρχαία ελληνικά και τα κλασικά λατινικά, στα οποία αποκαλείται philologia. Η φιλολογική έρευνα ξεκίνησε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού αναγεννησιακού ουμανισμού σε σχέση με την κλασική φιλολογία, αλλά έκτοτε έχει συνδυαστεί ώστε να συμπεριλάβει στον ορισμό της τη μελέτη τόσο των ευρωπαϊκών όσο και των μη ευρωπαϊκών γραμμάτων. Η έννοια της φιλολογίας εισήχθη από την αρχαιοελληνική και λατινική λογοτεχνία εις την Αγγλικήν γύρω στον δέκατο έκτο αιώνα μέσω του γαλλικού όρου philologie που σημαίνει "αγάπη της γραμματείας".
Κατά βάση η φιλολογία εστιάζεται στην ιστορική εξέλιξη. Συμβάλλει στην εδραίωση της γνησιότητας των λογοτεχνικών πηγών και της πρωτογενούς τους μορφής και κατ' επέκταση στον ακριβή καθορισµό του νοήµατός των. Είναι ένας γνωστικός κλάδος που πραγματεύεται τη δομή, ιστορική εξέλιξη και συσχετίσεις μίας ή περισσοτέρων γλωσσών.
Kλάδοι Φιλολογικών Σπουδών
Η συγκριτική φιλολογία είναι ένας φιλολογικός κλάδος που έχει ως αντικείμενο την ανάλυση της σχέσης μεταξύ γλωσσών. Ενδεικτικά, τα κοινά γνωρίσματα μεταξύ λατινικών και ετρουσκικών ή περαιτέρω απομακρυσμένων γλωσσών ασιατικών ή αφρικανικών επαρχιών.
Η γνωστική φιλολογία μεριμνά για τη μελέτη γραπτών και προφορικών κειμένων με γνώμονα τις ανθρώπινες νοητικές διεργασίες. Χρησιμοποιεί την επιστήμη για την σύγκριση των αποτελεσμάτων έρευνας με τη χρήση ψυχολογικών και τεχνητών μεθόδων.
Η αποκωδικοποίηση είναι ένας άλλος φιλολογικός κλάδος που επιδιώκει την αποκατάσταση νεκρών γλωσσών, όπως επιτεύχθηκε από τον Jean-Francois Champollion κατά την αποκωδικοποίηση των ιερογλυφικών με τη χρήση της Στήλης της Ροζέττας και πιο πρόσφατα από τον Μιχαήλ Βέντρις κατά την αποκωδικοποίηση της Γραμμικής Β. Η αποκωδικοποίηση θα ήταν καθοριστική για την καλύτερη προσέγγιση ελάχιστα κατανοητών γλωσσών, όπως η Γραμμική Α.
Η επιμέλεια κειμενικής φιλολογίας είναι ένας επιπλέον φιλολογικός κλάδος ο οποίος εμπεριέχει τη σπουδή των πηγών και του ιστορικού τους πλαισίου υπό την έννοια της κειμενικής κριτικής. Ο κλάδος αυτός δημιουργήθηκε σε συνάρτηση με τις μακρές παραδόσεις των Βιβλικών σπουδών- ιδίως με τις ποικίλες εκδοχές των χειρογράφων. Εξετάζει τη συγγραφή, χρονολόγηση και προέλευση του εκάστοτε κειμένου ούτως ώστε να το εντάσσει στο ιστορικό του πλαίσιο και να εκπονεί "κριτικές εκδόσεις" κειμένων.
