Λύσανδρος

Ο Λύσανδρος (πέθανε το 395 π.Χ.) ήταν Σπαρτιάτης πολιτικός και στρατηγός, διάσημος για τη νίκη του επί του Αθηναϊκού στόλου στη Ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς το 405 π.Χ., που έφερε την τελική επικράτηση στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Ο Λύσανδρος απέκτησε φήμη δυναμικής προσωπικότητας, εφαρμογής παράτολμων στρατηγικών και ανελέητης συμπεριφοράς προς τους αιχμαλώτους και τις υποτελείς πόλεις. Η σκληρή πολιτική του στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο εντέλει είχε ως αποτέλεσμα την πτώση του. Καθόλου δημοφιλής στην πατρίδα του και σε ολόκληρη την Ελλάδα, σκοτώθηκε σε μια σύγκρουση με δυνάμεις της Θήβας το 395 π.Χ. τον πρώτο χρόνο του Κορινθιακού Πολέμου. Ο Λύσανδρος αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο ενός από τους Βίους του Πλούταρχου.

Πρώιμος Βίος

Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη νεότητα του Λύσανδρου εκτός από το ότι πατέρας του ήταν ο Αριστόκλειτος και άνηκε στη γενιά των Ηρακλειδών της Σπάρτης. Επίσης ήταν γνωστό πως ήταν σχετικά φτωχός και χρειάστηκε οικονομική βοήθεια για να ολοκληρώσει τη μόρφωσή του και τη στρατιωτική του εκπαίδευση. Όταν έγινε ναύαρχος περίπου το 408 π.Χ., ανατέθηκε στο Λύσανδρο η αποστολή να πείσει τον Πέρση βασιλιά Κύρο το Νεότερο για να βοηθήσει τους Σπαρτιάτες στον πόλεμό τους εναντίον της Αθήνας και των συμμάχων τους στη Συμμαχία της Δήλου. Η αποστολή ήταν επιτυχημένη, αποκομίζοντας επίσης τη φιλία του Κύρου.

Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και οι Νίκες στη Θάλασσα

Η πρώτη αξιοσημείωτη νίκη του Λύσανδρου έλαβε χώρα στη Ναυμαχία του Νότιου στην ακτή κοντά στην Έφεσο περίπου το 407 π.Χ. Επικράτησε του Αντίοχου, που αναπλήρωνε τον Αλκιβιάδη και υπερίεχε σε παρατεταγμένα πλοία. Η ήττα θα οδηγούσε τους Αθηναίους στην καθαίρεση του μεγάλου τους στρατηγού Αλκιβιάδη, κατηγορούμενος ότι αμέλησε τα καθήκοντά του και επέτρεψε σε έναν υφιστάμενό του, και μάλιστα σε έναν απλό πηδαλιούχο, τη διοίκηση του στόλου.

Έπειτα ο Λύσανδρος θεμελίωσε τη φήμη άσκησης παράτολμων τακτικών στη Ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς του Ελλήσποντου το 405 π.Χ. Αρνήθηκε σκοπίμως δύο φορές την εμπλοκή του στόλου του, που αποτελούνταν από 200 πλοία με την αρωγή των Περσών, με τον μεγαλύτερο Αθηναϊκό στόλο, και έτσι οι αντίπαλοί του πίστεψαν ότι φοβόταν την αντιπαράθεση. Την πέμπτη ημέρα, οι Αθηναίοι αναπαύονταν με τα πλοία τους τραβηγμένα στην ακτή, που ήταν μια απαραίτητη διαδικασία να στεγνώνουν κατά καιρούς τα κύτη των καραβιών και να αποτρέψουν το μούσκεμα των αρχαίων ξύλινων σκαφών. Ο Λύσανδρος επέλεξε τη συγκεκριμένη στιγμή να επιτεθεί και υπερισχύσει του εχθρού, με μόλις οκτώ Αθηναϊκά πλοία να διαφεύγουν από την πανωλεθρία. Οι Σπαρτιάτες τότε εκτέλεσαν 3.000 αιχμαλώτους χωρίς έλεος. Η νίκη της Σπάρτης τελικά έφερε τον τερματισμό του Πελοποννησιακού Πολέμου που είχε ξεκινήσει το 431 π.Χ.

Ο Λύσανδρος μετά έπλευσε προς τον Πειραιά και, με τα πλοία του, απέκοψε την Αθήνα από το λιμάνι της την άνοιξη του 404 π.Χ. Μήνυσε ότι όποιος Αθηναίος συλλαμβάνονταν εκτός των τειχών της πόλης θα σκοτώνονταν ανεξαιρέτως και έτσι με πονηριά διασφάλισε ότι θα εγκλωβίζονταν στην Αθήνα όσο το δυνατόν περισσότερα στόματα πριν ξεκινήσει τον αποκλεισμό του. Μετά από μακρά πολιορκία και στα πρόθυρα της λιμοκτονίας, η πόλη τελικά παραδόθηκε και εγκαταστάθηκε μια νέα κυβέρνηση, εκείνη των Τριάκοντα Τυράννων. Αντιστάθηκε στην πρόταση των Κορίνθιων και των Θηβαίων να καταστραφεί ολοσχερώς η πόλη. Αντ’ αυτού, ο Λύσανδρος επέμεινε να γκρεμιστούν τα Μακρά Τείχη, να παραδοθούν οι τριήρεις εκτός από ένα συμβολικό στόλο και να αποκομίσουν βαρύ φόρο. Έμεινε μια Σπαρτιατική φρουρά για την προστασία των συμφερόντων τους. Η μεγάλη νίκη του Λύσανδρου τιμήθηκε μέσω αφιερωμάτων, την κοπή αναμνηστικών νομισμάτων και ο ίδιος παράγγειλε ένα νέο μνημείο, το «Μνημείο των Ναυάρχων» στην ιερό τόπο των Δελφών. Σε μια μάλλον ματαιόδοξη καταγραφή των επιτευγμάτων του, αυτό το μνημείο που αποτελούνταν από ορειχάλκινα αγάλματα απεικόνιζε τους Ολύμπιους θεούς και τον Λύσανδρο, τον μόνο θνητό του συμπλέγματος, που στεφόταν από τον Ποσειδώνα.

Πολιτικοί Ελιγμοί

Η Σπάρτη και ο Λύσανδρος κατοχύρωσαν τα κέρδη του Πελοποννησιακού Πολέμου προωθώντας ολιγαρχικές κυβερνήσεις (δεκαρχίες) σε διάφορες Ελληνικές πόλεις, επιβάλλοντας εισφορές από εκείνες, όπως εξακολουθούσαν να κάνουν και στους συμμάχους τους στην Πελοποννησιακή Συμμαχία. Ωστόσο, η έλλειψη εμπειρίας των Σπαρτιατών στη διπλωματία και στη διαχείριση των πόλεων, μαζί με την υπερβολικά καταπιεστική εξουσία τους σύντομα έφεραν αναταραχή. Ακόμα και παραδοσιακοί σύμμαχοι, όπως η Κόρινθος και η Θήβα, άρχισαν να ανησυχούν σχετικά με την ηγεμονία της Σπάρτης στην Ελλάδα.

Ο στερούμενος αρχών και δημοφιλίας Λύσανδρος, για τον οποίο είχε λεχθεί ότι «εξαπατά τα αγόρια με ζάρια, αλλά τους άνδρες με όρκους» (Λύσανδρος, 293), είχε επίσης προκαλέσει τις επί προσωπικού επικρίσεις του λαού του καθώς ζούσε πολυτελή ζωή στην Ανατολία. Οι αυστηροί Λακεδαιμόνιοι επιπλέον δεν ενθουσιάζονταν με την αυξανόμενη λατρείας του προσώπου του Λύσανδρου, ιδιαίτερα διαδεδομένη στη Σάμο. Εκεί λατρεύονταν σαν θεός, μια πρωτοφανής περίπτωση για εν ζωή Έλληνα. Υποπτευόμενοι ότι ο Λύσανδρος θα γινόταν ακόμα πιο φιλόδοξος και θα εγκαθίδρυε τη δική του αυτοκρατορία, οι Σπαρτιάτες τον κάλεσαν πίσω και του αφαίρεσαν τους τίτλους, ή τουλάχιστον δεν τους ανανέωσαν. Αυτό προκάλεσε διένεξη ανάμεσα στο Λύσανδρο και στον παλαιό προστάτη και εραστή του, το Σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίλαο το 396 π.Χ. Στέλνοντας τον αντίπαλό του όσο πιο μακριά μπορούσε από τη Σπάρτη, ο βασιλιάς διέταξε τον Λύσανδρο να ηγηθεί ενός στρατού στον Ελλήσποντο. Εκεί ο Λύσανδρος κατάφερε να πείσει τον Πέρση σατράπη Σπιθριδάτη να ενταχθεί στις δυνάμεις του.

Αργότερα, το 395 π.Χ., η Κόρινθος σχημάτισε συμμαχία με το Άργος, τη Βοιωτία, τη Θήβα και την Αθήνα για να πολεμήσουν τη Σπάρτη. Έφεραν πίσω το Λύσανδρο για να αντιμετωπίσει την απειλή, επιτέθηκε στη Βοιωτία και έτσι ξέσπασε πόλεμος με τη Θήβα και αποτέλεσε την έναρξη του εννιαετούς Κορινθιακού Πολέμου. Εν αναμονή, ή μάλλον χωρίς να περιμένει, ένα σπαρτιατικό στρατό υπό τον Παυσανία Β΄ (τον άλλο βασιλιά της Σπάρτης), ο Λύσανδρος σκοτώθηκε από τους Θηβαίους, καθώς επιτίθονταν στα τείχη της Αλιάτρου στην κεντρική Βοιωτία. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, πήραν τη σωρό του και τάφηκε στην Πανώπη στο δρόμο από τη Χαιρώνεια προς τους Δελφούς και στήθηκε μνημείο για να σηματοδοτεί την τοποθεσία.

Το αποτέλεσμα του Κορινθιακού Πολέμου ήταν η «Βασίλειος Ειρήνη» (ή Ανταλκίδειος Ειρήνη), όπου η Σπάρτη εκχώρησε την αυτοκρατορία της (για την οποία, σε καμία περίπτωση, δεν διέθετε το απαραίτητο γραφειοκρατικό σύστημα για την απρόσκοπτη διαχείρισή της) στον Περσικό έλεγχο αλλά στη Σπάρτη επιτράπηκε να κυριαρχεί στην Ελλάδα. Ωστόσο, προσπαθώντας να συντρίψει τη Θήβα, η Σπάρτη ηττήθηκε στην κρίσιμη Μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. εναντίον του μεγαλοφυούς Θηβαίου στρατηγού Επαμεινώνδα. Η Θήβα έπειτα ενσωμάτωσε τμήματα της Μεσσηνίας και η Σπάρτη έγινε, έκτοτε, δευτερεύουσα δύναμη.

Μετά το θάνατο του Λύσανδρου οι πολιτικοί του αντίπαλοι ισχυρίστηκαν ότι βρήκαν έγγραφα μεταξύ των προσωπικών του αντικειμένων που αποκάλυπταν ότι σχεδίαζε να αντικαταστήσει τη κληρονομικής διπλή βασιλεία της Σπάρτης με έναν αιρετό μονάρχη. Χωρίς να έχει προκαλέσει το θαυμασμό ακόμα και στις καλύτερες στιγμές του, ο Πλούταρχος συνοψίζει τη φήμη του Λύσανδρου ως εξής:

Ο Λύσανδρος… φαινόταν χαρακτήρας πανούργος και διφορούμενος και άνθρωπος που περιέπλεκε με απάτες τις πράξεις του πολέμου. Έλεγε ότι ήταν καταγέλαστοι όσοι υποστήριζαν ότι οι απόγονοι του Ηρακλή δεν πρέπει να πολεμούν με δόλο και σχολίαζε: «Όπου δεν φτάνει η λεοντή, εκεί πρέπει να προστεθεί η αλωπεκή (δέρμα αλεπούς)». (Λύσανδρος, 7)