Θώθ

Ο Θώθ είναι ο Αιγυπτιακός θεός της γραφής,μαγείας,σοφίας,και του φεγγαριού.Ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς θεούς της αρχαίας Αιγύπτου ,εναλλακτικά λέγεται ότι είναι αυτοδημιούργητος ή γεννημένος από τον σπόρο του Ώρου από το μέτωπο του Σετ.Ως ο γιος αυτών των δύο θεοτήτων,που αντιπροσωπεύουν την τάξη και το χάος αντίστοιχα,ήταν επίσης ο θεός της σταθερότητας και της ισορροπίας και συσχετίζεται τόσο και με την αρχή της μάατ(θεϊκή ισορροπία) όσο και με την θεά Μάατ που προσωποποιεί αυτή την αρχή(και που μερικές φορές θεωρείται η σύζυγος του).Ακόμα μια από τις συντρόφους του ήταν η θεά Νεχεμετάβι(΄Αυτή η οποία αγκαλιάζει αυτούς σε ανάγκη") ως προστάτιδα θεά.Στην μορφή του ως Άαν,ο Θώθ προεδρεύει της δίκης των νεκρών μαζί με τον Όσιρι μέσα στην αίθουσα της Αλήθειας και οι ψυχές αυτών που φοβούνταν ότι μπορεί να μην περάσουν την δίκη ασφαλής παροτρύνονταν να καλέσουν τον Θώθ για βοήθεια.Η σύντροφος η οποία σχετιζόταν πιο συχνά με τον Θώθ ήταν η Σεσχάτ,θεά της γραφής, η φύλακας των βιβλίων,και προστάτιδα θεά των βιβλιοθηκών και βιβλιοθηκάριων που ενναλακτικά ήταν η γυναίκα του ή η κόρη του.

Η λατρεία του Θώθ ξεκίνησε στην Κάτω Αίγυπτο το πιθανότερο την Προ-Δυναστική Περίοδο(6000-3150 π.Χ.)και συνεχίστηκε έως και την Πτολεμαϊκή Περίοδο(323-30 π.Χ.), την τελευταία δυναστική εποχή της Αιγυπτιακής ιστορίας,σηματοδοτώντας την λατρεία του Θώθ ανάμεσα στις μακρύτερες των Αιγυπτίων θεών ή οποιασδήποτε άλλης θεότητας οποιουδήποτε πολιτισμού.Το όνομα του συχνά χρησιμοποιούνταν από τους βασιλείς της Αιγύπτου(παράδειγμα, Τουθμώσις - "γεννημένος από τον Θώθʺ),γραφείς,και ιερείς.Απεικονιζόταν ευρέως ως άντρας με το κεφάλι ίβιδας ή καθιστού βαβουίνου με ή χωρίς ένα σεληνιακό δίσκο πάνω από το κεφάλι του.Ήταν ο προστάτης θεός των γραφέων και λεγόταν ότι οι γραφείς έχυναν μία σταγόνα από το μελάνι τους προς τιμή του Θώθ πριν αρχίσουν την καθημερινή δουλειά τους.

Όνομα & Προέλευση

Το αιγυπτιακό όνομα του Θώθ ήταν Τζιεχούτι(επίσης Τχγτί) που σημαίνει"Αυτός που είναι όπως η Ίβιδα".Η ίβιδα ήταν ένα ιερό πουλί στην αρχαία Αίγυπτο όπως επίσης ήταν ένα δημοφιλής κατοικίδιο και σχετιζόταν με την σοφία.Άλλες μορφές του ονόματός του είναι Τζεχούτι,Ταχούτι,Τεχούτι,Ζεχούτι,Τέτσχου,Τέτου,και Κύριος της Κμούν(την μεταγενέστερη πόλη της Ερμούπολης) που ήταν το σημαντικότερο κέντρο λατρείας του.Η Ερμούπολη ονομάστηκε έτσι λόγω της Ελληνικής συσχέτισης του Θώθ με τον δικό τους θεό Ερμή και για τους Έλληνες ο Θώθ έγινε ο Ερμής ο Τρισμέγιστος(Θώθ ο Τρεις φορές Μεγάλος που συχνά αναφέρεται ως" Τρεις Φορές Μεγάλος,Μεγάλος").Επίσης ήταν γνωστός ως ο "Κύριος της Μάατ","Κύριος των Θεϊκών Κόσμων","Γραφέας της Μάατ στην συντροφιά των Θεών", και ως ένας δίκαιος και αδιάφθορος κριτής.

Σύμφωνα με μία ιστορία,ο Θώθ γεννήθηκε "από τα χείλη του Ρα" στην ξεκίνημα της δημιουργίας και ήταν γνωστός ως ο "θεός χωρίς μητέρα".Σε μία άλλη ιστορία,ο Θώθ είναι αυτοδημιούργητος στο ξεκίνημα του χρόνου και,ως ίβιδα,γεννάει το κοσμικό αυγό που κρατά όλη την δημιουργία.Ήταν πάντοτε στενά συνδεδεμένος με τον Ρα και την έννοια της θεϊκής τάξης και δικαιοσύνης.Σε μία τρίτη ιστορία,Οι Φιλονικίες του Ώρου και του Σετ (ένα αιγυπτιακό χειρόγραφο από το 1190-1077 π.Χ.),όταν ο Ώρος και ο Σετ παλεύουν για το ποιος έχει το δικαίωμα να κυβερνά,ο Θώθ λέγεται ότι δημιουργήθηκε από το σπέρμα του του Ώρου που καταλάθος o Σετ κατάποσε στην διάρκεια της πάλης.Ο Θώθ γεννήθηκε από το μέτωπο του Σετ,και σε κάποιες εκδοχές,τότε μεσολάβησε στην διαμάχη ανάμεσα των θεών(σε άλλες εκδοχές η μάχη μεταξύ Ώρου και Σετ επιλύθηκε από την Νηίθ και,σε άλλες από την Ίσις).Σε κάθε εκδοχή,ο Θώθ είναι ο γραφέας που καταγράφει τα γεγονότα του διαγωνισμού και προσφέρει συμβουλές στους θεούς.Θεραπεύει και τους δύο και τον Ώρο και τον Σετ σε διαφορετικές στιγμές της μάχης τους για να σιγουρευτεί ότι και οι δύο πλευρές είναι εξίσου ικανές και κανένας τους δεν θα έχει πλεονέκτημα έναντι του άλλου έτσι ώστε ο διαγωνισμός να είναι δίκαιος.Με τον ίδιο τρόπο, ο Θώθ προεδρεύει για την επικράτηση της δικαιοσύνης στην γη ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα.Η Αιγυπτιολόγος Γκεραλντίν Πίντς γράφει :

 Ο Θώθ έδωσε ένα θεϊκό παράδειγμα ως ένας δίκαιος κριτής
 και ως ένας αδιάφθορος αρμόδιος.Σήκωσε την Μάατ,την θεά της
 δικαιοσύνης,προς τον πατέρα της,Ρα.Ο Θώθ ήταν υπεύθυνος
 για την πλαισίωση και την επιβολή των νόμων της μάατ.Υπό
 αυτό του τον ρόλο μπορούσε είτε να είναι ένας συμπονετικός
 ειρηνοποιός ή ένας αμείλικτος δήμιος(210).

Καθώς στον Θώθ αποδόθηκε η δημιουργία των τομέων της γνώσης(νόμος,μαγεία,φιλοσοφία,θρησκεία,επιστήμη,και γραφή) πιστεύεται ότι ήταν ένας αλάνθαστος κριτής ικανός να αποδίδει εντελώς δίκαιες αποφάσεις.Οι Έλληνες τον θαύμαζαν τόσο πολύ που τον αναγνώρισαν ως τον δημιουργό όλης της γνώσης στην γη και στους ουρανούς.Ήταν τόσο σημαντικός για του θεούς,και ιδιαίτερα στον Ρα, που ήταν ο θεός που επιλέχτηκε για να ανακτήσει την κόρη του Ρα που έφευγε για μακρινούς τόπους μερικές φορές .

Ο Θώθ & Η Απόμακρη Θεά

Η κεντρική ιδέα της Απόμακρης θεάς εμφανίζεται σε ορισμένους Αιγυπτιακούς μύθους αλλά πάντα έχει το ίδιο νόημα ανεξαρτήτως ποια συγκεκριμένη θεότητα είναι ή που έχει πάει : Η κόρη του Ρα διαφωνεί μαζί του για κάποιο θέμα και τον αφήνει και εξαφανίζεται για μία μακρινή χώρα και κάποιος πρέπει να σταλεί να την φέρει πίσω· κατά την επιστροφή της φέρνει μια είδους αλλαγή στους ανθρώπους. Η ιστορία της Απόμακρης Θεάς επίσης πάντα περιέχει το Μάτι του Ρα,τον πανόπτη οφθαλμό, που ο Ρα χρειαζόταν σε καθημερινή βάση· άρα ήταν απολύτως απαραίτητο η θεά να επιστρέψει γρήγορα και το μάτι να δοθεί πίσω αλλά ήταν τόσο ισχυρή για να εξαναγκασθεί και η αποστολή αυτή χρειαζόταν λεπτότητα.Η Γκεραλντίν Πίντς γράφει:

Ο Ρα επέλεξε τον Θώθ για να φέρει πίσω την
Απόμακρη Θεά από μια μακρινή έρημο.Μεταμφιεσμένος
 ως βαβουίνος ή μαϊμού,ο Θώθ πέτυχε την
 αποστολή του μέσω ταπεινότητας,πανουργίας,
και επιμονής.Σύμφωνα με μία πηγή  έπρεπε να
ζητήσει από την θεά να επιστρέψει σπίτι 1,077 φορές(210).

Ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, δόθηκε στο Θώθ η θεά Νεχεμτάβι ως σύντροφος του που, η Πίντς ισχυρίζεται, ήταν " μία ήρεμη εκδοχή της Απόμακρης θεάς"(210).

Ο Θώθ ήταν σημαντικότατος για την γέννηση των πέντε αρχικών θεών της Αιγύπτου. Όταν η Νούτ έμεινε έγκυος από τον Γκεμπ στο ξεκίνημα του κόσμου,ο Ρα(επίσης γνωστός ως Ατούμ) ήταν τόσο θυμωμένος που έδωσε διάταγμα ότι δεν θα γεννούσε σε οποιαδήποτε μέρα του χρόνου.Ο Θώθ στοιχημάτισε με τον Ιάχ,τον θεό του φεγγαριού,για την αξία πέντε ημερών σεληνόφωτός. Κέρδισε το στοίχημα και μοίρασε το σεληνόφως του Ιάχ σε πέντε ημέρες ηλιακού φωτός που δεν ήταν μέρος του χρόνου όπως διέταξε ο Ρα.Η Νούτ τότε μπόρεσε να γεννήσει κάθε παιδί της(Όσιρις,Ίσις,Σετ,Νέφθυς,και Ώρος) σε κάθε μια από τις μέρες.Παρόλο που ο Ρα ήταν θυμωμένος με την κόρη του, Νούτ, υπέκυψε και βράβευσε τον Θώθ για τον ρόλο που έπαιξε για να παρακάμψει το διάταγμα του Ρα.Στον Θώθ δόθηκε μια θέση τιμής στο ουράνιο πλοίο που διάσχιζε τους ουρανούς την ημέρα,και την νύκτα,ο Θώθ βοηθούσε στην απώθηση του ερπετού Απόφις που επιδίωκε να καταστρέψει τον θεό του ήλιου.Η συμμετοχή του στην ανατροπή του Απόφις τον συνέδεσε με τον κύκλο της μέρας και της νύκτας και τον σύνδεσε στενά με τις ζωές των ανθρώπινων όντων.

Ο Θώθ & ο Γραπτός Λόγος

Ο Θώθ δημιούργησε τον γραπτό λόγο που οι άνθρωποι χρησιμοποιήσαν για να καταγράψουν την ιστορία και να παρακολουθούν τις καθημερινές τους ζωές.Σύμφωνα με κάποιες ιστορίες ο Θώθ εφηύρε τον λόγο και τον έδωσε στην ανθρωπότητα ενώ,σε άλλους,ο Θώθ ήταν ο δημιουργός και η σύντροφος του Σεσχάτ ήταν αυτή που έδωσε τον λόγο στους ανθρώπους.Σε κάποιες άλλες παραλλαγές,ο Θώθ ήταν ο δημιουργός αλλά ο Όσιρις ή η Ίσις ήταν αυτοί που έδωσαν τον λόγο στην ανθρωπότητα.Σε κάθε περίπτωση ,ο Θώθ είναι ο δημιουργός της γραπτής γλώσσας και των λογοτεχνικών τεχνών τόσο και για τους ανθρώπους όσο και για τους θεούς.Η Γκεραλντίν Πίντς γράφει :

Ο Θώθ,ο "εξαίρετος της  κατανόησης ",
παρακολουθούσε και κατέγραφετα πάντα όσα γίνονταν
και τα ανάφερε στον Ρα κάθε πρωί.Ως ο φύλακας 
των αρχείων των θεών συνδέθηκε και με την
βιβλιοθηκάριο Σεσχάτ.Ο Θώθ και η Σεσχάτ ήξεραν 
και το μέλλον αλλά και το παρελθόν.Χάραζαν την
μοίρα ενός ατόμου στα τούβλα τα οποία η μητέρα 
τους,τους γεννούσε, και την διάρκεια της 
ηγεμονίας των βασιλιάδων στα φύλλα του δέντρου
της ζωής(210).

Ο Θώθ επομένως συσχετίστηκε με την έννοια της μοίρας παρόλο που αυτή η ευθύνη ήταν κοινή,σε διαφορετικές παραλλαγές των μύθων από διαφορετικές εποχές, με τους Επτά Χαθόρ ή άλλες θεότητες.Ως ο φύλακας των αρχείων των θεών,ο Θώθ επίσης κατέγραφε τις ημέρες των ανθρώπινων όντων.Διακρίνεται σε ορισμένες απεικονίσεις να καταγράφει τις ημέρες και να αριθμεί τα χρόνια από τα οποίες οι Αιγύπτιοι γραφείς μπόρεσαν να καταγράψουν την ιστορία της χώρας.

Οι γραφείς,φυσικά, αξίωσαν τον Θώθ ως τον προστάτη τους και ξεκίνησαν να τιμούν καθημερινά.Ένα άγαλμα από την 18η Δυναστεία παρουσιάζει τον Θώθ ως βαβουίνο με τον σεληνιακό δίσκο στο κεφάλι του να είναι καθιστός πάνω από έναν εργαζόμενο γραφέα στο γραφείο του.Το έργο των γραφέων ,αν όλα πήγαιναν καλά, εγκρινόταν από τον Θώθ που τότε έδινε την άδεια στην Σεσχάτ να τους στεγάσει στην αιώνια βιβλιοθήκη της και να τους προστατέψει μέσα στους γήινους.Η έννοια της γραφής που καθιστά τον συγγραφέα αθάνατο ήταν αξιοσέβαστη στην Αίγυπτο καθώς το έργο ενός γραφέα παράμενε ζωντανό και μετά τον θάνατο του μέσω των γραπτών λόγων στα βιβλία αλλά και ήταν γνωστό από τους θεούς καθώς η Σεσχάτ κρατούσε τους λόγους επίσης μέσα στα ουράνια βιβλία της.Οι γραφείς είχαν κάθε λόγο να πιστεύουν ότι θα καλωσορίζονταν θερμά στην Αίθουσα της Αλήθειας μετά τον θάνατο τους και θα περνούσαν στον παράδεισο στα Πεδία των Καλαμιώνων.

Ο Θώθ στην Μεταθανάτια Ζωή

Ο Θώθ εμφανίζεται συχνά στο πλευρό του Όσιρι και του Ανούβι στην Αίθουσα της Αλήθειας ως ο γραφέας που καταγράφει την ζωή της ψυχής του νεκρού και που καταγράφει το αποτέλεσμα του ζυγίσματος της καρδιάς έναντι του φτερού της αλήθειας.Ο ακαδημαϊκός Ρίτσαρντ Χ. Ουίλκινσον γράφει :

Σε βινιέτες του Βιβλίου των Νεκρών [ο Θώθ]
στέκεται ενώπιον του ζυγο που ζυγίζει
την καρδιά του νεκρού και καταγράφει την
ετυμηγορία.Ο ρόλος αυτός έδωσε στον Θώθ μία
φήμη για αλήθεια και ακεραιότητα και θεωρείται στην κοινή αξίωση ότι ένα άτομο διεξήγαγε την ζωή του υπό τρόπο "ευθύ και αληθινό όπως τον Θώθ"(216).

Η οικία του στην μεταθανάτια ζωή ,είναι γνωστή ως η Έπαυλη του Θώθ,που παρείχε ένα ασφαλές μέρος για τις ψυχές να ξεκουραστούν και να λάβουν μαγικά ξόρκια που θα τις βοηθούσε ενάντια των δαιμόνων που θα τις εμπόδιζαν να φτάσουν στον παράδεισο.Η μαγεία του ήταν επίσης καθοριστική στην αναζωογόνηση της ψυχής που επανάφερε τον νεκρό πίσω στην ζωή στον κάτω κόσμο.Η συσχέτιση της γραφής με μαγικά πυροδότησε την πεποίθηση ότι ο Θώθ είχε γράψει μαγικά συγγράμματα βασισμένα σε όλα όσα ήξερε για τους ουρανούς,την γη,και την μεταθανάτια ζωή ,και ότι τα βιβλία αυτά ήταν κρυμμένα για να ανακαλυφθούν από τους μυημένους των μετέπειτα γενεών.Η Πίντς γράφει :

Όλα τα νεκρικά ξόρκια μπορούν να θεωρηθούν ως
έργα του Θώθ.Μια παράδοση ωρίμασε ότι ο Θώθ είχε
γράψει σαράντα δύο βιβλία που περιεχόταν όλη η 
γνώση που χρειαζόταν από την ανθρωπότητα.Μερικά
από αυτά ήταν αποκρυφιστική γνώση που θα
φανερωνόταν μόνο σε μυημένους που δεν θα
χρησιμοποιούσαν λανθασμένα την δύναμη που θα
τους έδινε.Η λογοτεχνία που είναι γνωστή ως 
Ερμητικά κείμενα ισχυρίζεται ότι διατηρεί τις 
διδασκαλίες του Ερμή του Τρισμέγιστου(Ο Θώθ ο 
Τρεις φορές Μεγάλος).Ο Ερμής ο Τρισμέγιστος 
ερμηνεύτηκε ξανά ως ένας σπουδαίος διανοούμενος 
που είχε ζήσει χιλιάδες χρόνια πριν στο παρελθόν
(211) .

Ο ισχυρισμός όσο αφορά τον Θώθ και τα σαράντα δύο βιβλία έγινε πρώτα από τον εκκλησιαστικό πατέρα Κλήμη της Αλεξάνδρειας(150-215 μ.Χ) που κατέγραψε στο Στρωματείς του ότι είχαν γραφτεί από τον θεό Ερμή.Ερμής ο θεός αργότερα θεωρήθηκε ως ο Ερμής ο σοφός άντρας και σε μεγάλο βαθμό με αυτό τον τρόπο το βιβλίο του Θώθ έφτασε στην σύγχρονη κατανόηση.Oι φανταστικές αναπαραστάσεις του βιβλίου του Θώθ - γραμμένες είτε από τον Αιγύπτιο θεό,είτε τον Ελληνικό θεό,είτε τον Έλληνα σοφό-έχουν εμφανιστεί σε βιβλία και ταινίες καθ΄ όλη την διάρκεια του περασμένου αιώνα.Το συνεχόμενο έντονο ενδιαφέρον με τον Θώθ και το ευρύ φάσμα της γνώσης του είναι απόδειξη για την μακρόχρονη δημοτικότητα του.

Λατρεία του Θώθ & Κληρονομιά

Το βασικό κέντρο λατρείας του Θώθ ήταν στην Ερμούπολη αλλά λατρευόταν ευρέως παντού σε όλη την γη της Αιγύπτου.Όπως και με άλλους θεούς,οι ναοί και οι βωμοί του υπηρετούσαν ως εστία για την κοινότητα και ως πηγή για συμβουλές,πνευματικές συμβουλές,και γενική βοήθεια στην προμήθευση φαγητού ή ιατρικής παρακολούθησης.Οι ιερείς του Θώθ ήταν ιδιαίτερα μορφωμένοι γραφείς και η λατρεία του ήταν στενά συνδεδεμένη με την κυρίαρχη τάξη.Δεν ήταν μόνο η μοναρχία ή η μορφωμένη αριστοκρατία που θαύμαζαν τον Θώθ, εντούτοις ,όπως ο Γουίλκινσον επισημαίνει :

Η εμφάνιση του Θώθ στα ονόματα αρκετών μοναρχών
του Νέου Βασιλείου δείχνει σημαντική βασιλική
αποδοχή και υποστήριξη στην λατρεία του θεού,
αλλά και πρωτύτερες αναφορές σε προσφορές που 
έγιναν σε ιδιωτικούς τάφους στην γιορτή του Θώθ
δείχνει επίσης την σημασία του θεού και σε μη 
βασιλικά άτομα και η λατρεία του εμφανίζεται να
έχει ευρεία βάση ανάμεσα στους αρχαίους 
Αιγύπτιους...Φυλαχτά του θεού ως ίβιδα ή 
ανθρώπου με κεφάλι ίβιδας-κάποιες φορές 
εμφανίζεται κρατώντας το θεϊκό μάτι του Γουετζάτ
,παρόλο που αυτά που τον απεικονίζουν ως βαβουίνο
ήταν πιο συνηθισμένα.Τα φυλαχτά αυτά φοριούνταν
και στον βίο,πολλά πιθανότατα από γραφείς.
Η σοφία και οι μαγικές δυνάμεις που αποδίδονταν
στον Θώθ σήμαινε ότι φυσικά επικαλείτο σε πολλά
ξόρκια που εφαρμόζονταν
στην λαϊκή μαγεία και θρησκεία(216-217). 

Το κέντρο της λατρείας του στην Ερμούπολη ήταν υπερβολικά δημοφιλής.Μουμιοποιημένες ίβιδες και βαβουίνοι πωλούνταν σε προσκυνητές που έρχονταν στην γιορτή ως αφιερωματικές προσφορές στους θεούς.Ανασκαφές στην κοντινή νεκρόπολη Τούνα Ελ Γκέμπελ αποκάλυψαν χιλιάδες από αυτά τα μουμιοποιημένα ζώα.Ο Γουίλκινσον γράφει,"Ακόμα ένα μεγάλο νεκροταφείο για ίβιδες και βαβουίνους εντοπίστηκε στην Σαχάρα και αυτές οι κατακόμβες επαρκώς αποτυπώνουν την διαρκώς εκτεταμένη δημοτικότητα του Θώθ στην θρησκεία των μεταγενέστερων περιόδων(217).Η μακροχρόνια λατρεία του Θώθ επίσης αναγνωρίζεται από τον αριθμό των φυλαχτών σε αυτόν που έχουν βρεθεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους καθ΄ όλη την διάρκεια της Αιγυπτιακής ιστορίας.

Ακόμα και σήμερα,ο Θώθ αναγνωρίζεται ως μια σημαντική πνευματική οντότητα.Πέρα από αυτές στην Νέα Εποχή ,Γουίκα,ή Νεοπαγανιστικές κοινότητες που λατρεύουν τον θεό,είναι μια από τις πιο καλύτερα γνω στές Αιγυπτιακές θεότητες στην λαϊκή κουλτούρα.Το Πανεπιστήμιο του Καΐρου προβάλλει τον Θώθ καθισμένο στον θρόνου του ως το λογότυπο τους και η συλλογή αγαλμάτων του θεού παραμένει μία από τις πιο δημοφιλής και αναγνωρίσιμες ,μετά από τις απεικονίσεις του Βασιλιά Τουταγχαμών,της Βασίλισσας Νεφερτίτης,και της θεάς Μπαστέτ,στον σύγχρονο κόσμο.