Το Ελληνικό αλφάβητο είναι το σύστημα γραφής που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα και πρωτοεμφανίστηκε σε αρχαιολογικά ευρήματα τον όγδοο αιώνα π Χ. Δεν είναι το πρώτο σύστημα γραφής που χρησιμοποιήθηκε στην Ελλάδα καθώς το Ελληνικό αλφάβητο εφευρέθηκε αρκετούς αιώνες πριν. Η « Γραμμική Β» είναι το σύστημα που χρησιμοποιήθηκε για γραφή στους Μυκηναϊκούς χρόνους . Η «Γραμμική Β» χάθηκε γύρω στα 1100 π.Χ και μαζί της όλες οι γνώσεις γραφής από την Ελλάδα μέχρι την στιγμή που αναπτύχθηκε το Ελληνικό αλφάβητο.
Το Ελληνικό αλφάβητο γεννήθηκε όταν οι Έλληνες προσάρμοσαν το Φοινικικό σύστημα γραφής να αντιπροσωπεύει την δική τους γλώσσα αναπτύσσοντας ένα πλήρες φωνητικό σύστημα γραφής αποτελούμενο από μεμονωμένα στοιχεία τοποθετημένα σε γραμμές τα οποία αντιπροσώπευαν σύμφωνα και φωνήεντα. Οι αρχαιότερες επιγραφές με Ελληνικό αλφάβητο είναι χαραγμένες σε πήλινα αγγεία ή «όστρακα» (μικρά πήλινα κομμάτια). Οι χαράξεις βρέθηκαν στο Λευκαντί στην Ερέτρια, στην οινοχόη του Διπύλου και στο Κύπελλο του Νέστορα των αρχαίων Πιθηκουσσών .Όλες αυτές οι επιγραφές χρονολογούνται το δεύτερο μισό του όγδοου αιώνος π. Χ. και είναι οι αρχαιότερες γνωστές επιγραφές με Ελληνικό αλφάβητο.
Προέλευση και ανάπτυξη του Ελληνικού αλφαβήτου
Στην αρχή της πρώτης χιλιετίας π. Χ. οι Φοίνικες που προήρχοντο από το Λίβανο, έγιναν επιτυχημένοι θαλάσσιοι έμποροι και σταδιακά επέκτειναν την επιρροή τους προς τα δυτικά δημιουργώντας καταυλισμούς σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Η Φοινικική γλώσσα ανήκε στο Σημιτικό κλάδο της Αφρο-Ασιατικής οικογένειας και ήταν στενά συνδεδεμένη στην Χαναναϊτική και την Εβραϊκή. Οι Φοίνικες εκτός από είδη για εμπόριο μετέφεραν και ένα άλλο πολύτιμο αγαθό το σύστημα γραφής των.
Οι Φοίνικες είχαν ένα σύστημα γραφής παρόμοιο με εκείνο που χρησιμοποιούσαν άλλοι Σημιτικοί λαοί της Ανατολής. Δεν χρησιμοποιούσαν ιδεογράμματα, ήταν ένα φωνητικό σύστημα γραφής που αποτελείται από ένα σύνολο γραμμάτων που αντιπροσώπευαν ήχους. Όπως και τα σύγχρονα αραβικά και εβραϊκά συστήματα γραφής, το Φοινικικό αλφάβητο είχε μόνο γράμματα για συμφώνα και όχι για φωνήεντα. Οι Έλληνες πήραν το φοινικικό αλφάβητο και έκαναν μερικές βασικές αλλαγές: απέρριψαν εκείνα τα στοιχεία για τα οποία δεν υπήρχε ισοδύναμο σύμφωνο στην ελληνική γλώσσα και τα χρησιμοποίησαν αντ ' αυτών για μεμονωμένους ήχους φωνηέντων. Ως αποτέλεσμα, τα ελληνικά φωνήεντα γράμματα A (άλφα), E (έψιλον), I (ιώτα), O (όμικρον), Y (ύψιλον) και H (ήτα), δημιουργήθηκαν ως προσαρμογές φοινικικών γραμμάτων για ήχους συμφώνων που απουσίαζαν στην ελληνική γλώσσα. Χρησιμοποιώντας μεμονωμένα σύμβολα για να αντιπροσωπεύσουν φωνήεντα και σύμφωνα, οι Έλληνες δημιούργησαν ένα σύστημα γραφής που θα μπορούσε, για πρώτη φορά, να αντιπροσωπεύει την ομιλία με σαφή τρόπο.
Υπάρχουν ορισμένα σημαντικά πλεονεκτήματα που προκύπτουν από αυτές τις αλλαγές. Ενώ τα συλλαβάρια (συλλαβικά συστήματα γραφής), τα λογογραφικά και τα εικονογραφικά συστήματα μπορεί μερικές φορές να είναι διφορούμενα για να αντιπροσωπεύουν την ομιλούμενη γλώσσα, το ελληνικό αλφάβητο μπορούσε να μεταφέρει με ακρίβεια την ομιλία. Στην Εγγύς Ανατολή αλλά και στην Αιγαιοπελαγίτικη εποχή, η γραφή ήταν μια δεξιότητα που μονοπωλείτο από ειδικούς, τους γραμματείς. Όλα αυτά θα άλλαζαν στην Ελλάδα μετά την εποχή του ελληνικού αλφαβήτου: το ελληνικό αλφάβητο είχε μικρότερο αριθμό σημείων, καθιστώντας το σύστημα γραφής πιο προσιτό για όσους επιθυμούσαν να μάθουν.
Ποιοι ήταν οι λόγοι που ώθησαν τους Έλληνες να εφαρμόσουν τέτοιες αλλαγές στο Φοινικικό αλφάβητο; Αυτό δεν είναι πλήρως κατανοητό, αλλά είναι πιθανό ορισμένες διαφορές μεταξύ της φοινικικής και της Ελληνικής φωνολογίας έπαιξαν ρόλο στη διαδικασία. Ενώ καμία φοινικική λέξη δεν ξεκινά με ένα φωνήεν (μόνο με ένα σύμφωνο), πολλές ελληνικές λέξεις έχουν ένα φωνήεν στην αρχή. Αυτό σημαίνει ότι αν δεν μεταβληθεί το φοινικικό αλφάβητο, θα ήταν αδύνατο να γράψουμε ελληνικά με ακρίβεια. Ο τρόπος με τον οποίο εκτελέστηκαν αυτές οι αλλαγές δεν είναι γνωστός ούτε με βεβαιότητα. Ωστόσο, υπάρχουν μερικά συμπεράσματα που μπορούν να γίνουν με βάση τα διαθέσιμα αρχαιολογικά στοιχεία. Πιστεύεται ότι οι καινοτομίες εκτελέστηκαν από τους Έλληνες σε μία μόνο κίνηση. Αυτό υποστηρίζεται από το γεγονός ότι τα κλασικά ελληνικά φωνήεντα είναι όλα παρόντα στα πρώτα παραδείγματα της Ελληνικής αλφαβητικής γραφής, με μόνη εξαίρεση το Ω (ωμέγα). Με άλλα λόγια, δεν υπάρχουν στοιχεία για ένα αναπτυξιακό στάδιο του ελληνικού αλφαβήτου όσο μπορούμε να πούμε από τα πρώτα καταγεγραμμένα παραδείγματα: αν αντί για μία κίνηση, οι Έλληνες εκτέλεσαν αυτές τις καινοτομίες σταδιακά, θα περιμέναμε να δούμε παραδείγματα ελαττωματικών, ασυνεπών ή ελλιπών φωνηέντων αναπαραστάσεων, αλλά κανένα από αυτά δεν έχει εντοπιστεί μέχρι στιγμής. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ορισμένοι πιστεύουν ότι το ελληνικό αλφάβητο είχε έναν ενιαίο "εφευρέτη", ή τουλάχιστον μια συγκεκριμένη στιγμή της "εφεύρεσης".
Στις πρώτες εκδόσεις του αλφαβήτου, οι Έλληνες συμμορφώθηκαν με τη φοινικική πρακτική της γραφής από δεξιά προς τα αριστερά και τα γράμματα είχαν προσανατολισμό αριστερά. Αυτό ακολουθήθηκε από μια περίοδο αμφίδρομης γραφής, πράγμα που σημαίνει ότι η κατεύθυνση της γραφής ήταν προς μία κατεύθυνση σε μια γραμμή αλλά προς την αντίθετη κατεύθυνση στην επόμενη, μια πρακτική γνωστή ως βουστροφηδόν. Στις επιγραφές των βουστροφηδόνων, τα μη συμμετρικά γράμματα άλλαξαν τον προσανατολισμό τους σύμφωνα με την κατεύθυνση της γραμμής στην οποία ήταν μέρος. Κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.χ., ωστόσο, η κατεύθυνση της ελληνικής γραφής τυποποιήθηκε ως αριστερά προς τα δεξιά, και όλα τα γράμματα υιοθέτησε ένα σταθερό προσανατολισμό προς τα δεξιά.
Θρυλικοί λογαριασμοί για την προέλευση του ελληνικού αλφαβήτου
Οι αρχαίοι Έλληνες λίγο ή πολύ γνώριζαν ότι το αλφάβητο τους ήταν μια προσαρμογή του φοινικικού αλφαβήτου και υπάρχουν αρκετές αναφορές για τη δημιουργία του αλφαβήτου στην αρχαία Ελλάδα. Ένα διάσημο παράδειγμα αναφέρεται από τον Ηρόδοτο:
Έτσι, αυτοί οι Φοίνικες, συμπεριλαμβανομένων των Γεφυραίων, ήρθαν με τον Κάδμο και εγκατέστησαν αυτή τη γη [Βοιωτία], και μετέδωσαν πολλή γνώση στους Έλληνες, και συγκεκριμένα, τους δίδαξαν το αλφάβητο το οποίο, πιστεύω, οι Έλληνες δεν είχαν προηγουμένως, αλλά το οποίο χρησιμοποιήθηκε αρχικά από όλους τους Φοίνικες. Με το πέρασμα του χρόνου, τόσο ο ήχος όσο και το σχήμα των γραμμάτων άλλαξαν (Ηρόδοτος, 5.58).
Ο Κάδμος που αναφέρεται από τον Ηρόδοτο είναι η ελληνική ορθογραφία για τον Κάδμο, τον θρυλικό φοινικικό της ελληνικής λαογραφίας που θεωρήθηκε ο ιδρυτής και πρώτος βασιλιάς της Θήβας στη Βοιωτία. Είναι ενδιαφέρον ότι το όνομά του φαίνεται να συνδέεται με τη φοινικική λέξη «qadm» ανατολή. Λόγω της υποτιθέμενης συμμετοχής του Κάδμου και των φοινίκων στη μετάδοση του αλφαβήτου, τον 6ο αιώνα π.χ. στην Κρήτη ένας υπάλληλος με καθήκοντα γραφής ονομαζόταν ακόμα «ποινικάστας» "Φοινικιστής" και η πρώιμη γραφή μερικές φορές αναφέρεται ως "Κάδμια γράμματα". Οι Έλληνες ονόμαζαν το αλφάβητο τους «φοινίκεια γράμματα», το οποίο μπορεί να μεταφραστεί ως "φοινικικά γράμματα". Κάποιοι Έλληνες, ωστόσο, δεν ήταν διατεθειμένοι να παραδεχτούν την Ανατολική επιρροή του αλφαβήτου τους, γι ' αυτό δικαιολόγησαν την προέλευση του ονόματος «φοινίκεια γράμματα» με διαφορετικούς απόκρυφους λογαριασμούς: κάποιοι είπαν ότι το αλφάβητο εφευρέθηκε από τον Φοίνικα, τον δάσκαλο του Αχιλλέα, ενώ άλλοι είπαν ότι το όνομα συνδέεται με τα φύλλα του φοίνικα..
Σενάρια που προέρχονται από το ελληνικό αλφάβητο
Υπήρχαν διάφορες εκδοχές του πρώιμου Ελληνικού αλφαβήτου, ευρέως ταξινομημένες σε δύο διαφορετικές ομάδες: το ανατολικό και το δυτικό αλφάβητο. Το 403 π.χ., η Αθήνα ανέλαβε την πρωτοβουλία να ενοποιήσει τις πολλές εκδοχές του αλφαβήτου και μία από τις ανατολικές εκδοχές του ελληνικού αλφαβήτου υιοθετήθηκε ως επίσημη. Αυτή η επίσημη έκδοση σταδιακά μετατόπισε όλες τις άλλες εκδόσεις στην Ελλάδα και έγινε κυρίαρχη. Καθώς η Ελληνική επιρροή μεγάλωσε στον Μεσογειακό κόσμο, αρκετές κοινότητες ήρθαν σε επαφή με την Ελληνική ιδέα της γραφής και μερικές από αυτές ανέπτυξαν τα δικά τους συστήματα γραφής με βάση το ελληνικό μοντέλο. Μια δυτική εκδοχή του ελληνικού αλφαβήτου που χρησιμοποιείται από Έλληνες αποίκους στη Σικελία πέρασε στην ιταλική χερσόνησο. Οι Ετρούσκοι και οι Μεσσάπιοι δημιούργησαν το δικό τους αλφάβητο με βάση το ελληνικό αλφάβητο, εμπνέοντας τη δημιουργία των παλαιών πλάγιων σεναρίων, την πηγή το λατινικό αλφάβητο. Στην Εγγύς Ανατολή, οι Κάρες, οι Λύκιοι, οι Λυδιοί, οι Παμφύλιοι και οι Φρύγες δημιούργησαν επίσης τις δικές τους εκδοχές του αλφαβήτου με βάση την Ελληνική. Όταν οι Έλληνες απέκτησαν τον έλεγχο της Αιγύπτου κατά την Ελληνιστική περίοδο, το αιγυπτιακό σύστημα γραφής αντικαταστάθηκε από το κοπτικό αλφάβητο, το οποίο βασίστηκε και στο ελληνικό αλφάβητο.
Το Γοτθικό αλφάβητο, το Γλαγολιτικό αλφάβητο και το σύγχρονο κυριλλικό και λατινικό αλφάβητο προέρχονται τελικά από το ελληνικό αλφάβητο. Παρόλο που σήμερα το ελληνικό αλφάβητο χρησιμοποιείται μόνο για την ελληνική γλώσσα, είναι η ρίζα των περισσότερων αλφάβητων που χρησιμοποιούνται σήμερα στον δυτικό κόσμο.
