Η Θεσσαλονίκη ήταν μία αρχαία πόλη της Μακεδονίας στη βόρεια Ελλάδα. Σήμερα η πόλη έχει το ίδιο όνομα, ενώ έγινε και πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας. Η πόλη άκμασε λόγω της θέσης της από την οποία περνούσε η Εγνατία οδός και συνέχισε να ακμάζει ως μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κατά τη διάρκεια των αιώνων η ευημερία και η πολιτιστική της φήμη προσέλκυσαν προσωπικότητες όπως ο Απόστολος Παύλος, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Γαλέριος, ο Κικέρων και ο Λουκιανός. Έχουν ανασκαφεί σημαντικά αρχαιολογικά κατάλοιπα αλλά και η ρωμαϊκή αψίδα του θριάμβου εξακολουθεί να στέκεται ως ένα από τα πιο διάσημα ορόσημα της πόλης. Η Θεσσαλονίκη περιλαμβάνεται στον κατάλογο της UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Ιστορική επισκόπηση
Σύμφωνα με την παράδοση, η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε γύρω στο 316 π.Χ. από τον Μακεδόνα στρατηγό Κάσσανδρο, ο οποίος της έδωσε το όνομα της συζύγου του Θεσσαλονίκης, κόρης του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας. Ωστόσο, υπάρχουν αρχαιολογικές ενδείξεις για έναν οικισμό που χρονολογείται από τον 5ο αιώνα π.Χ.. Είναι γνωστό ότι ο Κάσσανδρος κατήργησε τους προηγούμενους οικισμούς προκειμένου να τους ενοποιήσει στην ενιαία πολιτική μονάδα της Θεσσαλονίκης. Η πόλη βρισκόταν σε πλεονεκτική θέση στον Θερμαϊκό κόλπο του Αιγαίου, σε σημείο όπου συναντιόντουσαν οι προσοδοφόροι εμπορικοί δρόμοι από το Βυζάντιο και τη λεκάνη του Δούναβη. Γρήγορα αντικατέστησε την Πέλλα ως το σημαντικότερο μακεδονικό λιμάνι όπου και κατασκευάστηκαν εκτεταμένες οχυρώσεις για την προστασία της πόλης. Χρησιμοποιήθηκε αποτελεσματικά ως στρατιωτική βάση από την οποία εξαπολύθηκαν επιθέσεις εναντίον του Πύρρου, βασιλιά της Ηπείρου, γύρω στο 273 π.Χ.
Αν και η πόλη αντιστάθηκε με επιτυχία σε μια παρατεταμένη ρωμαϊκή πολιορκία κατά τη διάρκεια των Μακεδονικών Πολέμων, καταλήφθηκε μετά τη γενική ήττα των Μακεδόνων στη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. Εκεί, στον Τρίτο Μακεδονικό Πόλεμο, ο Λούκιος Αιμίλιος Παύλος νίκησε έναν στρατό υπό την ηγεσία του βασιλιά Περσέα, γεγονός που έδωσε στους Ρωμαίους τον έλεγχο της Μακεδονίας και έθεσε τέρμα στη μοναρχία της. Η Θεσσαλονίκη έγινε πρωτεύουσα της νέας ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας το 148 π.Χ. και επωφελήθηκε από την κατασκευή της Εγνατίας οδού το 130 π.Χ. περίπου, η οποία ήταν η κύρια οδός των Ρωμαίων προς τα ανατολικά, συνδέοντας την πόλη με το Βυζάντιο. Ο μεγάλος ρήτορας Κικέρων, ως εξόριστος από τη Ρώμη, έμεινε στη Θεσσαλονίκη το 58 π.Χ. Η ευημερία της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο αυτή μαρτυρείται από την πλούσια παραγωγή νομισμάτων, καθώς μετατράπηκε σε ελεύθερη πόλη (civitas liberas) με ορισμένες φορολογικές απαλλαγές.
Ο Ρωμαίος στρατηγός Πομπήιος ο Μέγας χρησιμοποίησε τη Θεσσαλονίκη ως ορμητήριο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου του με τον Ιούλιο Καίσαρα. Η πόλη συνέχισε να ακμάζει παρά την ήττα του πρώτου. Είχε κοσμοπολίτικο πληθυσμό με μεγάλη εβραϊκή κοινότητα την οποία επισκέφθηκε ο Άγιος Παύλος τον 1ο αιώνα μ.Χ. Μαρτυρώντας τη σημασία της πόλης στην πρώιμη διάδοση του Χριστιανισμού, ο Αρίσταρχος, μαθητής του αποστόλου, έγινε ο πρώτος επίσκοπος της Θεσσαλονίκης. Η φήμη της πόλης ως ακμάζον πολιτιστικό κέντρο προσέλκυσε προσωπικότητες όπως ο Ρωμαίος συγγραφέας και σοφιστής Λουκιανός τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Το 250 μ.Χ. περίπου, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δέκιου, η Θεσσαλονίκη έγινε ρωμαϊκή αποικία. Ο μελλοντικός αυτοκράτορας Γαλέριος τίμησε τη νίκη του επί του Ναρσή, του Πέρση βασιλιά, χτίζοντας μια θριαμβευτική αψίδα στην πόλη το 298 μ.Χ. Όταν έγινε αυτοκράτορας το 305 μ.Χ., επέλεξε τη Θεσσαλονίκη ως κατοικία του και η πόλη επωφελήθηκε από το έργο ανοικοδόμησης που περιελάμβανε έναν ιππόδρομο και μία νέα αγορά. Η πόλη συνέχισε να ακμάζει στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, με την μόνη σημαντικότερη την Κωνσταντινούπολη. Κατασκευάστηκαν αρκετές εκκλησίες και οι οχυρώσεις για την πόλη, ανακατασκευάστηκαν και επεκτάθηκαν, σε τέτοιο βαθμό ώστε η πόλη μπόρεσε να αντέξει τις αρκετές επιθέσεις των Σλάβων κατά τον 6ο και 7ο αιώνα μ.Χ.
Αρχαιολογικά κατάλοιπα
Υπάρχουν σημαντικά αρχαιολογικά κατάλοιπα από τη ρωμαϊκή περίοδο της Θεσσαλονίκης, ιδίως τα κτίρια που ανεγέρθηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Γαλέριου. Το ανακτορικό του συγκρότημα κάλυπτε 150.000 τετραγωνικά μέτρα στο ανατολικό τμήμα της πόλης. Εκεί χτίστηκαν ένας ιππόδρομος, η αψίδα του θριάμβου, μια μεγάλη βασιλική (δημόσιο διοικητικό κτίριο) και τρία κτίρια γνωστά ως Αίθριο, Οκτάγωνο (η λειτουργία του παραμένει άγνωστη) και Ροτόντα (είτε μπορεί να θεωρηθεί μαυσωλείο είτε ναός). Επίσης, σώζονται τμήματα των πλίνθινων κτιρίων του ανακτόρου μαζί με τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου, αλλά και μια μικρή αψίδα η οποία έχει την ανάγλυφη προτομή του Γαλέριου. Τμήματα των στοών (αίθουσες με κιονοστοιχίες) και της βασιλικής έχουν αποκατασταθεί.
Η ρωμαϊκή αγορά, η διοικητική και εμπορική καρδιά της αρχαίας πόλης, έχει ανασκαφεί. Είναι ορθογώνια σε σχήμα και έχει κιονοστοιχίες σε τρεις πλευρές. Εκεί κάποιος μπορεί να δει το ωδείο με καθίσματα για 400 άτομα, το νομισματοκοπείο και τα αρχεία της πόλης, καθώς και έναν τοξωτό ημιυπόγειο διάδρομο που πιθανώς να χρησιμοποιούνταν ως αποθηκευτικός χώρος για τους εμπόρους. Μεγάλα τμήματα του μαρμάρινου πλακόστρωτου έχουν διασωθεί και ορισμένες πλάκες φέρουν γεωμετρικά μοτίβα.
Η αψίδα του θριάμβου, γνωστή σήμερα ως Καμάρα, κατασκευάστηκε γύρω στο 305 μ.Χ. και εξακολουθεί να στέκεται ως σημαντικό ορόσημο της πόλης. Αρχικά είχε οκτώ πύλες και στεφανωνόταν από έναν θόλο, σήμερα σώζονται μόνο η μεγάλη κεντρική πύλη (πλάτους 9,7 μέτρων) και μία δευτερεύουσα πύλη (πλάτους 4,85 μέτρων). Στις μαρμάρινες κολώνες της υπάρχουν ανάγλυφα σκαλίσματα που απεικονίζουν σκηνές από τις στρατιωτικές περιπέτειες του Γαλέριου εναντίον των Περσών. Οι πυλώνες ενώνονται με μια λεπτή αψίδα από τούβλα, ενώ αρχικά, πάνω από αυτές θα υπήρχαν κόγχες με αγάλματα.
