Ο Σαρπηδών (ή Σαρπηδόνας) είναι χαρακτήρας της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας, πρίγκιπας της Λυκίας, ο οποίος συγκαταλέγεται στους βασικούς υπερασπιστές της Τροίας και στους πρωταγωνιστές του Τρωικού Πολέμου. Σύμφωνα με την Ιλιάδα του Ομήρου, ήταν γιος του Δία από την Λαοδάμεια και ξάδελφος του Γλαύκου, υπαρχηγού των Λυκίων, αν και υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές και γενεαλογίες. Κυρίαρχος πολεμιστής, κέρδισε το σεβασμό του Τρωαδίτη πρίγκιπα Έκτορα και των ομοτίμων του. Ο Πάτροκλος, αγαπημένος σύντροφος του ήρωα Αχιλλέα, σκότωσε τον Σαρπηδόνα κατά τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου, αλλά με τη βοήθεια του Δία, η σορός του μεταφέρθηκε πίσω στη Λυκία όπου ενταφιάστηκε με τιμές.
Γενεαλογία
Στην Ιλιάδα, ο Σαρπηδόνας που πολεμάει στο πλευρό των Τρώων είναι εγγονός του ήρωα Βελλερεφόντη, ξακουστού για το φόνο της Χίμαιρας και γητευτή του φτερωτού Πήγασου. Με καταγωγή από την Κόρινθο, ο Βελλερεφόντης βρέθηκε στην υπηρεσία του βασιλέα Ιοβάτη της Λυκίας προδομένος από την Σθενέβοια, σύζυγο του βασιλέα Προίτου της Τίρυνθας. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην αυλή του Ιοβάτη, ο Βελλερεφόντης ήρθε αντιμέτωπος με τη Χίμαιρα, τέρας με πύρινη ανάσα, σώμα κατσίκας, κεφάλι λιονταριού κι ένα φίδι στη θέση της ουράς. Σε κάποια άλλη περίσταση, με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς, ο Βελλερεφόντης κατάφερε να ιππεύσει τον Πήγασο, το φτερωτό άλογο που ξεπήδησε από το ακρωτηριασμένο κεφάλι της Γοργόνας Μέδουσας που έπεσε από το σπαθί του ήρωα Περσέα.
Ο Βελλερεφόντης είχε τρία παιδιά: τον Ίσανδρο, τον Ιππόλοχο και τη μητέρα του Σαρπηδόνα, Λαοδάμεια. Τα δύο αγόρια φιλονικούσαν για το θρόνο της Λυκίας. Αντί μονομαχίας για τη διαδοχή, πρότειναν να περάσουν το βέλος τους μέσα από κρίκο τοποθετημένο στο στήθος κάποιου παιδιού. Όταν, για το ρόλο αυτό, η Λαοδάμεια προσέφερε τον γιο της, αμφότεροι οι θείοι και ο ξάδελφος Γλαύκος απέσυραν τις αξιώσεις τους και ανέβασαν τον Σαρπηδόνα στο θρόνο της Λυκίας.
Άλλες εκδοχές του μύθου περιγράφουν τον Σαρπηδόνα σαν γιο του Δία από την Ευρώπη και αδελφό του Μίνωα, βασιλέα της Κρήτης. Εδώ, Σαρπηδών και Μίνωας, μετά το θάνατο του πατέρα τους, βρίσκονται αντιμέτωποι με φόντο το βασιλικό θρόνο. Το αποτέλεσμα της διαμάχης είναι να εξοριστεί ο Σαρπηδόνας στην Ασία, όπου και αυτοανακηρύσσεται βασιλέας της Λυκίας. Σε ακόμη μία παραλλαγή, υποστηρίζεται ότι ο Σαρπηδόνας που πολέμησε στην Τροία ήταν εγγονός του Σαρπηδόνα, αδελφού του Μίνωα.
Τρωικός Πόλεμος
Ο Τρωικός Πόλεμος ήταν συνέπεια της απαγωγής της Σπαρτιάτισσας βασίλισσας Ελένης, από τον Τρωαδίτη πρίγκιπα Πάρη. Ο βασιλέας Μενέλαος, εξοργισμένος από το θράσος που επέδειξε ο επισκέπτης από την Τροία στα χώματα της πατρίδας του, έπεισε τον αδελφό του, βασιλέα Αγαμέμνονα των Μυκηνών, να συγκεντρώσει όλους τους συμμάχους και να πλεύσουν στην Τροία για να πάρει πίσω τη γυναίκα του. Ο στόλος των Ελλήνων που ταξίδεψε στο Αιγαίο απαρτιζόταν από χίλια και περισσότερα καράβια. Στον πόλεμο που έμελλε να διαρκέσει δέκα χρόνια, εμπλέχθηκαν πολλοί ήρωες καθώς και οι Ολύμπιοι Θεοί οι οποίοι είχαν βλέψεις σε αμφότερες τις πλευρές. Ο πόλεμος έφτασε στο τέλος του όταν οι Έλληνες μπήκαν και λεηλάτησαν την πόλη με τη βοήθεια ενός μεγάλου ξύλινου αλόγου.
Οι δυνάμεις των Λυκίων με αρχηγό τον Σαρπηδόνα, φημίζονταν για τη υπεροχή τους έναντι των υπολοίπων συμμάχων της Τροίας⸱ της «ασπίδας του Ιλίου». Η υπόληψη των σπουδαιότερων υπερασπιστών της Τροίας που συνόδευε τον Σαρπηδόνα ήταν παρόμοια αυτής των Τρωαδιτών ηρώων Έκτορα και Αινεία, σε ό⸴τι αφορούσε στην πολεμική δεινότητα. Ο Γλαύκος, γιος του Ιππόλοχου, συνόδεψε τον Σαρπηδόνα στην Τροία με στρατεύματα από τον Ξάνθο. Φοβερός πολεμιστής και ο ίδιος, συναντά στο πεδίο της μάχης τον Έλληνα ήρωα Διομήδη ο οποίος με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς οδηγούσε τις δυνάμεις των Ελλήνων. Γλαύκος και Διομήδης συνομίλησαν και μαθαίνοντας ο ένας την καταγωγή του άλλου, οι δυο πολεμιστές αποφάσισαν να μην αναμετρηθούν, παρά το γεγονός ότι βρίσκονταν σε αντίπαλες πλευρές. Ακολουθώντας την παράδοση, δώρισαν τις πανοπλίες τους ο ένας στον άλλο όπως θα έκαναν άν ήταν φίλοι. Τότε ήταν που ο Σαρπηδόνας συναντήθηκε με τον Τληπόλεμο, γιο όχι κάποιου άλλου από τον Έλληνα ήρωα Ηρακλή. Μετά από ανταλλαγή προσβολών, ο Τληπόλεμος χάνει τη μάχη και σκοτώνεται αν και τραυματίζει τον Σαρπηδόνα στον δεξί μηρό.
Ο Σαρπηδόνας είχε τέτοια επιρροή την περίοδο του πολέμου που επέκρινε ακόμα και τον Έκτορα στη μάχη. Σε μια περίπτωση, ο Σαρπηδόνας τον κατηγόρησε ότι αφήνει τις μεγάλες αναμετρήσεις στους συμμάχους παρά στους ίδιους τους Τρώες. Αυτή η τριβή μεταξύ των δύο ηρώων, οδήγησε τον Έκτορα να επιστρατεύσει τους άντρες του και να επιτεθεί στην πλευρά των Ελλήνων. Ο «ημίθεος» Σαρπηδών, μαζί με τον εξάδελφό του, Γλαύκο κι έναν ακόμη σύμμαχο των Τρώων, τον Αστεροπαίο, έπληξαν αιφνιδιαστικά τα οχυρά των Ελλήνων βοηθώντας τον Έκτορα στην παραβίαση της άμυνάς τους.
Εξαιτίας μιας διχογνωμίας μεταξύ του βασιλέα Αγαμέμνονα, αρχηγού των Ελληνικών δυνάμεων και του Αχιλλέα, του καλύτερου και γενναιότερου όλων των Ελλήνων πολεμιστών, ο Αχιλλέας και οι Μυρμιδόνες του αποσύρουν τη συμμετοχή τους από την συνέχιση του πολέμου. Η απουσία του Αχιλλέα ωθεί τους Τρώες να εκμεταλλευτούν την περίσταση και να επιτεθούν στο στρατόπεδο των Ελλήνων μέχρι τελικά να παραδοθεί στις φλόγες ένα από τα ελληνικά πλοία. Εκείνη την περίοδο ο Πάτροκλος ικετεύει τον Αχιλλέα να επιστρέψει στο πεδίο της μάχης και να βοηθήσει στην υπεράσπιση των πλοίων από τους Τρώες που πλησίαζαν. Ο Αχιλλέας λυγίζει και δίνει στον Πάτροκλο να φορέσει την πανοπλία του ώστε να τρομάξει τους αντιπάλους. Πιστεύοντας ότι ήταν ο Αχιλλέας αυτός που υπερασπιζόταν τώρα τα πλοία, ο Σαρπηδόνας συναντά τον Πάτροκλο στο πεδίο της μάχης.
Ο Δίας, γνωρίζοντας την επικείμενη μοίρα και ότι θάνατος του γιου του παραμονεύει, σκέφτεται να σώσει τον Σαρπηδόνα αποτραβώντας τον από τη μάχη. Η Ήρα αντιπαρατίθεται στον Δία και τον προειδοποιεί ότι οι υπόλοιποι Ολύμπιοι θεοί δεν θα έβλεπαν με καλό μάτι τέτοιου είδους θεϊκή παρέμβαση, καθώς πολλοί από εκείνους είχαν δικά τους παιδιά στον πόλεμο. Ο Δίας υπαναχωρεί και συμβιβάζεται εγγυώμενος την επιστροφή του σώματος του Σαρπηδόνα στη Λυκία, μετά το θάνατό του από το χέρι του Πάτροκλου.
Ο Γλαύκος, έμπλεος απελπισίας και οδύνης για τον πεσόντα αρχηγό και ξάδελφο, υπενθυμίζει στον Έκτορα τις δεσμεύσεις του προς τους συμμάχους της Τροίας. Έντονες μάχες ξεσπούν γύρω από τον νεκρό Σαρπηδόνα καθώς και οι δυο πλευρές διεκδικούν το σώμα του Λύκιου στρατηγού. Με τους Τρώες να αφαιρούν την πανοπλία από τη σορό του, εμφανίζεται ο Απόλλων συνοδευόμενος από τον Ύπνο και τον Θάνατο, για να ξεπλύνουν το σώμα και να το αναπαύσουν πίσω στη Λυκία. Ο Γλαύκος ακολουθεί τα βήματα του Σαρπηδόνα αναλαμβάνοντας τη διοίκηση των στρατευμάτων της Λυκίας μετά το θάνατό του.
Η Λατρεία του Σαρπηδόνα
Ο Σαρπηδόνας ήταν ευρέως γνωστή προσωπικότητα στην Μικρά Ασία εξαιτίας της εμπλοκής του στον Τρωικό Πόλεμο και στο μύθο για την εγκατάστασή του στη Λυκία όταν εξορίστηκε από την Κρήτη. Η περιοχή της λατρείας του βρισκόταν στην Ξάνθο όπου, σύμφωνα με τον Όμηρο και τον Αριστοτέλη, είχε ταφεί. Αργότερα, κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα ΠΚΕ, οικοδομήθηκε μεγάλο συγκρότημα ναών εκεί που θεωρητικά υπήρχε ο τάφος του, στην ακρόπολη της Ξάνθου. Αυτό το μέρος έγινε γνωστό με το όνομα Σαρπηδονία, όπου οργανώνονταν τακτικά αγώνες και θυσίες προς τιμήν του ήρωα της Λυκίας.
Αναπαραστάσεις στην Τέχνη
Ποικίλες προσεγγίσεις του Σαρπηδόνα βρίσκονται στην τέχνη απεικονίζοντας κυρίως το θάνατο και την επακόλουθη απομάκρυνση του σώματός του από το πεδίο της μάχης στα χέρια του Ύπνου και του Θανάτου. Κεραμικό αγγείο (ανάμιξης) που βρίσκεται σήμερα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, αναπαριστά την Ευρώπη να ικετεύει τον Δία για τη ζωή του Σαρπηδόνα στην μία όψη, ενώ στην άλλη εικονίζεται η Ευρώπη να παρακολουθεί την επιστροφή του άψυχου σώματος του Σαρπηδόνα από την Τροία. Αναπαράσταση του Σαρπηδόνα συναντάμε επίσης σε καμβά του 1874 ΚΕ από τον Henri Levi. Η ελαιογραφία αυτή, που στεγάζεται στο Μουσείο d'Orsay, αποδίδει την δραματική επιστροφή του σώματος του Σαρπηδόνα στον πατέρα του, Δία, από τον Ύπνο και τον Θάνατο.
Η πιο διάσημη απεικόνιση του Σαρπηδόνα έρχεται πιθανόν με τη μορφή κρατήρα (κεραμικού αγγείου ερυθρόμορφου ρυθμού, βλ. εικόνα εξωφύλλου) ο οποίος, μέχρι πρόσφατα, στεγαζόταν στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη και μετά επαναπατρίστηκε στο Μουσείο Cerveteri στην Ιταλία. Η εικόνα που κοσμεί το αγγείο εμφανίζει τον Σαρπηδόνα μετά την πτώση του από το χέρι του Πάτροκλου να μεταφέρεται με εντολή του Δία από το πεδίο της μάχης στην αγκαλιά του Υπνου και του Θανάτου. Ο «κρατήρας του Σαρπηδώνος» φιλοτεχνήθηκε τον 6ο αιώνα ΠΚΕ από τον Ευξίθεο και τον Ευφρόνιο, αμφότεροι Αθηναίοι.
Άλλο αντικείμενο εξέχουσας τέχνης που σχετίστηκε με τον Σαρπηδόνα είναι η μπρούτζινη Ετρουσκική λαβή μιας κίστης [cista ἀγγεῖον πλεκτόν αλλά και κουτί με καπάκι συχνά κυλινδρικού σχήματος για φύλαξη διάφορων αντικειμένων] η οποία πιθανόν παριστάνει τον Ύπνο και το Θάνατο να μεταφέρουν το σώμα του Σαρπηδόνα από το πεδίο μάχης. Είναι κοινά αποδεκτό ότι εφόσον η παράσταση δεν ανήκει στον Σαρπηδόνα, τότε αφορά τον βασιλέα της Αιθιοπίας Μέμνονα, ο οποίος θανατώθηκε από τον Αχιλλέα.
