Το Σόουιν [Samhain (προφ. Σοου-γουεν, Σο-(γ)ουιν ή Σόου-γεν, Σόου-ιν ή Σάχ-ουιν)] ήταν αρχαίος Κελτικός εορτασμός στα μισά του χρόνου από τη φθινοπωρινή ισημερία στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Άρχιζε κάποιο σούρουπο γύρω στις 31 του Οκτώβρη και πιθανόν διαρκούσε τρεις ημέρες. Το Σόουιν σημάδευε το πέρασμα από το φωτεινότερο στο σκοτεινότερο μισό του έτους και εορταζόταν στις απανταχού Κέλτικες κοινότητες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ιρλανδίας, της Ουαλίας και της Σκωτίας. Με τους αρχαίους Κέλτες να πιστεύουν ότι στη διάρκεια του έτους υπάρχει μεταβατικό διάστημα όταν αίρεται το πέπλο που διαχωρίζει τα βασίλεια των ανθρώπων και των πνευμάτων, το Σόουιν θεωρείται από πολλούς, πρόγονος των σύγχρονων εορτασμών του Χαλοουίν. Σόουιν είναι επίσης το τωρινό όνομα του μήνα Νοέμβρη για τους Ιρλανδούς. Ο Λόφος Τλάχτγκα [Tlachtga (Hill of the Ward)] στην Κομητεία Μιθ [County Meath] της Ιρλανδίας, ήταν ο ιερός τόπος όπου άναβαν οι εορταστικές φωτιές του Σόουιν και τα τελευταία χρόνια οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν εκεί τις ημέρες του Χαλοουίν για να μετέχουν στη σύγχρονη αναβίωση του Σόουιν.
Ο Παγανιστικός εορτασμός
Οι αρχαίοι Κέλτες χώριζαν το έτος σε δύο μισά, το φωτεινότερο και το σκοτεινότερο σηματοδοτώντας την αλλαγή των εποχών με τέσσερις εορτασμούς:
- Ίμπολκ [Imbolc] - από το χειμερινό ηλιοστάσιο στην εαρινή ισημερία
- Μπελτέιν [Beltane] - από την εαρινή ισημερία στο θερινό ηλιοστάσιο
- Λούνασα [Lughnasadh] - από το θερινό ηλιοστάσιο στη φθινοπωρινή ισημερία
- Σόουιν [Samhain] - από τη φθινοπωρινή ισημερία στο χειμερινό ηλιοστάσιο
Από αυτές τις ιερές περιόδους, το Σόουιν ίσως ήταν η πιο σημαντική, επειδή θεωρείται αντιπροσωπευτική της Κελτικής Πρωτοχρονιάς. Για τους αρχαίους Κέλτες, ο νέος χρόνος ξεκινούσε στο σκοτάδι, με κάθε 24ωρη ημέρα ν' αρχίζει από το σούρουπο της προηγούμενης. Αναγγέλλοντας το σκοτεινότερο μισό του χρόνου, το Σόουιν συμβόλιζε το τέλος ενός έτους και την αρχή του επόμενου.
Με τις καταβολές τους να βρίσκονται στο αγροτικό ημερολόγιο, οι εορτασμοί του Σόουιν πιθανόν προϋπήρχαν της άφιξης των Κελτών στην Ιρλανδία κάπου 2.500 χρόνια πριν. Ήταν η εποχή των προετοιμασιών για το χειμώνα· συλλέγονταν οι καρποί και τα ζώα μαζεύονταν από τα βοσκοτόπια είτε για να θυσιαστούν είτε για να ξεχειμωνιάσουν και να χρησιμοποιηθούν για εκτροφή. Γιορτινά τραπέζια με αφθονία φαγητών και ποτών στήνονταν για τον εορτασμό της συγκομιδής. Το Σόουιν ήταν επίσης ιερή εποχή για κοσμικές συναθροίσεις και διευθετήσεις σημαντικών ζητημάτων όπως οι αναγορεύσεις νέων βασιλιάδων. Εξοφλούσαν τα όποια χρέη τους και εκδίκαζαν τα πιο σκανδαλώδη εγκλήματα με τη δικαιοσύνη να απονέμεται ανάλογα.
Ο Ιρλανδός ιστορικός του 17ου αιώνα ΚΕ, Τζόφφρυ Κίτινγκ [Geoffrey Keating] στο επιδραστικό του έργο «Ιστορία της Ιρλανδίας» έγραψε ότι όλες οι φωτιές θα έπρεπε να έχουν σβήσει όταν άρχιζε το Σόουιν. Οι Δρυίδες, αρχαίοι Κέλτες ιερείς, θα άναβαν μια νέα φωτιά στην οποία θα ρίχνονταν τα κόκκαλα των ζώων που θυσιάζονταν (αυτή η φωτιά θα γίνει αργότερα η γνωστή σε ΄μας υπαίθρια εορταστική φωτιά). Από αυτή την φωτιά κάποιοι θα άναβαν τις δάδες τους και θα μετέφεραν τις φλόγες στο σπίτι τους, για να ανανεώσουν τη φωτιά των δικών τους εστιών. Ενδεχομένως όπως ταιριάζει στη σημερινή πλεονεκτική μας θέση, μεγάλο μυστήριο καλύπτει το πανηγύρι του Σόουιν. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε με ακρίβεια τι συνέβαινε, αλλά οι ιστορικοί πιστεύουν ότι οι εορτασμοί περιελάμβαναν θυσίες ζώων, χορό και ενδυμασίες από δορές και πιθανόν κεφαλές ζώων.
Θεωρούσαν ότι το Σόουιν ήταν ευνοϊκή εποχή για τις προφητείες των Δρυΐδων καθώς η σύνδεση με τον κόσμο των πνευμάτων ήταν δυνατότερη από ό,τι συνήθως. Η ανύψωση του πέπλου μεταξύ του Άλλου και του φυσικού κόσμου, σήμαινε επίσης ότι το Σόουιν θα πρέπει να ήταν επικίνδυνη περίοδος για τους αρχαίους Κέλτες. Ο Άλλος κόσμος τους, συχνά περιγράφεται να συμβαδίζει, αντίθετα με τον εντελώς ξεχωριστό, υπόλοιπο κόσμο. Κατά τη διάρκεια του Σόουιν, αυτά τα βασίλεια συγκλίνουν και το πέρασμα από και προς αυτά είναι ευκολότερο. Πνεύματα, καλοσυνάτα αλλά και κακόβουλα, μπορούσαν να επηρεάσουν περισσότερο τον κόσμο των ανθρώπων.
Η έννοια του ασαφούς ορίου ή του ενδιάμεσου σημείου, ήταν ολοκληρωματικό στοιχείο για την αρχαία Κελτική θρησκευτικότητα και πολλά σημαντικά γεγονότα της μυθολογίας των Κελτών συνέβαιναν σε χώρους μεταβατικούς, όπως η ακροθαλασσιά ή σε χρόνους οριακούς όπως το σούρουπο ή το χάραμα. Το Σόουιν δεν σηματοδοτούσε απλά την αλλαγή από το καλοκαίρι στον χειμώνα, αλλά αναπαριστούσε τη μεταβατική περίοδο μεταξύ των δύο εποχών. Επομένως το Σόουιν, χωρίς να ανήκει στο καλοκαίρι ή τον χειμώνα, δεν είχε δικό του χρόνο. Το βασίλειο των ανθρώπων έπαυε τότε να είναι δέσμιο των κανόνων του φυσικού κόσμου και ίσως για τον λόγο αυτόν, το Σόουιν θεωρείται περίοδος ειρήνης. Δεν ήταν κατάλληλη στιγμή για ασήμαντες ανθρώπινες διαμάχες με το βασίλειο των πνευμάτων σε τόσο κοντινή απόσταση.
Το Σόουιν στην Κελτική Μυθολογία
Πιθανόν δίχως να προκαλεί έκπληξη, πολλά σημαντικά υπερφυσικά γεγονότα που περιγράφονται στην Κελτική μυθολογία συμβαίνουν την περίοδο του Σόουιν. Η Δεύτερη Μάχη του Μόι Τούραχ [Cath Maige Tuired], κεντρική στιγμή στην Ιρλανδική μυθολογία κι ένα από τα πλέον σημαντικά μεσαιωνικά κείμενα σχετικά με αυτήν, έγινε μεταξύ των πνευματικών υπάρξεων γνωστών σαν Τουάθα ντε Ντανάν [Túatha Dé Danann] και των Φομόριαν [Fomoire] και λέγεται ότι πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του Σόουιν.
Είναι επίσης εκείνη την περίοδο που οι aos sí (προφ. Εες σιι) μαγικά όντα (κάποιες φορές περιγράφονται σαν ξωτικά, κάποιες σαν υποχθόνιοι Τουάθα ντε Ντανάν και κάποιες φορές σαν τους κατοίκους της Ιρλανδίας πριν από τους Κέλτες) ήταν γνωστό ότι περνούν ελεύθερα από τα αλλοκοσμικά τους ενδιαιτήματα στο βασίλειο των ανθρώπων. Οι aos sí ή «οι άνθρωποι των κούφιων λόφων» ζούσαν σε sídh (προφ. Σιι) υψώματα, αρχαίους τύμβους για τους οποίους πίστευαν ότι είναι πύλες προς τον άλλο κόσμο. Μία φορά κάθε χρόνο, αυτές οι πύλες άνοιγαν για το βασίλειο των ανθρώπων και μπορούσε κάποιος να δει μέσα τους αναμμένες φωτιές και τους κατοίκους τους να πηγαινοέρχονται.
Αυτό συμβαίνει και στην ιστορία του παράνομου Φιν μακ Κουλ [Fionn mac Cumhaill], δημοφιλούς θρυλικού χαρακτήρα στην μεσαιωνική Ιρλανδία. Διαβάζοντας ποίηση ο Φιν με τον Κέδεν [Cethern] γιό του Φίντεν, παρατήρησε πως μια φορά τον χρόνο, στο Σόουιν, ο Κέδεν θα ταξίδευε σ΄έναν συγκεκριμμένο τύμβο sídh όπου ζούσε η νεράιδα Ίλε [Éle]. Σύμφωνα με φήμες ήταν η ομορφότερη όλων των νεράιδων που υπήρχαν στο νησί της Ιρλανδίας. Επίσης δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον για την πληθώρα των μνηστήρων της και πολλοί άντρες θα έχαναν τη ζωή τους κάθε Σόουιν σε ανέλπιδες προσπάθειες να την εντυπωσιάσουν. Ο Φιν αναστατώνεται από εκείνους τους θανάτους και το επόμενο Σόουιν κρύβεται στην κοιλάδα κοντά στον τύμβο της Ίλε και παραμονεύει. Πέφτοντας το σκοτάδι, μπορεί να δει τους λόφους να λαμπυρίζουν με τις φλόγες να ξεπηδούν από τις πύλες τους. Σύμφωνα με τον θρύλο, εκείνη την μοιραία νύχτα, ο Φιν μπορούσε να εκδικείται τον θάνατο των φίλων του και να κερδίζει τον σεβασμό των νεράιδων.
Στο Σόουιν, οι άνθρωποι μπορούν να πλησιάσουν τους κατοίκους των τύμβων, αλλά κι εκείνοι μπορούν να περπατήσουν στον φυσικό κόσμο. Ο Άαλεν [Aillen], πολεμιστής του λαού των τύμβων, λέγεται ότι καταστρέφει την Τάρα [Tara] πνευματικό κέντρο της Ιρλανδίας και τον θρόνο των Μεγίστων Βασιλέων [High Kings] κατά τη διάρκεια κάθε Σόουιν για εννέα συνεχόμενα χρόνια. Δεν σκοτώνεται από κάποιον άλλο από τον Φιν μακ Κουλ, ο οποίος τον τρυπά μ΄ένα μαγεμένο δόρυ μόλις λίγα λεπτά πριν ο Άαλεν μπορέσει να ξεφύγει μέσα από τον λόφο των νεκρών πίσω στην ασφάλεια του Άλλου κόσμου.
Ένας ακόμα θρύλος μιλά για την Κάιρ Ιμπορμιθ [Caer Ibormeith], ένα κορίτσι του οποίου πατέρας ήταν ένας από τους Τουάθα ντε Ντανάν. Κάθε δεύτερο Σόουιν η Κάιρ μεταμορφώνεται σε κύκνο. Ο επίδοξος μνηστήρας της, Όενγκους μακ Οκ [Oenghus mac Oc], ελπίζει να την κάνει να τον αγαπήσει, αλλά γνωρίζει ότι μπορεί να το κάνει παρά μόνο κατά τη διάρκεια του Σόουιν κι έτσι περιμένει την εποχή του χρόνου όταν οι νόμοι του φυσικού κόσμου είναι δυνατόν να παραβιαστούν και θα είναι σε θέση να μεταμορφωθεί κι εκείνος σε κύκνο. Παρότι τα γραπτά τεκμήρια για το μεγαλύτερο μέρος της Ιρλανδικής μυθολογίας χρονολογούνται μόλις μέχρι τους μεσαιωνικούς χρόνους, έχοντας καταγραφεί από Χριστιανούς μοναχούς, οι οποίοι πιθανόν αλλοίωναν τα νοήματά τους, πολλοί από αυτούς τους θρύλους πιστεύεται ότι έχουν τις ρίζες τους στην Ιρλανδική θρησκευτικότητα πριν την εποχή των Κελτών.
Ο Λόφος Γουάρντ και οι εορταστικές φωτιές του Σόουιν
Στην Ιρλανδία, οι αρχαίοι Κέλτες γιόρταζαν το Σόουιν ανάβοντας μεγάλες υπαίθριες φωτιές στον Λόφο Γουάρντ [Ward] επίσης γνωστό με το όνομα Τλάχτγκα από την παντοδύναμη Δρυΐδα η οποία πέθανε εκεί μετά από τρίδυμο τοκετό. Ευρισκόμενος στην κοιλάδα Μπόιν της Κομητείας Μιθ στην Ιρλανδία, ο Λόφος Γουάρντ απέχει περίπου 12 μίλια από τον Λόφο Τάρα.
Ο Λόφος Γουάρντ έτυχε λιγότερης προσοχής συγκριτικά με τους διάσημους γειτόνους του όπως ο Νιούγκραντζ [Newgrange]. Κάποιες αρχαιολογικές μελέτες διενεργήθηκαν μόλις έναν αιώνα νωρίτερα στα 1930 ΚΕ, αλλά δεν επαναλήφθηκαν μέχρι να ξεκινήσουν το 2014 ΚΕ, ανασκαφές καθοδηγούμενες από τον Δρ. Στίβεν Ντέιβις [Stephen Davis] του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Δουβλίνου. Η ομάδα ανακάλυψε ότι ο Λόφος Γουάρντ πιθανόν είχε κατασκευαστεί σε τρείς διακριτές φάσεις, με την αρχαιότερη να χρονολογείται γύρω στο 1200 ΠΚΕ, την Ύστερη Εποχή του Χαλκού και την νεότερη γύρω στο 400 ΚΕ, την πρώιμη μεσαιωνική περίοδο. Αποδεικτικά στοιχεία για μεγάλης κλίμακας φωτιές βρέθηκαν από τους αρχαιολόγους, όπως και θραύσματα καμένων ζωικών οστών. Κάποιοι από τους αρχαιολογικούς τόπους που γειτονεύουν με τον Λόφο Γουάρντ, είναι κατά πολύ αρχαιότεροι και προσφέρουν ενδείξεις για παγανιστικές πρακτικές στην Ιρλανδία που προηγούνται χρονικά της άφιξης των Κελτών περίπου 2.500 χρόνια πριν. Ο Νιούγκραντζ και ο Λόφος των Ομήρων, για παράδειγμα, χρονολογούνται κατά προσέγγιση γύρω στα 5.000 χρόνια πριν. Ακριβώς όπως το πέρασμα στον Νιούγκραντζ βλέπει την ανατολή του ήλιου στο χειμερινό ηλιοστάσιο, όταν ο εσωτερικός θάλαμος και η δίοδος φωτίζονται, έτσι και ο Τύμβος των Ομήρων βλέπει την ανατολή την περίοδο του Σόουιν, υποδεικνύοντας ότι αυτή η συγκεκριμμένη εποχή του χρόνου έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην αρχαία Ιρλανδική θρησκευτικότητα για τουλάχιστον 5.000 χρόνια.
Από το Σόουιν στο Χαλοουίν
Όταν ο Χριστιανισμός έφτασε στην Ιρλανδία τον 5 αι. ΚΕ, η Καθολική Εκκλησία βρήκε ευκολότερο να προσηλυτίσει τους Κέλτες ενσωματώνοντας ορισμένους παγανιστικούς εορτασμούς στο Καθολικό ημερολόγιο. Επιχειρώντας να συμπεριλάβει το Σόουιν στο συγκείμενο κάποιας παρόμοιας Χριστιανικής γιορτής, δημιουργήθηκε η Ημέρα Όλων των Αγίων (Των Αγίων Πάντων) και αρχικά ο εορτασμός ορίστηκε την 13η Μαΐου. Ίσως εν μέρει εξαιτίας της απροθυμίας των Κελτών να εγκαταλείψουν το Σόουιν, η Ημέρα Όλων των Αγίων μετατέθηκε τελικά στην 1η Νοεμβρίου. Ακολούθως η 2η μέρα του Νοέμβρη έγινε Ημέρα Όλων των Ψυχών, την οποία κάποιοι αντιλαμβάνονται σαν προσπάθεια απορρόφησης στοιχείων του Σόουιν που η Ημέρα Όλων των Αγίων απέτυχε να αποτυπώσει. Η Ημέρα Όλων των Αγίων έγινε ευρύτατα διαδεδομένη Καθολική γιορτή γύρω στον 14 αι. ΚΕ και κάπου στον 15 αι. ΚΕ, αρχίζουμε να βλέπουμε κείμενα να περιγράφουν εορτασμούς που μοιάζουν περισσότερο με το Χαλοουίν όπως το γιορτάζουμε σήμερα.
Κατά τη διάρκεια του 19ου αι. ΚΕ, ο λιμός προκάλεσε την μετεγκατάσταση πολλών Ιρλανδών στην Αμερική όπου και μετέφεραν πεποιθήσεις και παραδόσεις σχετικές με το σύγχρονο Χαλοουίν, όπως το σκάλισμα της κολοκύθας (μολονότι ιστορικά οι Ιρλανδοί θα έπρεπε να χρησιμοποιούν γογγύλια και όχι κολοκύθες!).
Άσχετα με το πόσο διαφορετικό μοιάζει το σημερινό Χαλοουίν από τον παγανιστικό εορτασμό του Σόουιν, η αίσθηση της μεταμόρφωσης και η επιθυμία επίκλησης του υπερφυσικού μέσα από φορεσιές ή αλλιώς, φαίνεται να επιστρέφουν κάθε χρόνο με το φως να ελαττώνεται και τον αέρα να κρυώνει. Αυτά τα συναισθήματα υπερβαίνουν τον χρόνο, συνδέοντας τους σύγχρονους εορτασμούς με το Σόουιν, εκείνη την οριακή στιγμή της μεταμόρφωσης που ήταν ιερή για τους παγανιστές του κόσμου των Κελτών χιλιάδες χρόνια πριν και ίσως με εκείνους ενός άλλου ακόμα πιο αρχαίου κόσμου πριν από αυτόν.
