Ο Κερνούνος ήταν αρχαίος θεός των Κελτών, που αντιπροσώπευε τη φύση, τη χλωρίδα και την πανίδα, καθώς και τη γονιμότητα. Συχνά, απεικονίζεται στην τέχνη των Κελτών να φέρει κέρατα αρσενικού ελαφιού και συνήθως ένα περιδέραιο γύρω από τον λαιμό του. Λίγες λεπτομέρειες είναι γνωστές γι’ αυτόν, αλλά οι περίφημες αναπαραστάσεις του θεού στην κέλτικη τέχνη περιλαμβάνουν τις βραχογραφίες της Val Carmonica, τη χύτρα του Cauldron, το χάλκινο ειδώλιο της θεότητας από το Bouray και το μνημείο Nautae Parisiaci. Ο Κερνούνος ίσως είναι μια από τις μορφές που ενέπνευσαν τις απεικονίσεις του Σατανά στη χριστιανική τέχνη και τις ηρωικές μορφές της μεσαιωνικής λογοτεχνίας της Ουαλίας και της Ιρλανδίας.
Όνομα και Συσχετίσεις
Η σημασία του ονόματος Κερνούνος είναι ασαφής· η κοινή ερμηνεία που συσχετίζει το όνομα με την κέλτικη λέξη για το κέρας αμφισβητείται μεταξύ των μελετητών. Το ό,τι ο κερασφόρος των Κελτών ήταν γνωστός με αυτό το όνομα μαρτυρείται μόνο από ένα παράδειγμα: μια ενεπίγραφη απεικόνιση από τον 1ο αι. μ.Χ. (βλ. παρακάτω). Είναι, επίσης, αλήθεια ότι υπήρχαν άλλες θεότητες των Κελτών με κέρατα, που η σημασία και οι συσχετίσεις τους παραμένουν άγνωστες.
Ο Κερνούνος ίσως ήταν ο πιο σημαντικός θεός στην κέλτικη θρησκεία, αν αναλογιστούμε τη συχνότητα, με την οποία εμφανίζεται στην αρχαία κέλτικη τέχνη από την Ιρλανδία ως τη Ρουμανία. Γνωστός ως ο κερασφόρος, αντιπροσώπευε τη φύση, την καρποφορία, τα σιτηρά, τα ζώα, τη γονιμότητα και την ευημερία. Μπορεί, επίσης, να θεωρούνταν ως μια προγονική θεότητα. Ωστόσο, οι Κέλτες άφησαν πολύ λίγα γραπτά τεκμήρια κι έτσι δεν είναι σαφές με ποιους τρόπους λατρεύονταν οι συγκεκριμένοι θεοί των Κελτών ή ακόμη τι ακριβώς εκπροσωπούσαν. Ο Ιούλιος Καίσαρας (περ. το 44 π.Χ.) κάνει μια αναφορά στους θεούς των Κελτών κατά τη διάρκεια των Γαλατικών πολέμων του, αλλά τους αναφέρει συγκρίνοντάς τους με τον Ρωμαϊκό κόσμο. Ο Καίσαρας εξισώνει τον Κερνούνος με τον Dis Pater, έναν Ρωμαίο θεό του θανάτου και του Κάτω Κόσμου, που αποτελεί ενδεχομένως μια πτυχή του Πλούτωνα. Από άλλους αρχαίους συγγραφείς και την κέλτικη τέχνη, φαίνεται πιθανόν ότι προσφέρονταν θυσίες ζώων κι ίσως ακόμη και ανθρώπων (αιχμάλωτοι πολέμου) προς τιμήν του Κερνούνος και άλλων θεών. Προσφέρονταν αναθήματα με τη μορφή τροφών, πολύτιμων τεχνουργημάτων, όπως διακοσμημένων μεταλλικών χυτρών, αγγείων και μικρών μνημείων, όπως κιόνων και ανάγλυφων πλακών.
Είναι σημαντικό να επαναλάβουμε ότι είναι γνωστά τόσο λίγα για τον Κερνούνος, που είναι πιθανό να παρερμηνεύουμε εντελώς τις παραστάσεις του στην κέλτικη τέχνη. Όπως σημειώνει ο ιστορικός J. MacKillop, «η γνώση μας για τον Κερνούνος είναι τόσο ισχνή, που μπορεί να μην πρόκειται καθόλου για θεό, αλλά μάλλον για σαμάνο-ιερέα με κέρατα στο κεφάλι του» (2006, 19).
Καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις
Ο κερασφόρος θεός Κερνούνος είναι μια από τις πιο εύκολα αναγνωρίσιμες και συνηθισμένες μορφές στην κέλτικη τέχνη. Συχνά φοράει κέρατα ελαφιού ή άλλα κέρατα και μπορεί να έχει οπλές, ενώ το ελάφι είναι ο άρχοντας του δάσους και συμβολίζει τη δύναμη, την ταχύτητα και την ανδρεία. Τα κέρατα του ελαφιού, που το ζώο τα αποβάλλει κάθε χρόνο, αντιπροσώπευαν την αναγέννηση και είναι σκαλισμένα ως φαλλικά φυλαχτά. Η πιο συχνή στάση του Κερνούνος ήταν η οκλαδόν, που οδήγησε ορισμένους σχολιαστές να τον συσχετίσουν με τον Βούδα, αλλά ενδέχεται να αντανακλά την κέλτικη συνήθεια του καθίσματος με αυτό τον τρόπο στα γεύματα, αφού δεν χρησιμοποιούσαν σκαμνιά ή καρέκλες. Μερικές φορές, τα κέλτικα γλυπτά έχουν οπές στα κεφάλια των μορφών, ίσως για να δέχονται αληθινά κέρατα ελαφιών. Μια από τις αρχαιότερες αναπαραστάσεις κερασφόρας μορφής είναι μια βραχογραφία από την Val Camonica στη βόρεια Ιταλία. Απεικονίζει μια ψηλή μορφή με κέρατα ελαφιού, που κρατάει πυρσούς και χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ. Η μορφή συνοδεύεται από απεικονίσεις του ήλιου, που τεκμηριώνουν τους ισχυρισμούς ορισμένων μελετητών ότι ο Κερνούνος ήταν μια θεότητα του ήλιου.
Ο Κερνούνος εμφανίζεται σε ένα ανάγλυφο πλαίσιο της περίφημης χύτρας του Gundestrup. Αυτή η ασημένια και εν μέρει επιχρυσωμένη χύτρα ανακαλύφθηκε στη Δανία το 1891 μ.Χ., αλλά πιθανότατα κατασκευάστηκε στα Βαλκάνια, ίσως τον 1ο αι. μ.Χ. Δείχνει μια σαφή επιρροή από την κέλτικη τέχνη και μυθολογία, ακόμη κι αν φαίνεται να υπάρχουν κι άλλα μοτίβα από την Εγγύς Ανατολή. Ένα ανάγλυφο πλαίσιο δείχνει έναν καθισμένο θεό, οκλαδόν με κέρατα ελαφιού, που προσδιορίζεται ως Κερνούνος. Η μορφή φοράει ένα περίαπτο γύρω από τον λαιμό και κρατάει ένα άλλο στο δεξί χέρι. Στο άλλο χέρι έχει ένα μακρύ φίδι με κεφάλι κριαριού. Ο πυρσός και το φίδι πιθανότατα σημαίνουν δύναμη και αφθονία. Ο Κερνούνος περιβάλλεται από ένα κερασφόρο ελάφι (το οποίο, περιέργως, έχει ακριβώς την ίδια μορφή κεράτων με τον Κερνούνος), ένα ελάφι, πέντε παράξενα ζώα και μια μικρή μορφή, που καβαλάει μάλλον ένα δελφίνι.
Μια άλλη πιθανή απεικόνιση του Κερνούνος, αυτή τη φορά με τη μορφή χάλκινου ειδωλίου του 1ου αι. π.Χ., που βρέθηκε στον ποταμό Juine, στο Bouray κοντά στο Παρίσι το 1845, τον αποδίδει να φοράει ένα χονδρό περίαπτο γύρω απ’ τον λαιμό. Η μορφή κάθεται πάλι οκλαδόν και τα παράξενα κοντά πόδια του καταλήγουν σε οπλές. Η κόμη της μορφής είναι ρωμαϊκής τεχνοτροπίας. Τα μάτια είναι κατασκευασμένα από ένθετο γυαλί και μόνο ένα από τα δύο σώζεται. Το μέγεθος δεν είναι μεγάλο· μόλις 42 εκ. σε ύψος. Σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Château de Saint-Germain-en-Laye, Yvelines, France.
Ο Κερνούνος εμφανίζεται στο μνημείο Γαλατών και Ρωμαίων Nautae Parisiaci, του 1ου αι. μ.Χ. Το όνομα του μνημείου μεταφράζεται ως «ναυτικοί της πόλης του Παρισιού» και προέρχεται από την αναθηματική επιγραφή που δείχνει ποιος αφιέρωσε τον κίονα στον Δία και πότε: επί βασιλείας του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τιβέριου (14-37 μ.Χ.). Το μνημείο, που βρέθηκε σε κομμάτια κάτω από τον καθεδρικό ναό της Notre-Dame του Παρισιού, κάποτε αποτελούνταν ίσως από οκτώ κύβους, τοποθετημένους τον έναν πάνω στον άλλον, για να δημιουργήσουν μια στήλη. Δυστυχώς, λείπουν τρεις. Οι κύβοι έχουν ανάγλυφα πλαίσια σε κάθε μεγάλη επιφάνεια και ένας δείχνει τον Κερνούνος, που κατονομάζεται σε μια επιγραφή. Ο θεός απεικονίζεται από τους ώμους και πάνω με γενειάδα, κέρατα και αυτιά ελαφιού. Από κάθε κέρατο κρέμεται κι ένα περίαπτο. Λείπει το κάτω μέρος του πλαισίου· οπότε, ο θεός θα μπορούσε κάλλιστα να βρίσκεται στη γνωστή του στάση οκλαδόν. Η παρουσία του Κερνούνος σε ένα μνημείο αφιερωμένο στον Δία είναι παράξενη και μπορεί να αποτελεί μια περίπτωση, στην οποία οι δωρητές του μνημείου δημιουργούν μια ευοίωνη ένωση δύο θεών ίσης σημασίας σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Στο μεταξύ, τα άλλα πλαίσια απεικονίζουν διάφορες ελληνορωμαϊκές θεότητες, περιλαμβάνοντας τον Δία, τον Άρη και την Αφροδίτη. Το μνημείο τώρα εκτίθεται στο Musée de Cluny στο Παρίσι.
Επίσης, από τον 1ο αι. μ.Χ. σώζεται ένα ανάγλυφο από τη Rheims, στη βόρεια Γαλλία, που αποδίδει τον τρόπο που η κέλτικη θρησκεία και τέχνη επηρεάστηκαν από την επαφή τους με τους Ρωμαίους. Ο Κερνούνος εμφανίζεται ξανά με τα πόδια του σταυρωμένα οκλαδόν. Καθισμένος σε κάποιου είδους βάθρο, έχει ομοίως γενειάδα και κέρατα. Υπάρχει το γνωστό ελάφι, αυτή τη φορά δίπλα σε έναν ταύρο· και τα δύο αυτά ζώα τρώνε από έναν σάκο αφθονίας, που κρατάει στην αγκαλιά του ο θεός. Αυτό μπορεί κάλλιστα να είναι μια ακόμη Ρωμαϊκή συσχέτιση με τον θεό Πλούτωνα, που θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει τον πλούτο. Και στις δύο πλευρές του Κερνούνος στέκονται δύο μορφές ελληνορωμαϊκών θεών: ο Απόλλωνας στα αριστερά και ο Ερμής στα δεξιά αναγνωρίζονται από τη λύρα και το κηρύκειο αντίστοιχα. Το ανάγλυφο βρίσκεται τώρα στο Musée Saint-Remi, στη Rheims.
Κληρονομιά
Η λατρεία του Κερνούνος ως κύριου θεού και η απεικόνισή του με κέρατα μπορεί κάλλιστα να αποτέλεσε μια από τις εμπνεύσεις για την απεικόνιση του Σατανά στη χριστιανική θρησκεία. Ένα άλλο πολιτισμικό παρακλάδι ήταν ο Korneli, ένας ψευδο-άγιος στη λαογραφία της Βρετάνης, που σε κάποιες περιπτώσεις θεωρήθηκε προστάτης των κερασφόρων πλασμάτων. Ο Κερνούνος εμφανίζεται στις λογοτεχνικές παραδόσεις τόσο της Ουαλίας, όσο και της Ιρλανδίας και ως ο μυθολογικός ήρωας Conall Cernach, που ανήκει στον κύκλο του Ulster, ο οποίος καταγράφηκε στον Μεσαίωνα, αλλά βασίζεται σε παλαιότερες προφορικές παραδόσεις και μπορεί να είναι ένας ευφημισμός γι’ αυτόν.
