Κλεοπάτρα Ζ'

Η Κλεοπάτρα Ζ’ (έζησε 69- 30 πΧ, βασίλευσε 51- 30 πΧ) ήταν η τελευταία ηγεμόνας της Αιγύπτου πριν την προσάρτηση της χώρας στην επεκτεινόμενη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αν και είναι η πλέον γνωστή Αιγύπτια βασίλισσα, στην πραγματικότητα ήταν Ελληνικής καταγωγής από τη δυναστεία των Πτολεμαίων (323- 30 πΧ), οι οποίοι βασίλευσαν στην Αίγυπτο μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (έζησε 356- 323 πΧ). Η Κλεοπάτρα έχει μείνει γνωστή στην ιστορία ιδιαίτερα για τον ερωτικό δεσμό της με τον Ρωμαίο στρατηγό και πολιτικό Μάρκο Αντώνιο (έζησε 83- 30 πΧ), καθώς και για τη σχέση της πρωτίτερα με τον Ιούλιο Καίσαρα (έζησε 100- 44 πΧ), αλλά ήταν ήδη μια ισχυρή βασίλισσα πριν από την συναναστροφή της με τους προαναφερθέντες και πιο επιτυχής από τους τελευταίους προκατόχους της.

Η Κλεοπάτρα ήταν γνώστης πολλών γλωσσών, ήταν ξακουστή για τα κάλλη της και ήταν δεινή διπλωμάτης και διοικητής. Οι σχέσεις της Κλεοπάτρας με τους Ρωμαίους, τον Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο, συνέβη αφότου η χώρα είχε κατορθώσει να ανακάμψει μετά από μια περίοδο κρίσης. Ειδικά η σχέση της με τον δεύτερο την έκανε στόχο της οργής του Οκταβιανού Καίσαρα (αργότερα γνωστού ως Αύγουστο, βασίλευσε 27 πΧ- 14 μΧ), ο οποίος ήταν ο γαμπρός του Αντώνιου. Ο Οκταβιανός νίκησε θριαμβευτικά τη συμμαχία Κλεοπάτρας και Μάρκου Αντωνίου στην καταληκτική μάχη του Ακτίου το 31 πΧ, θέτοντας ουσιαστικά τέλος στην βασιλεία των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο. Το ηττημένο διάσημο ζεύγος τελικά αυτοκτόνησε τον επόμενο χρόνο και ο Οκταβιανός προχώρησε στην ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Ρώμης και υποβίβασε την ανάμνηση της Κλεοπάτρας σε ένα μικρό κεφάλαιο του παρελθόντος. Ο μελετητής Stacy Schiff σχολιάζει:

“Το ξαναγράψιμο της ιστορίας ξεκίνησε άμεσα. Οι αναφορές στον Μάρκο Αντώνιο εξαφανίζονται από τα επίσημα έγγραφα και η ναυμαχία του Ακτίου παρουσιάστηκε ως μείζονα σύρραξη, μια θριαμβευτική νίκη, ένα ιστορικά κρίσιμο γεγονός. Μετετράπη από τέλος σε αρχή. Ο Αύγουστος είχε κατορθώσει να προστατεύσει τη χώρα από μεγάλο κίνδυνο.” (297)

Οι Ρωμαίοι ιστορικοί παρουσίασαν την Κλεοπάτρα ως την ελκυστική γυναίκα από την Ανατολή που απείλησε την Ρώμη και πλήρωσε τελικά το τίμημα. Αυτή η εικόνα της Κλεοπάτρας δυστυχώς διατηρήθηκε στο πέρασμα των μετέπειτα αιώνων και μόλις τον τελευταίο αιώνα οι ιστορικοί έκαναν προσπάθειες να προσδώσουν μια πιο ρεαλιστική και κολακευτική εικόνα στην Αιγύπτια βασίλισσα.

Τα Παιδικά Χρόνια και η Διαδοχή του Θρόνου

Τον Ιούνιο του 323 πΧ ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε και η αχανής αυτοκρατορία του μοιράστηκε μεταξύ των στρατηγών του. Ένας εξ αυτών ήταν ο Πτολεμαίος Α’ Σωτήρ (βασίλευσε 323- 282 πΧ), συμπατριώτης Μακεδόνας, ο οποίος ίδρυσε την δυναστεία των Πτολεμαίων στην αρχαία Αίγυπτο. Η δυναστεία αυτή, Ελληνικής- Μακεδονικής καταγωγής, έμελλε να διοικήσει την Αίγυπτο για τους επόμενους αιώνες μέχρι το θάνατο της Κλεοπάτρας Ζ’ το 30 πΧ και την κατάκτηση από τους Ρωμαίους. Ο Πτολεμαίος Α’, ο Πτολεμαίος Β’ (βασίλευσε 286- 246 πΧ) και ο Πτολεμαίος Γ’ (βασίλευσε 246- 222 πΧ) διοικούσαν αποτελεσματικά την Αίγυπτο αλλά οι διάδοχοί τους όχι τόσο, οδηγώντας το βασίλειο σε παρακμή μέχρις ότου η Κλεοπάτρα ανέλαβε την εξουσία. Στην ουσία, οι δυσκολίες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ήταν ο απόηχος της κακής πολιτικής των προηγούμενων βασιλέων.

Η Κλεοπάτρα Ζ’ Φιλοπάτωρ, γεννηθείσα το 69 πΧ, βασίλευσε μαζί με τον πατέρα της, τον Πτολεμαίο ΙΒ’ Αυλητή. Όταν έγινε 18, ο πατέρας της πέθανε αφήνοντάς της τον θρόνο. Αλλά επειδή η Αιγυπτιακή παράδοση απαγόρευε την διοίκηση από γυναίκα χωρίς βασιλικό σύζυγο, παντρεύτηκε με τελετές τον δωδεκάχρονο αδελφό της, Πτολεμαίο ΙΓ’. Παρόλα αυτά, η Κλεοπάτρα σύντομα αργότερα άρχισε να παραλείπει το όνομά του από τα επίσημα έγγραφα και πρακτικά διοικούσε μόνη της.

Οι Πτολεμαίοι, μένοντας πιστοί στις πεποιθήσεις τους για την ανωτερότητα των Μακεδόνων- Ελλήνων, διοικούσαν για αιώνες στην Αίγυπτο χωρίς πρακτικά να μάθουν ποτέ την γλώσσα ή και τα έθιμα του τόπου. Αντιθέτως, η Κλεοπάτρα είχε μάθει άπταιστα τα Αιγυπτιακά, ήταν δριμής ρήτωρ στα πατροπαράδοτα Ελληνικά και ικανή να συνομιλήσει και σε άλλες γλώσσες της εποχής. Συνεπώς, μπορούσε να συνδιαλέγεται με διπλωμάτες από ξένους τόπους χωρίς την ανάγκη διερμηνέα, και μάλιστα σύντομα αφότου ανέλαβε εξουσία, παραγκωνίζοντας έτσι συχνά τους συμβούλους της αυλής σε θέματα διοίκησης του κράτους. Ο Schiff τονίζει πως “η Κλεοπάτρα είχε το χάρισμα της εκμάθησης γλωσσών και την άνεση στην χρήση τους” (160). Ο Πλούταρχος, απ’ όπου ο Schiff αντλεί τις αναφορές του, γράφει:

Ηδονὴ δὲ καὶ φθεγγομένης ἐπῆν τῷ ἤχῳ· καὶ τὴν γλῶτταν ὥσπερ ὄργανόν τι πολύχορδον εὐπετῶς τρέπουσα καθ' ἣν βούλοιτο διάλεκτον, ὀλίγοις παντάπασι δι' ἑρμηνέως ἐνετύγχανε βαρβάροις. (Βίοι Παράλληλοι, Αντώνιος και Κλεοπάτρα, Κεφ 8)

(Απόδοση στη νεοελληνική: “Ήταν σκέτη απόλαυση να ακούς την μελωδική της φωνή, με την οποία, σαν όργανο με πολλές χορδές, περνούσε από την μια γλώσσα στην άλλη. Έτσι, λίγες ήταν οι περιπτώσει όπου χρειαζόταν διερμηνέα για να διαπραγματευτεί με τους βάρβαρους.”)

Η συνήθειά της να λαμβάνει αποφάσεις αψηφώντας συχνά τις συμβουλές των αυλικών και των συμβούλων της ανησυχούσε αρκετούς υψηλόβαθμους επισήμους. Ένα παράδειγμα ήταν όταν Ρωμαίοι μισθοφόροι υπολοχαγοί, στις υπηρεσίες της Πτολεμαϊκής αυλής, δολοφόνησαν τους γιούς του Ρωμαίου κυβερνήτη της Συρίας για να τους αποτρέψουν να ζητήσουν την βοήθειά της. Εκείνη άμεσα διέταξε τη σύλληψη των υπευθύνων και την παράδοσή τους στον πενθούντα πατέρα για τιμωρία.

Παρά τα πολλά επιτεύγματά της, η αυλή δεν ήταν ευχαριστημένη με την ανεξάρτητη συμπεριφορά της. Το 48 πΧ, ο κύριος βασιλικός σύμβουλος, ο Ποθεινός, συνωμοτώντας με τον Θεόδοτο της Χίου, και τον στρατηγό Αχιλλά, την καθαίρεσαν και έβαλαν στη θέση της τον Πτολεμαίο ΙΓ’ να διοικήσει, πιστεύοντας ότι θα ήταν ευκολότερο να τον ελέγχουν. Η Κλεοπάτρα και η ετεροθαλής αδελφή της, η Αρσινόη, ζήτησαν καταφύγιο στην Θηβαϊδα.

Ο Πομπήιος, ο Καίσαρας και η Άφιξη της Ρώμης

Περίπου τον ίδιο καιρό, o Ρωμαίος πολιτικός και στρατηγός Πομπήιος ο Μέγας ηττήθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα στη μάχη των Φαρσάλων. Ο Πομπήιος είχε οριστεί από τη διοίκηση ως κηδεμόνας των νεαρών Πτολεμαίων, και στις εκστρατείες του είχε περάσει αρκετό διάστημα στην Αίγυπτο. Πιστεύοντας ότι θα δεχτεί υποδοχή φίλων, κατέφυγε στην Αίγυπτο μετά την ήττα του στα Φάρσαλα, αλλά αντ’ αυτού τον υποδέχτηκαν δολοφόνοι, που με εντολή του ίδιου του Πτολεμαίου ΙΓ’ τον σκότωσαν με το που αποβιβάστηκε στην Αλεξάνδρεια.

Σημειωτέον ότι ο στρατός του Καίσαρα ήταν αριθμητικά κατώτερος αυτού του Πομπηίου και η καθοριστική νίκη του στα Φάρσαλα θεωρήθηκε ως σημείο ότι είχε την εύνοια των θεών με το μέρος του. Επιπλέον, για τον σύμβουλο του Πτολεμαίου ΙΓ’, τον Ποθεινό, φαινόταν πιο σοφή απόφαση να προσεγγίσουν τον μέλλον της Ρώμης αντί το παρελθόν της.

Φτάνοντας στην Αίγυπτο με τις λεγεώνες του σε καταδίωξη για τον Πομπηίο, ο Καίσαρας αναφέρεται ότι εξοργίστηκε μαθαίνοντας για την δολοφονία, ανακήρυξε στρατιωτικό νόμο και εγκαταστάθηκε στο βασιλικό παλάτι. Ο Πτολεμαίος ΙΓ’ έφυγε για το Πελούσιο μαζί με τους αυλικούς του. Όμως ο Καίσαρας ήξερε καλύτερα από το να αφήσει το νεαρό βασιλιά να διαφύγει και να προξενήσει προβλήματα στο μέλλον και έτσι διέταξε την επιστροφή του στην Αλεξάνδρεια.

Η Κλεοπάτρα βρισκόταν ακόμα στην εξορία και ήξερε ότι δεν θα μπορούσε απλά να επιστρέψει στο παλάτι χωρίς προβλήματα. Διακρίνοντας στον Καίσαρα μια ιδανική ευκαιρία για να ανακτήσει την εξουσία, φήμες λένε ότι έβαλε να την τυλίξουν σε ένα σάκο και να την παραδώσουν ως δώρο στον Ρωμαίο στρατηγό, διεισδύοντας έτσι στο εχθρικό μέτωπο. Ο Πλούταρχος διηγείται την ιστορία:

Κἀκείνη παραλαβοῦσα τῶν φίλων Ἀπολλόδωρον τὸν Σικελιώτην μόνον, εἰς ἀκάτιον μικρὸν ἐμβᾶσα, τοῖς μὲν βασιλείοις προσέσχεν ἤδη συσκοτάζοντος· ἀπόρου δὲ τοῦ λαθεῖν ὄντος ἄλλως, ἡ μὲν εἰς στρωματόδεσμον ἐνδῦσα προτείνει μακρὰν ἑαυτήν, ὁ δ’ Ἀπολλόδωρος ἱμάντι συνδήσας τὸν στρωματόδεσμον εἰσκομίζει διὰ θυρῶν πρὸς τὸν Καίσαρα. καὶ τούτῳ τε πρώτῳ λέγεται τῷ τεχνήματι τῆς Κλεοπάτρας ἁλῶναι λαμυρᾶς φανείσης, καὶ τῆς ἄλλης ὁμιλίας καὶ χάριτος ἥττων γενόμενος. (Βίοι Παράλληλοι, Καίσαρ, Κεφ 49)

(Απόδοση στη νεοελληνική: “Η Κλεοπάτρα, παίρνοντας μαζί τον φίλο της Απολλόδωρο τον Σικελιώτη, έπλευσε σε μια μικρή βάρκα και έφτασε στο παλάτι καθώς σκοτείνιαζε. Καθώς φαινόταν ο μόνος τρόπος να εισέλθει απαρατήρητη, απλώθηκε και τυλίχθηκε σε ένα σάκο και ο Απολλόδωρος δένοντας τον, την κουβάλησε μέσα στο παλάτι. Αυτή η πράξη αυθάδειας και τόλμης της Κλεοπάτρας ήταν που γοήτευσε και κίνησε το ενδιαφέρον του Καίσαρα.”)

Η Κλεοπάτρα και ο Καίσαρας φάνηκαν εξαρχής να έχουν ερωτική έλξη και μέχρι το επόμενο πρωί, όταν ο Πτολεμαίος ΙΓ’ πήγε να συναντήσει τον Καίσαρα, εκείνος είχε ήδη πλαγιάσει με την Κλεοπάτρα, προς έκπληξη και οργή του νεαρού φαραώ.

Η Κλεοπάτρα και ο Ιούλιος Καίσαρ

Ο Πτολεμαίος ΙΓ’ στράφηκε στον στρατηγό Αχιλλά για υποστήριξη και συρράξεις έλαβαν χώρα στην πόλη της Αλεξάνδρειας μεταξύ των Ρωμαϊκών λεγεώνων και του Αιγυπτιακού στρατού. Ο Καίσαρας και η Κλεοπάτρα έμειναν οχυρωμένοι στο βασιλικό παλάτι για έξι μήνες πριν φθάσουν Ρωμαϊκές ενισχύσεις και απωθήσουν τον Αιγυπτιακό στρατό. Σύμφωνα με ορισμένους, ήταν τότε που κάηκε και η ξακουστή βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ως παράπλευρη απώλεια, αλλά αυτό αμφισβητείται από άλλους.

Πριν από την οριστική νίκη του Καίσαρα έναντι του Πτολεμαίου ΙΓ’, όμως, η ετεροθαλής αδελφή της Κλεοπάτρας, η Αρσινόη, είχε αλλάξει μέτωπο, καταφεύγοντας στο στρατόπεδο του Αχιλλά και είχε αυτοανακηρυχθεί βασίλισσα στη θέση της Κλεοπάτρας. Ο ίδιος ο Πτολεμαίος ΙΓ’ πνίγηκε στο Νείλο προσπαθώντας να γλιτώσει από την οργή του Καίσαρα και οι υπόλοιποι πρωτεργάτες της αντίστασης βρήκαν τον θάνατο στο πεδίο της μάχης ή σύντομα μετά. Η Αρσινόη συνελήφθη και εστάλη στη Ρώμη να παρουσιαστεί ως λάφυρο στον θρίαμβο του Καίσαρα, αλλά κράτησε τη ζωή της και ύστερα εξορίστηκε στο ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, όπου έζησε μέχρι το 41 πΧ, όταν ο Μάρκος Αντώνιος, υπό παρότρυνση της Κλεοπάτρας, διέταξε την εκτέλεσή της.

Η Κλεοπάτρα ταξίδεψε μέσα στην Αίγυπτο συνοδεία του Καίσαρα σε εκθαμβωτικό στυλ και δοξάστηκε ως Φαραώ. Γέννησε ένα γιο, τον Πτολεμαίο Καίσαρα (γνωστό και ως Καισαρίωνα), τον Ιούνιο του 47 πΧ και τον ανακήρυξε διάδοχό της. Ο Καίσαρ ήταν ικανοποιημένος με την Κλεοπάτρα να διοικεί στην Αίγυπτο, καθώς έβλεπε ότι συμφωνούσαν στην στρατηγική και διοικητική σκέψη, και η σχέση τους χαρακτηριζόταν από αμοιβαίο σεβασμό.

Το 46 πΧ ο Καίσαρας επέστρεψε στη Ρώμη και μετά από λίγο καιρό έφερε και την Κλεοπάτρα, τον γιο τους και όλη την ακολουθία της να μετοικίσουν εκεί. Αναγνώρισε και επίσημα τον Καισαρίωνα ως γιο του (αν και όχι ως διάδοχό του) και την Κλεοπάτρα ως βασιλική σύζυγο. Ο Καίσαρας όμως ήταν ήδη παντρεμένος με την Καλπουρνία, και οι Ρωμαϊκοί νόμοι σχετικά με την πολυγαμία εφαρμόζονταν με μεγάλη αυστηρότητα και για αυτό οι πράξεις του Καίσαρα αναστάτωσαν πολλά μέλη της Συγκλήτου και μέρος του λαού. Τα περίφημα κολακευτικά δώρα της Κλεοπάτρας δεν έφεραν το επιθυμητό αποτέλεσμα και ο Κικέρων (έζησε 106- 43 πΧ) ήταν ιδιαίτερα ενοχλημένος, όπως κάνει ξεκάθαρο σε επιστολή του από το 45 πΧ:

Απεχθάνομαι την Βασίλισσα. Κι όλα τα δώρα που υποσχέθηκε ήταν πράγματα ήδη γνωστά και σύμφωνα με τον χαρακτήρα μου, που θα μπορούσα να το διαλαλήσω από τις στέγες... και η αυθάδεια της ίδιας της Βασίλισσας όταν διέμενε στην βίλλα του Καίσαρα απέναντι από τον Τίβερη, απλά η ανάμνηση αυτή μου είναι δυσάρεστη. (Lewis, 118)

Ό,τι κι αν πίστευαν ο Κικέρων και οι άλλοι για την Κλεοπάτρα ή τη σχέση της με τον Καίσαρα, τελικά δεν είχε κάποιο αντίκτυπο. Εκείνοι συνέχισαν να παρουσιάζονται δημόσια σαν ζεύγος παρ’ όλο που θα ήταν πιο ευπρεπές να κρατήσουν χαμηλό προφίλ.

Η Κλεοπάτρα και ο Μάρκος Αντώνιος

Μετά την δολοφονία του Καίσαρα το 44 πΧ, η Κλεοπάτρα έφυγε από τη Ρώμη με το γιο της, τον Καισαρίωνα, για την Αλεξάνδρεια. Το δεξί χέρι του Καίσαρα, ο Μάρκος Αντώνιος, συνεργάστηκε με τον Οκταβιανό και τον φίλο του Λέπιδο για να κυνηγήσουν και να δώσουν τέλος στους συνωμότες που δολοφόνησαν τον Καίσαρα. Μετά τη μάχη στους Φιλίππους, που ανέδειξε νικητές τον Οκταβιανό και τον Αντώνιο εναντίον των δυνάμεων του Βρούτου και του Κάσσιου, ο Αντώνιος ανέλαβε τη διακυβέρνηση των ανατολικών επαρχιών της Ρώμης και ο Οκταβιανός της δυτικών.

Το 41 πΧ, η Κλεοπάτρα κλήθηκε να λογοδοτήσει ενώπιον του Αντωνίου στον Ταρσό σχετικά με κατηγορίες παροχής βοήθειας στους Βρούτο και Κάσσιο. Η Κλεοπάτρα, όμως, καθυστέρησε να παρουσιαστεί και ακόμη περισσότερο να συμβιβαστεί με τις κλήσεις του Αντωνίου, κάνοντας ξεκάθαρο ότι ως βασίλισσα της Αιγύπτου θα εμφανιζόταν όποτε έκρινε εκείνη σωστό και θα έπραττε κατά βούληση. Η Αίγυπτο εκείνο το διάστημα ήταν στα πρόθυρα οικονομικής κρίσης αλλά η ίδια προσπαθούσε πολύ να παρουσιάζει μια άλλη όψη,ενός σωστού ηγεμόνα, κάνοντας εκθαμβωτικές εμφανίσεις, όπως όταν εμφανίστηκε ντυμένη ως Αφροδίτη:

Πολλὰ δὲ καὶ παρ᾽ αὐτοῦ καὶ παρὰ τῶν φίλων δεχομένη γράμματα καλούντων, οὕτως κατεφρόνησε καὶ κατεγέλασε τοῦ ἀνδρός, ὥστε πλεῖν ἀνὰ τὸν Κύδνον ποταμὸν ἐν πορθμείῳ χρυσοπρύμνῳ, τῶν μὲν ἱστίων ἁλουργῶν ἐκπεπετασμένων, τῆς δ᾽ εἰρεσίας ἀργυραῖς κώπαις ἀναφερομένης πρὸς αὐλὸν ἅμα σύριγξι καὶ κιθάραις συνηρμοσμένον. αὐτὴ δὲ κατέκειτο μὲν ὑπὸ σκιάδι χρυσοπάστῳ, κεκοσμημένη γραφικῶς ὥσπερ Ἀφροδίτη, παῖδες δὲ τοῖς γραφικοῖς Ἔρωσιν εἰκασμένοι παρ᾽ ἑκάτερον ἑστῶτες ἐρρίπιζον. ὁμοίως δὲ καὶ θεραπαινίδες αἱ καλλιστεύουσαι Νηρηίδων ἔχουσαι καὶ Χαρίτων στολάς, αἱ μὲν πρὸς οἴαξιν, αἱ δὲ πρὸς κάλοις ἦσαν. ὀδμαὶ δὲ θαυμασταὶ τὰς ὄχθας ἀπὸ θυμιαμάτων πολλῶν κατεῖχον. τῶν δ᾽ ἀνθρώπων οἱ μὲν εὐθὺς ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ παρωμάρτουν ἑκατέρωθεν, οἱ δ᾽ ἀπὸ τῆς πόλεως κατέβαινον ἐπὶ τὴν θέαν. ἐκχεομένου δὲ τοῦ κατὰ τὴν ἀγορὰν ὄχλου, τέλος αὐτὸς ὁ Ἀντώνιος ἐπὶ βήματος καθεζόμενος ἀπελείφθη μόνος. καί τις λόγος ἐχώρει διὰ πάντων, ὡς ἡ Ἀφροδίτη κωμάζοι πρὸς τὸν Διόνυσον ἐπ᾽ ἀγαθῷ τῆς Ἀσίας. (Πλούταρχος, Βίος του Αντωνίου, Κεφ 7)

(Απόδοση στη νεοελληνική: “Εμφανίστηκε με το βασιλικό πλοίο με την επιχρυσωμένη πρύμνη και τα απλωμένα πορφυρά πανιά, στον ποταμό Κύδνο, ενώ τα αργυρά κουπιά χτυπούσαν στον ρυθμό της μουσικής των συριγγων και κιθάρων. Η ίδια ήταν απλωμένη κάτω από χρυσά στολισμένο στέγαστρο, ντυμένη σαν ζωγραφιστή Αφροδίτη, με νεαρούς άνδρες στο πλάι της στολισμένους σαν Έρωτες να τις κάνουν αέρα. Οι θεραπαινίδες της ήταν ντυμένες ως Νηρηίδες και Χάριτες, κάποιες χειρίζονταν το πηδάλιο και άλλες τα κουπιά… εξαίσια αρώματα ξεχύνονταν από το πλοίο ως τις όχθες, όπου βρισκόταν συγκεντρωμένο μεγάλο πλήθος, που ακολουθούσε το πλοίο, και άλλοι που έβγαιναν από την πόλη να δουν το θέαμα. Η αγορά είχε αδειάσει και ο Αντώνιος έμεινε σχεδόν μόνος του στο δικαστήριο μέχρις ότου έφθασε η είδηση ότι η Αφροδίτη είχε έλθει να συμποσιάσει με τον Διόνυσο για το καλό της Ασίας.”)

Ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα έγιναν αμέσως εραστές και παρέμειναν μαζί για τα επόμενα δέκα χρόνια μέχρι το θάνατό τους. Απέκτησαν τρια παιδιά μαζί και την θεωρούσε σύζυγό του, αν και ο ίδιος ήταν ήδη παντρεμένος αρχικά στην Φουλβία και ύστερα στην αδελφή του Οκταβιανού, την Οκταβία. Τελικά την χώρισε για να παντρευτεί την Κλεοπάτρα πλέον και επισήμως.

Ο Ρωμαϊκός Εμφύλιος και ο Θάνατος της Κλεοπάτρας

Καθώς περνούσαν τα χρόνια, η σχέση του Αντωνίου με τον Οκταβιανό σταδιακά χειροτέρευε. Ο Οκταβιανός ήταν νευριασμένος με την συμπεριφορά του Αντωνίου και ειδικά με την έλλειψη σεβασμού προς την αδελφή του αλλά και τον ίδιο. Αρκετές φορές είχε επιπλήξει τον Αντώνιο και τουλάχιστον μία φορά εκείνος απάντησε ευθέως. Κάποτε το 33 πΧ, ο Αντώνιος απάντησε με γράμμα στον Οκταβιανό:

Τι σε ενοχλεί? Ότι κοιμάμαι με την Κλεοπάτρα? Αλλά είναι η γυναίκα μου και έτσι κάνουμε εδώ και εννέα χρόνια, όχι μόνο τελευτα’ια. Όπως και να ‘χει, για σένα δηλαδή μόνο η γυναίκα σου είναι η μοναδική σου απόλαυση? Είμαι σίγουρος ότι μέχρι να λάβεις την επιστολή αυτή θα έχεις ήδη πάει με την Tertulla, την Terentilla, την Rufilla, την Salvia Titisenia ή και με όλες μαζί. Έχει όντως σημασία πού ή και με ποιες γυναίκες βρίσκει κανείς την απόλαυση? (Lewis, 133)

Ο Οκταβιανός δεν ΄χαρηκε με την απάντηση του Αντωνίου ούτε τις άλλες τόσες παραβιάσεις πρωτοκόλλου και ευπρέπειας και η προσωπική και επαγγελματική τους σχέση χειροτέρευσε τόσο που έφθασαν στο σημείο να κηρύξουν εμφύλιο πόλεμο. Ύστερα από μερικές αρχικές μάχες, όπου η νίκη ήταν με το μέρος του Οκταβιανού, οι δυνάμεις του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας ηττήθηκαν ολοκληρωτικά στη μάχη του Ακτίου το 31 πΧ και τον επόμενο χρόνο και οι δύο τους αυτοκτόνησαν. Ο Αντώνιος πρώτα, μαθαίνοντας αναληθείς φήμες για το θάνατο της Κλεοπάτρας, μαχαιρώθηκε. Ήταν όμως αργά όταν κατάλαβε ότι εκείνη ήταν ακόμη εν ζωή και ο Οκταβιανός του επέτρεψε να την συναντήσει μια τελευταία φορά, όπου ξεψύχησε στα χέρια της.

Έπειτα ο Οκταβιανός ζήτησε ακρόαση από τη βασίλισσα, όπου της εξήγησε με λίγα λόγια τις συνθήκες ήττας της. Οι όροι ήταν αυστηροί και κατάλαβε ότι θα κατέληγε στη Ρώμη ως λάφυρο στον θρίαμβο του αυτοκράτορα. Θεωρώντας δύσκολο να χειραγωγήσει τον Οκταβιανό, όπως είχε κάνει στο παρελθόν με τον Καίσαρα και τον Αντώνιο, ζήτησε τουλάχιστον χρόνο να προετοιμαστεί.

Τότε έβαλε να την δηλητηριάσουν με το δάγκωμα ενός φιδιού (κατά τις αναφορές, επρόκειτο για οχιά, αλλά πολλοί μελετητές λένε αιγυπτιακή κόμπρα). Ο Οκταβιανός έβαλε να δολοφονήσουν τον Καισαρίωνα και έφερε τους γιους της από τον Αντώνιο στη Ρώμη, όπου τους μεγάλωσε η Οκταβία, βάζοντας τέλος στην δυναστεία των Πτολεμαίων βασιλέων στην Αίγυπτο.

Αν και παραδοσιακά έμεινε γνωστή για την ομορφιά της, οι αρχαίοι συγγραφείς επαινούν την οξυδέρκεια και το χαρισματικό της χαρακτήρα παρά τα σωματικά της κάλη. Ο Πλούταρχος γράφει:

Καὶ γὰρ ἦν ὡς λέγουσιν αὐτὸ μὲν καθ᾽ αὑτὸ τὸ κάλλος αὐτῆς οὐ πάνυ δυσπαράβλητον οὐδ᾽ οἷον ἐκπλῆξαι τοὺς ἰδόντας, ἁφὴν δ᾽ εἶχεν ἡ συνδιαίτησις ἄφυκτον, ἥ τε μορφὴ μετὰ τῆς ἐν τῷ διαλέγεσθαι πιθανότητος καὶ τοῦ περιθέοντος ἅμα πως περὶ τὴν ὁμιλίαν ἤθους ἀνέφερέ τι κέντρον. (Βίοι, Αντώνιος, Κεφ 8)

(Απόδοση στη νεοελληνική: “Η ομορφιά της καθεαυτή δεν ήταν απαράμιλλη ώστε να γοητεύει άμεσα όσους την βλέπουν. Αλλά δεν μπορούσαν να αντισταθούν στην χάρη της παρουσίας της και η μορφή μαζί με το λόγο της και το ήθος της σε κάθε λέξη και πράξη είχε κάτι το σαγηνευτικό.”)

Η Κλεοπάτρα συνέχισε να γοητεύει το ευρύτερο κοινό για αιώνες μετά τον θάνατό της και παραμένει η πλέον ξακουστή βασίλισσα της αρχαίας Αιγύπτου. Ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, θεατρικά έργα και βιβλία έχουν δημοσιευτεί με θέμα τον βίο της και έχει υπάρξει το αντικείμενο έργων τέχνης για αιώνες μέχρι και στις μέρες μας. Παρόλα αυτά, όπως αναφέρει και ο Schiff, σχεδόν πάντα δίνεται έμφαση στο ότι κατάφερε να γοητεύσει τους δύο εκείνους ισχυρούς άνδρες εραστές της παρά στα επιτεύγματά της πριν τους συναντήσει. Ο Schiff γράφει:

Η προσωπική πλευρά στο τέλος υπερέχει της πολιτικής και η ερωτική όλων: θα θυμόμαστε ότι η Κλεοπάτρα πλάγιασε με τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο για καιρό αφότου ξεχάσουμε τι πέτυχε μέσω αυτών των σχέσεων, δηλαδή να συντηρήσει μια αχανή, πυκνοκατοικημένη αυτοκρατορία στον απόηχο της δόξας της, στο όνομα μιας υπερήφανης και καλλιεργημένης δυναστείας. Παραμένει στην ανάμνηση έχοντας σαγηνεύσει δύο από τους ισχυρότερους άνδρες της εποχής της, ενώ το έγκλημά της ήταν ότι μπλέχτηκε σε αυτές τις ύπουλες και αμφίβολες συζυγικές σχέσεις που όμως κάθε άνδρας στην εξουσία επιζητούσε. (299)

Η Κλεοπάτρα ήταν μόλις 39 ετών όταν αυτοκτόνησε και ήταν στην εξουσία για 22 χρόνια. Σε μια εποχή που οι γυναίκες σπάνια και με δυσκολία κατείχαν πολιτική εξουσία, εκείνη κατάφερε να διατηρήσει την ανεξαρτησία της Αιγύπτου όσο κρατούσε τα ηνία και προσπάθησε να μην αγνοεί τις ανάγκες του λαού. Σε συμφωνία με τις παραδόσεις του τόπου, προσπαθούσε να διατηρήσει την έννοια του “ma’at”, δηλαδή την αρμονία και ισορροπία, όσο μπορούσε, δεδομένων και των συνθηκών. Αν και ήταν Μακεδόνισσα-Ελληνίδα κι όχι γηγενής Αιγύπτια, έχει καταφέρει να αφήσει το σημάδι της στην ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου όσο κανένας άλλος Αιγύπτιος ηγεμόνας.

Σημείωμα συγγραφέα: Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον ακαδημαϊκό Arienne King για τη συνεισφορά του στο άρθρο.