Η άφιξη του τυπογραφικού πιεστηρίου κινητών μεταλλικών στοιχείων στην Ευρώπη της δεκαετίας του 1450 ΚΕ, ήταν γεγονός με τεράστιες και μακροχρόνιες επιπτώσεις. Ο Γερμανός τυπογράφος Γιοχάνες Γκούτενμπεργκ (ελλ. Ιωάννης Γουτεμβέργιος, περ. 1398-1468 ΚΕ) πιστώθηκε σε μεγάλο βαθμό την καινοτομία και την περίφημη εκτύπωση μιας έκδοσης της Βίβλου το 1456 ΚΕ. Με αφετηρία θρησκευτικά έργα και εγχειρίδια, σύντομα οι μηχανές έβγαζαν όλα τα είδη των κειμένων, από Ρεφορμιστικά φυλλάδια έως ρομαντικά μυθιστορήματα. Ο αριθμός των βιβλίων αυξήθηκε κατά πολύ, το κόστος τους ελαττώθηκε και αναλογικά, πολύ περισσότεροι άνθρωποι διάβαζαν όσο ποτέ άλλοτε. Ιδέες διαδίδονταν σε όλη την Ευρώπη καθώς οι ακαδημαϊκοί δημοσίευαν τις προσωπικές τους μελέτες, σχολιασμούς σε αρχαία κείμενα και κριτικές στα έργα άλλων επιστημόνων. Αρχές όπως η Καθολική Εκκλησία, εναντιώθηκαν σε κάποια βιβλία και τα λογόκριναν ή ακόμα και τα έκαψαν, αλλά η στάση του κοινού απέναντι στα βιβλία και το διάβασμα είχε αλλάξει για πάντα μέχρι τότε.
Ο αντίκτυπος της τυπογραφικής μηχανής στην Ευρώπη περιελάμβανε:
- Τεράστια αύξηση της ποσότητας των παραγόμενων βιβλίων συγκριτικά με τις χειροποίητες μεθόδους.
- Αύξηση της πρόσβασης σε βιβλία στο μέτρο της διαθεσιμότητας και του χαμηλότερου κόστους.
- Εκδόθηκαν έργα περισσότερων συγγραφέων, συμπεριλαμβανομένων και αγνώστων.
- Κάποιος επιτυχημένος συγγραφέας μπορούσε τώρα να βιοποριστεί αποκλειστικά από την συγγραφή.
- Διεύρυνση στη χρήση και την τυποποίηση της καθομιλουμένης αντί της Λατινικής γλώσσας στα βιβλία.
- Αύξηση των ποσοστών του αλφαβητισμού.
- Ταχεία διάδοση ιδεών σχετικών με ζητήματα θρησκείας, ιστορίας, επιστήμης, ποίησης, τέχνης και καθημερινής ζωής.
- Βελτιστοποίηση της ακρίβειας αρχαίων κανονικών κειμένων.
- Ευκολότερη οργάνωση κινημάτων από αρχηγούς οι οποίοι δεν είχαν φυσική επαφή με τους ακολούθους τους.
- Δημιουργία δημόσιων βιβλιοθηκών.
- Λογοκρισία βιβλίων από αρμόδιες αρχές.
Γιοχάνες Γκούτενμπεργκ
Η εφεύρεση του πιεστηρίου κινητών μεταλλικών στοιχείων στην Ευρώπη συνήθως πιστώνεται στον Γερμανό τυπογράφο Γιοχάνες Γκούτενμπεργκ. Ωστόσο υπάρχουν και άλλες αξιώσεις, με σημαντικότερες αυτές του Ολλανδού τυπογράφου Λόρενς Κόστερ [Laurens Janszoon Coster (περ. 1370-1440 ΚΕ)] και δύο άλλων παλαιότερων Γερμανών τυπογράφων, Γιόχαν Φουστ [Johann Fust (περ. 1400-1465 ΚΕ) και του γαμπρού του Πίτερ Σόφερ [Peter Schöffer (περ. 1425-1502 ΚΕ)]. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις για πιεστήρια κινητών μεταλλικών στοιχείων που είχαν ήδη εφευρεθεί στην Κορέα το 1234 ΚΕ στο Βασίλειο του Γκόριο (918-1392 ΚΕ). Κινέζοι μαθητές του Βουδισμού τύπωσαν κι αυτοί θρησκευτικά έργα με τέτοια πιεστήρια· στα αρχαιότερα, την εποχή της Δυναστείας Σονγκ [Song Dynasty (960-1279 ΚΕ)] χρησιμοποιούσαν ξύλινα καλούπια. Το αν η ιδέα των πιεστηρίων με κινητά στοιχεία διαδόθηκε μέσω εμπόρων και ταξιδιωτών απ' την Ασία στην Ευρώπη ή η εφεύρεση του Γκούτενμπεργκ ήταν αυθόρμητη, παραμένει αμφιλεγόμενο ζήτημα για τους ερευνητές. Σε κάθε περίπτωση, όπως στις περισσότερες τεχνολογίες στην ιστορία, η ανακάλυψη πιθανόν προήλθε από συσσώρευση στοιχείων, ιδεών και αναγκών, εμπλέκοντας πολλαπλάσια άτομα στην έκταση του χρόνου και του χώρου.
Ο Γκούτενμπεργκ άρχισε τις δοκιμές του στην τυπογραφία κάποτε στα 1440 ΚΕ και μπόρεσε να ιδρύσει την δική του εκτυπωτική εταιρία στο Μάιντς [Mainz]το 1450 ΚΕ. Η μηχανή του Γκούτενμπεργκ χρησιμοποιούσε γράμματα Γοτθικού τύπου. Κάθε γράμμα ήταν κατασκευασμένο πάνω σ' ένα κομμάτι μετάλλου, χαραγμένο σε μπρούτζινο καλούπι το οποίο στη συνέχεια γεμιζόταν με λιωμένο μέταλλο. Τα μεμονωμένα κομμάτια τοποθετούνταν σε πλαίσιο για τη δημιουργία του κειμένου και στη συνέχεια καλύπτονταν με κολλώδες μελάνι. Ακολούθως, ένα φύλλο χαρτιού, εκείνη την εποχή φτιαγμένο από λινά και κουρέλια, πιεζόταν μηχανικά πάνω στην επιφάνεια των μεταλλικών κομματιών. Η επιτυχία του Γκούτενμπεργκ να ολοκληρώσει τη διαδικασία φανερώνεται από την έντυπη έκδοση της Βίβλου του στα Λατινικά το 1465 ΚΕ.
Ο νέος τύπος πιεστηρίων σύντομα εμφανίστηκε και αλλού, κυρίως με δύο Γερμανούς, Άρνολντ Πάνναρτζ [Arnold Pannartz (θαν. 1476 ΚΕ)] και Κόνραντ Σουέινχαϊμ [Conrad Sweynheym (θαν. 1477 ΚΕ)]. Οι δυό τους εγκατέστησαν το τυπογραφικό τους πιεστήριο το 1465 ΚΕ στη μονή Βενεδικτίνων του Σουμπιάκο. Ήταν το πρώτο πιεστήριο του είδους στην Ιταλία. Οι Πάνναρτζ και Σουέινχαϊμ μετεγκατέστησαν την επιχείρησή τους στη Ρώμη το 1467 ΚΕ και κατόπιν στη Βενετία το 1469 ΚΕ όπου προϋπήρχε μακρόχρονη εκτυπωτική εμπειρία σε είδη όπως κάρτες για παιχνίδια. Εξακολουθούσαν να υπάρχουν μερικά προβλήματα όπως η υστέρηση σε ποιότητα συγκριτικά με τα χειροποίητα βιβλία και η μουντή παρουσίαση σε αντιδιαστολή με τα εικονογραφημένα με ωραία χρώματα χειρόγραφα. Επίσης κάποιες φορές βρίσκονταν λάθη στις αρχικές εκδόσεις τα οποία συχνά επαναλαμβάνονταν και σε μεταγενέστερες. Ωστόσο, η επανάσταση στο πώς και τί διάβαζαν οι άνθρωποι είχε πράγματι αρχίσει για τα καλά.
Έντυπο υλικό
Η ζήτηση για βιβλία ήταν ήδη καλά εδραιωμένη από τους ανθρώπους του κλήρου και τα πολλά νέα πανεπιστήμια και σχολεία που ιδρύθηκαν σε όλη την Ευρώπη στα τέλη της μεσαιωνικής περιόδου. Οι παραδοσιακοί εκδότες μάλιστα, αγωνίζονταν να προλάβουν τη ζήτηση στο πρώτο μισό του 15ου αι. ΚΕ, με συχνούς συμβιβασμούς στην ποιότητα. Το ενδιαφέρον για θρησκευτικό υλικό συγκεκριμένα, ήταν από τις κύριες κατευθυντήριες δυνάμεις στο παρασκήνιο της εφεύρεσης της τυπογραφικής μηχανής. Οι ερευνητές είχαν επαφή με χειρόγραφα σε ιδιωτικές και μοναστικές βιβλιοθήκες αλλά παιδεύονταν να βρούν αντίγραφα πολλών κειμένων και συχνά έπρεπε να ταξιδέψουν μακριά και σε πολλούς προορισμούς για αποκτήσουν την πολυπόθητη πρόσβαση σε αυτά. Κατά συνέπεια, θρησκευτικά έργα και εγχειρίδια θα κατέκυλζαν τα τυπογραφικά πιεστήρια σε όλη τη διάρκεια του 15ου αι. ΚΕ, μολονότι αξίζει να σημειωθεί ότι χειρόγραφα βιβλία συνέχιζαν να παράγονται για πολύ καιρό μετά την εμφάνιση της τυπογραφικής μηχανής και όπως με πολλές νέες ταχνολογίες, υπήρχαν ακόμη άνθρωποι βέβαιοι για την αποτυχία του ψευτοκαμωμένου τυπωμένου βιβλίου.
Η διαθεσιμότητα των αναγνωσμάτων γενικότερα, γνώρισε τεράστια αύξηση χάρη στην τυπογραφία. Προηγουμένως, η ευκαιρία να διαβάσει κανείς ο,τιδήποτε ήταν αρκετά περιορισμένη. Το ευρύτερο κοινό είχε στη διάθεσή του λιγοστά να διαβάσει πέρα από εκκλησιαστικούς πίνακες ανακοινώσεων. Η τυπογραφική μηχανή προσέφερε όλα τα είδη νέων και συναρπαστικών δυνατοτήτων όπως ενημερωτικά φυλλάδια, ταξιδιωτικούς οδηγούς, συλλογές ποιημάτων, ρομαντικά μυθιστορήματα, ιστορίες τέχνης και αρχιτεκτονικής, συνταγές μαγειρικής και ιατρικής, χάρτες, αφίσες, σκίτσα και μουσικές παρτιτούρες. Τα βιβλία εξακολουθούσαν να μην είναι φθηνά όπως σήμερα, συγκρινόμενα με το εισόδημα, αλλά η τιμή τους βρισκόταν μόλις στο ένα όγδοο της τιμής των χειρόγραφων. Με το έντυπο υλικό ποικίλο και προσιτό, άνθρωποι που στο παρελθόν δεν ήταν σε θέση να το κάνουν, τώρα είχαν πραγματικό κίνητρο να διαβάσουν με αποτέλεσμα τα ποσοστά του αλφαβητισμού να αυξηθούν. Επιπλέον, τα έντυπα ήταν από μόνα τους καταλύτες του αλφαβητισμού καθώς τα έργα που παράγονταν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης από τους ανθρώπους. Μέχρι και τα τέλη της μεσαιωνικής περιόδου μόλις ένας στους δέκα ανθρώπους μπορούσε να διαβάσει μακροσκελή κείμενα. Με τον ερχομό την τυπογραφικής μηχανής, ο αριθμός αυτός δε θα ξαναβρισκόταν ποτέ τόσο χαμηλά.
Η διάδοση της πληροφορίας
Σύντομα, μια νέα ώθηση στην ποσότητα του έντυπου υλικού ακολούθησε την ανάδυση του ανθρωπιστικού κινήματος και τους ενδιαφέροντός του για αναβίωση της γραμματείας από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Ειδικότερα δυο τυπογράφοι ωφελήθηκαν απ' αυτή τη ζήτηση: ο Γάλλος Νίκολας Τζένσεν [Nicholas Jensen (1420-1480 ΚΕ)] και ο Ιταλός Άλδος Μανούτιος [Aldus Manutius (περ. 1452-1515 ΚΕ). Ο Τζένσεν πρωτοπόρησε με νέες γραμματοσειρές στο τυπογραφείο του στη Βενετία, συμπεριλαμβανομένου του ευανάγνωστου ρωμαϊκού τύπου littera antiqua/lettera antica και ενός Ελληνικού τύπου που έμοιαζε στους χαρακτήρες των χειρόγραφων. Ο Τζένσεν τύπωσε περισσότερα από 70 βιβλία στα 1470 ΚΕ κι ανάμεσα σ' αυτά την Φυσική Ιστορία του Πλίνιου το 1472 ΚΕ. Μερικά από εκείνα τα βιβλία είχαν εικονογραφήσεις και διακοσμήσεις που προστέθηκαν με το χέρι για το ζωντάνεμα της ποιότητας των παλαιότερων, εξολοκλήρου χειροποίητων βιβλίων.
Στο μεταξύ, ο Μανούτιος, με έδρα τη Βενετία κι αυτός, εξειδικεύτηκε σε μικρότερες, εκδόσεις τσέπης κλασικών κειμένων και συγκαιρινών του ανθρωπιστών συγγραφέων. Γύρω στο 1515 ΚΕ, όλοι οι σπουδαίοι κλασικοί συγγραφείς ήταν διαθέσιμοι, οι περισσότεροι με πολλαπλές εκδόσεις και πολλοί σε συλλογές ολοκληρωμένων έργων. Επιπρόσθετα, κλασικά κείμενα τυπωμένα σε πολλαπλά πανομοιότυπα αντίγραφα στα χέρια των ερευνητών σε όλη την Ευρώπη, τώρα μπορούσαν εύκολα να ελεγχθούν για την ακρίβειά τους σε σχέση με τις πηγαίες χειρόγραφες αναφορές. Στα χειρόγραφα βιβλία συχνά διαιωνίζονταν λάθη, παραλείψεις και προσθήκες από μεμονωμένους αντιγραφείς στο πέρασμα των αιώνων, αλλά τώρα, θα μπορούσαν να δημοσιευθούν εγκυρότερες εκδόσεις των κλασικών έργων τα οποία θα ήταν όσο το δυνατόν πιο κοντά στα αρχαία πρωτότυπα. Με λίγα λόγια, τα τυπωμένα έργα έγιναν αίτιο και καρπός μιας διεθνούς συλλογικής υποτροφίας, φαινόμενο το οποίο θα απέφερε οφέλη σε πολλά άλλα πεδία από την αστρονομία έως την ζωολογία.
Υπήρχε, επίσης, κίνητρο για την εκτύπωση περισσότερων βιβλίων, χάρη στους Ρεφορμιστές οι οποίοι άρχισαν να αμφισβητούν την ερμηνεία της Βίβλου από την Καθολική Εκκλησία και τη στραγγαλιστική λαβή της στο πώς οι Χριστιανοί θα έπρεπε να σκέφτονται και να προσεύχονται. Η Βίβλος ήταν μια από τις προτεραιότητες για μετάφραση στην καθομιλουμένη διάφορων γλωσσών, όπως για παράδειγμα Γερμανικά (1466 ΚΕ), Ιταλικά (1471 ΚΕ), Ολλανδικά (1477 ΚΕ), Καταλανικά (1478 ΚΕ) και Τσέχικα (1488 ΚΕ). Ρεφορμιστές και ανθρωπιστές έγραψαν σχολιασμούς σε αρχικές πηγές και συζητούσαν μεταξύ τους με εκατέρωθεν δημοσιεύσεις, εγκαθιδρύοντας έτσι ένα αόρατο δίκτυο γνώσεων και ευρυμάθειας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκδιδόταν ακόμα και η αλληλογραφία μεταξύ των μελετητών αυτών. Όσο τα θρησκευτικά και τα ακαδημαϊκά ζητήματα οργίαζαν, τόσο οι αντιπαρατιθέμενοι ακαδημαϊκοί τροφοδοτούσαν την παραγωγή με περισσότερα έντυπα έργα, διαιωνίζοντας τον κύκλο του γραπτού λόγου. Καθημερινοί άνθρωποι παρακινημένοι από τις διαφωνίες δημοσίευσαν κι αυτοί έντυπο υλικό με αποτέλεσμα ομάδες ατόμων που ομονοούσαν να ήταν σε θέση να διαδώσουν γρήγορα τις ιδέες τους και να οργανώσουν μαζικά κινήματα σε πολλαπλές πόλεις όπως συνέβη το 1525 ΚΕ κατά τη διάρκεια του Γερμανικού Πολέμου των Χωρικών [German Peasants' War].
Υπήρχε επίσης αφθονία έργων εκτός του ακαδημαϊκού χώρου. Όσο πιο πολλοί άνθρωποι άρχιζαν να διαβάζουν, τόσο περισσότερες συλλογές ποιημάτων, μυθιστορημάτων και ρομαντικών ιστοριών εκτυπώνονταν, καθιερώνοντας πανευρωπαϊκές τάσεις στη λογοτεχνία. Αυτά τα κοσμικά έργα ήταν συχνά γραμμένα στη δημοτική και όχι στη Λατινική που ήταν τότε η προτίμηση των ακαδημαϊκών. Τελικά, πολλά βιβλία περιελάμβαναν αποτυπώσεις ξυλόγλυπτων χαρακτικών για την εικονογράφηση του κειμένου. Συλλογές εξαιρετικών αποτυπώσεων διάσημων έργων ζωγραφικής, γλυπτικής και νωπογραφίας έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς και βοήθησαν τη διάδοση των ιδεών μεταξύ των χωρών, καθώς ένας ζωγράφος σαν τον Άλμπρεχτ Ντύρερ [Albrecht Dürer (1471-1528 ΚΕ)] στη Γερμανία μπορούσε να δει με τι καταπιανόταν ο Ραφαήλ [Raphael (1483-1520 CE)] στην Ιταλία.
Αναπτυσσόμενη βιομηχανία
Συνέπεια όλης αυτής της ζήτησης ήταν να ευημερούν τώρα οι τυπογράφοι που ξεπέρασαν τις δυσκολίες των πρώτων χρόνων. Πόλεις σε όλη την Ευρώπη άρχισαν να περηφανεύονται για τις δικές τους τυπογραφικές μονάδες. Μέρη όπως η Βενετία, το Παρίσι, η Ρώμη, η Φλορεντία, το Μιλάνο, η Βασιλεία, η Φρανκφούρτη και η Βαλένθια, είχαν παγιωμένες εμπορικές διασυνδέσεις (σημαντικό για την εισαγωγή χαρτιού και την εξαγωγή τελικού προϊόντος) κι έτσι έγιναν ιδανικοί τόποι παραγωγής έντυπου υλικού. Κάποιοι από εκείνους τους εκδότες υπάρχουν ακόμη, ιδίως η Ιταλική εταιρεία Giunti. Η ετήσια παραγωγή στις μεγάλες πόλεις άγγιζε τις δύο με τρείς χιλιάδες βιβλία. Την πρώτη δεκαετία του 1500 ΚΕ, εκτιμάται ότι τυπώθηκαν δύο εκατομμύρια βιβλία στην Ευρώπη, μέχρι είκοσι εκατομμύρια στα 1550 ΚΕ και γύρω στα 150 εκατομμύρια γύρω στο 1600 ΚΕ. Πάνω από μισό εκατομμύριο έργα του Ρεφορμιστή Μαρτίνου Λούθηρου [Martin Luther (1483-1546 ΚΕ) τυπώθηκαν μόνο μεταξύ του 1516 και του 1521 ΚΕ. Τον 16ο αι. ΚΕ, ακόμα και μικρές πόλεις είχαν δικές τους τυπογραφικές εγκαταστάσεις.
Πέρα από τους καθιερωμένους συγγραφείς, πολλοί εκδότες βοήθησαν με ζημία νέους (άντρες και γυναίκες) να δημοσιεύσουν τα έργα τους, προσβλέποντας σε μια χρυσή ανατύπωση που τελικά θα απέφερε κέρδη. Ο τυπικός αριθμός αντιτύπων μιάς πρώτης έκδοσης ήταν περίπου 1.000 κόπιες, παρότι αυτό ήταν σε συνάρτηση με την ποιότητα του βιβλίου, καθώς οι εκδόσεις κυμαίνονταν από μεγέθη τσέπης με τραχύ χαρτί, σε τόμους από περγαμηνές μεγάλου σχήματος για τους ειδήμονες. Το μικρότερο μέγεθος της πλειοψηφίας των εκτυπωμένων βιβλίων, συγκρινόμενο με τις χειροποίητες εκδόσεις απεικόνιζε την αλλαγή στις συνήθειες του διαβάσματος και της αποθήκευσης των βιβλίων. Τώρα δεν χρειαζόταν γραφείο για τα μεγάλα βιβλία και ο καθένας μπορούσε να διαβάσει οπουδήποτε. Παρομοίως, τα βιβλία δεν φυλάσσονταν πλέον οριζόντια σε σεντούκια αλλά στοιβάζονταν κάθετα σε ράφια. Υπήρχαν ακόμη και ιδιόμορφες εφευρέσεις όπως ο βιβλιοτροχός πάνω στον οποίο αρκετά βιβλία μπορούσαν να κρατηθούν ανοικτά και με ευκολία να παρέχουν τις συμβουλές τους ταυτόχρονα, ιδιαίτερα χρήσιμος για ερευνητές ακαδημαϊκούς. Όσο πιο πολλοί αναγνώστες συσσώρευαν τα βιβλία τους και δημιουργούσαν εντυπωσιακές ιδιωτικές συλλογές, τόσο περισσότεροι ήταν αυτοί που τις κληροδοτούσαν στις πόλεις τους μετά το θάνατό τους. Μ' αυτόν τον τρόπο, μέσα σε πενήντα χρόνια από την εφεύρεση της τυπογραφικής μηχανής, δημιουργήθηκαν δημόσιες βιβλιοθήκες σε όλη την Ευρώπη.
Τα έντυπα έργα έγιναν τόσο κοινά που βοήθησαν πολύ να καθιερωθεί η υπόληψη, η δόξα και ο πλούτος ορισμένων συγγραφέων. Ο Ολλανδός λόγιος Ντεζιντέριους Εράσμους [Desiderius Erasmus (περ. 1469-1536 ΚΕ) - ελλ. Έρασμος] ίσως είναι το πιο ενδεδειγμένο παράδειγμα για έναν από τους πρώτους συγγραφείς που βιοπορίστηκαν αποκλειστικά από τη συγγραφή βιβλίων. Υπήρχαν ωστόσο κάποιοι κίνδυνοι για τους συγγραφείς και τους τυπογράφους. Από τα μεγαλύτερα προβλήματα ήταν η παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων επειδή ήταν σχεδόν αδύνατο να ελεγχθεί τι συνέβαινε έξω από την κάθε πόλη. Πολλά βιβλία αντιγράφηκαν και επανατυπώθηκαν δίχως άδεια και η ποιότητα αυτών των παράνομων αντιγράφων δεν ήταν πάντα πολύ καλή.
Λογοκρισία και εκτύπωση ακατάλληλων βιβλίων
Όλες εκείνες οι εξελίξεις δεν ήταν καλοδεχούμενες απ' όλο τον κόσμο. Η Καθολική Εκκλησία ενδιαφερόταν συγκεκριμένα για κάποια βιβλία τα οποία ενδεχομένως οδηγούσαν τους ανθρώπους σε αμφισβήτηση του τοπικού τους κλήρου ή ακόμα και σε απομάκρυνση από την Εκκλησία. Ορισμένα από εκείνα τα έργα είχαν πρωτοεκδοθεί ίσως και πάνω από έναν αιώνα νωρίτερα σε χειρόγραφη μορφή, αλλά τώρα, χάρη στις έντυπες εκδόσεις, απολάμβαναν ένα νέο κύμα δημοτικότητας. Κάποια νέα έργα ήταν πιό απροκάλυπτα επικίνδυνα, όπως εκείνα των Ρεφορμιστών. Για τον λόγο αυτό, στα μέσα του 16ου αι. ΚΕ, υπήρχαν λίστες απαγορευμένων βιβλίων. Η πρώτη του είδους, ο Ιταλικός Κατάλογος Απαγορευμένων Βιβλίων του 1538 ΚΕ, εκδόθηκε από τη Σύγκλητο του Μιλάνου. Ο Παπισμός και άλλες πόλεις και κράτη σε όλη την Ευρώπη σύντομα ακολούθησαν την πρακτική κατά την οποία ορισμένα βιβλία δεν μπορούσαν να τυπωθούν, να διαβαστούν ή να αποκτηθούν και οποιοσδήποτε πιανόταν να κάνει κάτι απ' αυτά, τιμωρούνταν, τουλάχιστον θεωρητικά. Επιπρόσθετα μέτρα περιελάμβαναν έλεγχο των κειμένων πριν την έκδοσή τους και πιο προσεκτική εκχώρηση αδειών σε τυπογράφους.
Αργότερα, από τα μέσα του 16ου αι. ΚΕ, η θεσμοθετημένη λογοκρισία έγινε διαρκής πραγματικότητα για τις εκδόσεις, καθώς κυβερνήτες και αρχές τελικά συνειδητοποίησαν την επιρροή του έντυπου υλικού. Οι αρχές απαγόρευσαν ορισμένα έργα ή ακόμα και οποιοδήποτε κείμενο κάποιου συγκεκριμένου συγγραφέα. Το De Revolutionibus Orbium Coelestium (Περί των Περιστροφών των Ουρανίων Σφαιρών, 1543 ΚΕ) του Πολωνού αστρονόμου Νικολάου Κοπέρνικου (1473-1543 ΚΕ) προστέθηκε στην απαγορευμένη λίστα γιατί τοποθετούσε τον ήλιο αντί της γης στο κέντρο του ηλιακού συστήματος. Το Decameron (Δεκαήμερον, περ. 1353 ΚΕ) του Ιταλού συγγραφέα Τζιοβάνι Μποκκάτσιο [Giovanni Boccaccio, ελλ. Ιωάννης Βοκάκιος (1313-1375 ΚΕ)] προστέθηκε εξαιτίας της ανηθικότητάς του. Τα έργα του Νικολό Μακιαβέλι [Niccolò Machiavelli] καταχωρήθηκαν για τον πολιτικό κυνισμό του.
Τα χειρότερα έργα που ξεχώριζε η λογοκρισία, παραδίδονταν στις φλόγες σε δημόσια θέα, με διαβόητη την υπαίθρια «φωτιά της ματαιοδοξίας» που οργάνωσε ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα [Girolamo Savonarola] Φλωρεντίνος Δομινικανός μοναχός, το 1497 ΚΕ. Στον αντίποδα, για κάποια έργα τελικά επιτράπηκε η δημοσίευση (ή η αναδημοσίευση) εφόσον είχαν δεχτεί την κατάλληλη επιμέλεια ή είχαν αφαιρεθεί τα προσβλητικά αποσπάσματα. Οι περισσότεροι τυπογράφοι αντί να πολεμήσουν αυτή την εξέλιξη απλά τύπωναν ό,τι είχε την έγκριση των αρχών. Ωστόσο, σίγουρα υπήρχε μαύρη αγορά για τα απαγορευμένα βιβλία.
Πολλοί διανοούμενοι, επίσης, ήταν εξίσου απογοητευμένοι για τη διαθεσιμότητα κάποιων κειμένων στο ευρύ κοινό ανεξαιρέτως. Η Θεία Κωμωδία (περ. 1319 ΚΕ) του Ιταλού ποιητή Δάντη Αλιγκέρι [Dante Alighieri (1265-1321 ΚΕ) όπως θεωρούσαν ορισμένοι, περιείχε κάποιες ηθικές, φιλοσοφικές και επιστημονικές ιδέες πολύ επικίνδυνες να τις διανοούνται μη ακαδημαϊκοί. Παρομοίως, ορισμένοι ερευνητές θλίβονταν για τη δοκιμασία την οποία επέβαλλε η καθομιλουμένη στα Λατινικά που θεωρούσαν σαν κατάλληλη γλώσσα για τον γραπτό λόγο. Ωστόσο το κλίμα είχα ήδη αλλάξει και οι τοπικές διάλεκτοι έγιναν πιο τυποποιημένοι χάρη στην προσπάθεια των εκδοτών να κάνουν το υλικό τους πιο κατανοητό σε μεγαλύτερο αριθμό αναγνωστών. Η βελτιωμένη χρήση της στίξης ήταν ακόμα μια συνέπεια της τυπωμένης λέξης.
Άλλος ευαίσθητος τομέας ήταν τα βιβλία οδηγιών. Τυπώνονταν εμπορικά εγχειρίδια για τα πάντα από την αρχιτεκτονική έως την κεραμική κι εδώ πάλι, ορισμένοι άνθρωποι, ιδίως συντεχνίες, δεν χαίρονταν ιδιαίτερα που λεπτομερείς πληροφορίες για απαιτητικές χειροτεχνίες -τα αυθεντικά «εμπορικά μυστικά»- μπορούσαν να αποκαλυφθούν στον οποιονδήποτε είχε τα χρήματα να αγοράσει ένα βιβλίο. Τελικά ο τυπωμένος λόγος κάποιες φορές αποτελούσε πρόκληση για τις προφορικές παραδόσεις όπως για τους επαγγελματίες που αναβίωναν τραγούδια, λυρική ποίηση και θρύλους. Από την άλλη, πολλοί συγγραφείς και λόγιοι μετέφεραν εκείνες τις παραδόσεις σε έντυπη μορφή κι έτσι τις διαφύλαξαν για τις επόμενες γενιές μέχρι σήμερα κι ακόμη παραπέρα.
