Σκανδιναβοί από το νησί Γκότλαντ άρχισαν να εξαπλώνονται σε όλη την περιοχή της Βαλτικής και κατά μήκος των ρωσικών ποταμών γύρω στο 700 μ.Χ. Ενώ οι Βίκινγκς της Νορβηγίας και της Δανίας από τον 8ο έως τον 11ο αιώνα θεωρούνται γενικά τρομακτικοί επιδρομείς και άποικοι, οι έμποροι του Γκότλαντ ήταν τόσο πολεμιστές όσο και επιχειρηματίες και προχώρησαν σε νέες περιοχές μέσω οχυρωμένων φυλακίων.
Μόλις επιτυγχάνονταν ειρήνη με τους ντόπιους, νέοι έποικοι στρατολογούνταν για να δημιουργήσουν οικισμούς και εμπορικές πόλεις. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνονταν ξανά και ξανά καθώς οι άποικοι από το Γκότλαντ μετακινούνταν πιο ανατολικά έως ότου η σφαίρα επιρροής τους άγγιξε τον βυζαντινό και τον ισλαμικό κόσμο.
Οι άποικοι από το Γκότλαντ ονομάστηκαν Βάραγγοι, ένα όνομα που πιθανότατα προέρχεται από την παλαιοσκανδιναβική λέξη βαρ, που σημαίνει «ένωση με υπόσχεση». Οι έμποροι αυτοί έμεναν ενωμένοι δίνοντας αμοιβαίους όρκους για άμυνα και μοίρασμα κερδών. Οι Βάραγγοι πλούτισαν ανταλλάσσοντας σκλάβους, γούνες (κάστορα και μαύρης αλεπούς) και σπαθιά, και τα αραβικά ντιρχάμ (δηνάρια) έγιναν το αγαπημένο τους μέσο ανταλλαγής.
Εμπόριο με τους Μουσουλμάνους και τους Βυζαντινούς
Οι έμποροι από το Γκότλαντ που εγκαταστάθηκαν στην ανατολική σλαβική περιοχή της σύγχρονης βόρειας Ρωσίας ονομάζονταν από τους Άραβες Αλ Ρους. Το Ρους (Ρως) προήλθε από την παλιά Σκανδιναβική λέξη ρουότσι, που σήμαινε "εξόρμηση κωπηλατικών σκαφών". Με την πάροδο του χρόνου, αυτοί οι Ρως αφομοιώθηκαν με τους γηγενείς Σλάβους κατά μήκος των ποταμών και έχασαν τη διακριτή τους σκανδιναβική ταυτότητα.
Στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα, έμποροι Ρως άρχισαν να κινούνται νότια στις πλωτές οδούς της βόρειας Κεντρικής Ευρώπης και δημιούργησαν δύο μεγάλους εμπορικούς δρόμους:
- μέσω του Βόλγα και πέρα από την Κασπία Θάλασσα στα εδάφη που κατείχαν οι μουσουλμάνοι μέχρι τη Βαγδάτη
- μέσω της Μαύρης Θάλασσας μέχρι την χριστιανική Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Και οι δύο αυτές διαδρομές περνούσαν από το εβραϊκό βασίλειο των Χαζάρων όπου καταβαλόταν ο φόρος της δεκάτης.
Η πόλη της Βαγδάτης πρέπει να ήταν ένα καταπληκτικό θέαμα για τους Ρως. Μεταξύ 903 και 913, ο Άραβας συγγραφέας Ιμπν Ρουστά κατέγραψε την αφήγηση ενός αυτόπτη μάρτυρα που αναφέρει ότι οι Ρως «δεν έχουν χωριά, δεν καλλιεργούν χωράφια» και ότι «η μόνη τους ασχολία είναι το εμπόριο ζιμπελίνας και σκίουρου και άλλων ειδών δέρματος, τα οποία πουλάνε σε όσους προτίθενται να τα αγοράσουν» (Γκάμπριελ, 3). Η Βαγδάτη ήταν εκείνη την περίοδο το καμάρι του ισλαμικού χαλιφάτου, μια πολυτελώς στολισμένη πόλη με εκτεταμένα καταπράσινα πάρκα και κήπους, μαρμάρινα παλάτια, περιπάτους και όμορφα χτισμένα τζαμιά.
Οι Ρως ταξίδευαν στους εμπορικούς τους δρόμους αναζητώντας αραβικά ασημένια νομίσματα και μετάξι, μπαχαρικά, κρασί, κοσμήματα, γυαλί και βιβλία από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Σε αντάλλαγμα, πουλούσαν αιχμάλωτους Σλάβους από την ευρασιατική στέπα και πρόσφεραν γούνα, μέλι, κερί και ξυλεία. Το εμπόριο μεταξιού ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη ή το Ρέι στο Ιράν, από εκεί στο Κίεβο και το Νόβγκοροντ, για να καταλήξει στη Βαλτική και τη Σκανδιναβία και τέλος στην Αγγλία. Το Γκότλαντ έχει επισημανθεί ως το κέντρο αυτού του εμπορικού δικτύου της Ανατολικής Ευρώπης λόγω της υπερβολικής ποσότητας ισλαμικών ασημένιων νομισμάτων που έχουν αποκαλυφθεί εκεί. Το ασήμι που χρησιμοποιήθηκε για την κοπή αυτών των νομισμάτων προερχόταν από ορυχεία στις επαρχίες της Κεντρικής Ασίας που ελέγχονταν από Μουσουλμάνους.
Η δημιουργία του κράτους των Ρως του Κιέβου
Στα τέλη του 9ου αιώνα, ο πρίγκιπας Όλεγκ (879-912) της δυναστείας των Βαράγγων Ρουρικιδών σχημάτισε μια χαλαρή ομοσπονδία στην Ανατολική και Βόρεια Ευρώπη που ονομάστηκε Ρωσικό κράτος του Κιέβου. Ο Όλεγκ ίδρυσε το Ρωσικό κράτος το 862 με πρώτη πρωτεύουσα το Νόβγκοροντ (160 χλμ. νότια της Αγίας Πετρούπολης), επέκτεινε τον έλεγχό του από το Νόβγκοροντ νότια κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Δνείπερου και τελικά μετέφερε την πρωτεύουσά του νότια στο πιο στρατηγικό Κίεβο (στη σημερινή Ουκρανία).
Στη μεγαλύτερη έκτασή του, το κράτος των Ρως του Κιέβου εκτεινόταν σε μια περιοχή από τη Λευκή Θάλασσα στα βόρεια έως τη Μαύρη Θάλασσα στα νότια και από τις πηγές του Βιστούλα στα δυτικά έως τη χερσόνησο Ταμάν στα ανατολικά. Τα σύγχρονα έθνη της Λευκορωσίας, της Ρωσίας και της Ουκρανίας έχουν όλα ως πολιτιστικό πρόγονό τους το κράτος του Κιέβου. Οι Ρως του Κιέβου κυβέρνησαν για 700 χρόνια έως ότου ηττήθηκαν από τους Μογγόλους μεταξύ 1237-1242.
Για το Ρωσικό κράτος του Κιέβου γνωρίζουμε αρκετά λόγω ενός χειρογράφου που ονομάζεται Πρώτο Χρονικό ή Ιστορία των περασμένων χρόνων, το οποίο δίνει μια λεπτομερή περιγραφή της πρώιμης σλαβονικής ιστορίας από περίπου το 850 έως το 1110. Πιστεύεται ότι το έγραψε ένας μοναχός ονόματι Νέστορας στην αυλή του Μεγάλου Πρίγκιπα Σβιαταπόλκ Β' του Κιέβου το 1113, αντλώντας υλικό από άλλα βυζαντινά χρονικά, σλαβονικές λογοτεχνικές πηγές, διάφορα επίσημα έγγραφα και προφορικές ιστορίες. Το αρχικό χειρόγραφο έχει χαθεί προ πολλού, αλλά υπάρχουν ακόμα αρκετά αντίγραφα που γράφτηκαν αιώνες αργότερα. Το αρχαιότερο ονομάζεται Λαυρεντιανός κώδικας και γράφτηκε το 1377 και ένα μεταγενέστερο γνωστό ως Υπατικός κώδικας το 1500.
Ρωσικές επιθέσεις στο Ισλαμ και το Βυζάντιο
Ενώ οι γενικά οι σχέσεις μεταξύ των Ρως και της Βαγδάτης, των Χαζάρων και των άλλων μουσουλμανικών κρατών ήταν ειρηνικές, υπήρξαν μερικές αξιοσημείωτες εξαιρέσεις. Οι Ρως ήταν τόσο ατρόμητοι που κατά περιόδους έκαναν επιδρομές σε βυζαντινά και μουσουλμανικά οχυρά. Ιστορικά αυτών των αντιπαραθέσεων έχουν καταγραφεί στο Πρώτο Χρονικό και σε αρκετούς Άραβες χρονικογράφους του Μεσαίωνα, συμπεριλαμβανομένου του Ιμπν Αλ Αθούρ, ο οποίος έγραψε μια περιεκτική ιστορία 11 τόμων για τον κόσμο το 1231 μ.Χ.
Στην πρώτη μεγάλη αναμέτρηση το 860, ένας στόλος από περίπου 200 ρωσικά πλοία κατέπλευσε στον Βόσπορο και επιτέθηκε στα προάστια της Κωνσταντινούπολης. Η επίθεση αιφνιδίασε εντελώς τους Βυζαντινούς τόσο που ο Φώτιος ο Μέγας, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, την ονόμασε κεραυνό εξ ουρανού. Η πόλη ήταν σε μεγάλο βαθμό ανυπεράσπιστη εκείνη την εποχή, καθώς ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ' (842-867), απουσίαζε πολεμώντας το Χαλιφάτο των Αββασιδών και το ναυτικό του αντιμετώπιζε Άραβες πειρατές της Μεσογείου. Μετά την απόβαση, οι Ρώσοι επιτέθηκαν, πυρπολώντας σπίτια και εκκλησίες, πνίγοντας και σφάζοντας τους κατοίκους. Αφού λεηλάτησαν τα προάστια, υποχώρησαν για άγνωστους λόγους.
Οι Ρως εξαπέλυσαν άλλη μια επίθεση στην Κωνσταντινούπολη το 941, αυτή τη φορά με καταστροφικές συνέπειες για τους ίδιους. Έστειλαν έναν τεράστιο στόλο 1000 πλοίων στην πόλη, αλλά ηττήθηκαν από έναν μικρό στόλο 15 παλαιών βυζαντινών πολεμικών πλοίων εξοπλισμένων με υγρό πυρ που εκτόξευαν εναντίον των εισβολέων. Ένας μεγάλος αριθμός ρωσικών πλοίων και στρατιωτών πυρπολήθηκαν και όποιος στρατιώτης πηδούσε στη θάλασσα για να γλιτώσει από τις φλόγες πνιγόταν, από το βάρος της πανοπλίας του.
Οι Ρως εξαπέλυσαν επίσης μια σειρά από επιδρομές μέσω της Κασπίας Θάλασσας σε μουσουλμανικά εδάφη. Στη μεγαλύτερη, το 913, ένας στόλος 500 ρωσικών πλοίων επιτέθηκε στην περιοχή Γκοργκάν, στην επικράτεια του σημερινού Ιράν, όπου λεηλάτησαν αγαθά και πήραν γυναίκες και παιδιά ως σκλάβους. Ένας στρατός εξαγριωμένων Χαζάρων και μερικών Χριστιανών τελικά τους επιτέθηκε και τους νίκησε, αφήνοντας λίγους επιζώντες.
Κατά τη διάρκεια μιας άλλης εκστρατείας το 943, ένας μεγάλος στόλος των Ρως επιτέθηκε στην ευημερούσα εμπορική πόλη Μπαρντά στη νότια ακτή της Κασπίας Θάλασσας. Οι ντόπιοι τους πολέμησαν δυναμικά πετώντας πέτρες και βρίζοντας, αλλά οι Ρώσοι τους περικύκλωσαν και έσφαξαν 5000 από αυτούς. Όπως περιγράφεται από τον Άραβα χρονικογράφο Ιμπν Αλ Αθουρ:
Αφού αυτό κράτησε για πολύ καιρό, διέταξαν τους κατοίκους της πόλης να φύγουν και [είπαν ότι] δεν θα επιτεθούν στους κατοίκους για ένα διάστημα τριών ημερών και ένα άτομο ήταν ελεύθερο να φύγει με ό,τι περιουσία μπορούσε να κουβαλήσει. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους της πόλης παρέμειναν [στη Μπαρντά] μετά τον καθορισμένο χρόνο και οι Ρως σκότωσαν τότε πολλούς ανθρώπους και αιχμαλώτισαν περίπου δέκα χιλιάδες ψυχές. Μάζεψαν όσους έμειναν στο Τζαμί της Παρασκευής και είπαν στους υπόλοιπους κατοίκους της πόλης: "Είτε θα πληρώσετε λύτρα για τον εαυτό σας είτε θα σας σκοτώσουμε". Ένας Χριστιανός βγήκε και συμφώνησε σε είκοσι δηνάρια για κάθε αιχμάλωτο. Αλλά οι Ρως δεν τήρησαν τη συμφωνία τους, εκτός από τους λογικούς, αφού κατάλαβαν ότι δεν θα έπαιρναν τίποτα για κάποιους κατοίκους της πόλης. Κατέσφαξαν όλους εκείνους [για τους οποίους δεν μπορούσαν να λάβουν λύτρα] και μόνο λίγοι γλίτωσαν από τη σφαγή. Οι Ρως πήραν τότε τα τιμαλφή του λαού και υποδούλωσαν τους υπόλοιπους αιχμαλώτους, και άρπαξαν τις γυναίκες για την ευχαρίστησή τους. (Watson, 434)
Οι Ρως χρησιμοποίησαν την Μπαρντά για αρκετούς μήνες ως βάση για τη λεηλασία των γειτονικών περιοχών, αλλά τελικά αναγκάστηκαν να φύγουν όταν αποδυναμώθηκαν πολύ από ένα ξέσπασμα δυσεντερίας λόγω μολυσμένων φρούτων και καθώς είχαν απομονωθεί για άμυνα στην ακρόπολη της Μπαρντά. Έφυγαν από το φρούριο νύχτα, κουβαλώντας στην πλάτη τους ό,τι μπορούσαν από τον λεηλατημένο θησαυρό, τους πολύτιμους λίθους και τα στολίδια τους.
Η Βαράγγειος φρουρά και η άνοδος της Μόσχας
Οι Ρως του Κιέβου απέκτησαν στενούς δεσμούς με τους Βυζαντινούς το 988, όταν ο αυτοκράτορας τους Βλαδίμηρος ο Μέγας (980-1015) αποφάσισε να εγκαταλείψει την ειδωλολατρία και να ακολουθήσει το δόγμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ζύγισε προσεκτικά την απόφασή του, επιλέγοντας το Ορθόδοξο δόγμα των Βυζαντινών από τον Ιουδαϊσμό των Χαζάρων, τον Δυτικό Χριστιανισμό της Ρώμης και το Ισλάμ των Αράβων, πιθανώς επειδή του παρείχε την πιο ισχυρή συμμαχία.
Σε αναγνώριση της γενναιότητάς τους, οι Ρως στρατολογήθηκαν από τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Βασίλειο Β' (976-1025) για να υπερασπιστούν την Κωνσταντινούπολη. Περίπου 6000 Ρως μισθοφόροι αποτέλεσαν την επίλεκτη Βαράγγειο Φρουρά για να προστατεύουν την Κωνσταντινούπολη και να υπηρετούν ως προσωπικοί σωματοφύλακες του αυτοκράτορα. Αυτοί οι μισθοφόροι πολέμησαν σε κάθε μεγάλη βυζαντινή εκστρατεία από τότε μέχρι το 1204: την λεηλασία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους.
Όταν το Ρωσικό Κράτος του Κιέβου κατέρρευσε μετά την εισβολή των Μογγόλων στην Ευρώπη το 1237-1242, η Μόσχα ήταν ένα ασήμαντο εμπορικό φυλάκιο. Με τον καιρό, μια σειρά από ηγεμόνες επέκτεινε τα σύνορά της και η Μόσχα αποτέλεσε το πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο των βόρειων ρωσικών εδαφών. Η απομακρυσμένη, δασική τοποθεσία της Μόσχας την προστάτευε από την κατοχή και την επίθεση των Μογγόλων και βρισκόταν κοντά σε αρκετούς ποταμούς που παρείχαν πρόσβαση στη Βαλτική και στη Μαύρη Θάλασσα αλλά και σε ολόκληρη την περιοχή του Καυκάσου. Η Μόσχα ένωσε σταδιακά τα βορειοανατολικά και βορειοδυτικά ρωσικά πριγκιπάτα στη διάρκεια του 15ου αιώνα και ανέτρεψε την κυριαρχία των Μογγόλων το 1480. Ο Ιβάν Γ' ο Μέγας (1462-1505) έγινε ο πρώτος ηγεμόνας της Μόσχας που υιοθέτησε τον τίτλο του τσάρου και αυτοαποκαλούταν Ηγεμόνας πασών των Ρωσιών.
