کتاب مردگان مصریان باستان مجموعه ای از طلسم هایی است که به روح فرد مرده این امکان را می دهد تا به زندگی پس از مرگ راه پیدا کند. این عنوان مشهور توسط محققان غربی به این اثر داده شده است؛ عنوان اصلی این اثر به صورت "کتاب آمدن روز پیش رو" یا "طلسم های رفتن به روز پیش رو" ترجمه می شود و یک ترجمه مناسب تر در زبان انگلیسی" کتاب زندگی مصریان" است. اگرچه این اثر غالبا به عنوان " کتاب مقدس مصریان باستان The Ancient Egyptian Bible" در نظر گرفته می شود اما چنین چیزی صحت ندارد، اگرچه این دو اثر از این جهت به هم شباهت دارند که هر دو مجموعه متون باستانی هستند و در زمان های مختلف نوشته شده اند و در آخر در قالب کتاب جمع آوری شده اند ولی کتاب مردگان هرگز به صورت رمزی نوشته نشد و هیچ دو نمونه از این کتاب شبیه به هم نیستند. این کتاب برای هر فردی که توانایی خرید داشت به صورت جداگانه نوشته می شد تا بعد از مرگ آنها را هدایت کند. مصرشناس Geralidine Pinch توضیح می دهد:
کتاب مردگان مصریان لفظی است که در قرن نوزدهم میلادی برای مجموعه ای از نوشته ها ابداع شد، مصریان باستان این نوشته ها را به عنوان طلسم های رفتن به روز پیش رو می شناختند. بعد از اینکه برای اولین بار کتاب مردگان به وسیله ی مصرشناسان ترجمه شد، در بین مردم به عنوان کتاب مقدس مصریان باستان معروف شد درحالیکه این قیاس بسیار نادرست است. کتاب مردگان کتاب جامع مقدس مصریان نیست. این کتاب فقط یکی از مجموعه کتابچه های راهنمایی است که برای کمک به روح فرد مرده به وجود آمده است تا بتواند به زندگی پس از مرگ راه پیدا کند(26).
زندگی پس از مرگ به عنوان ادامه ی زندگی بر روی زمین در نظر گرفته می شد و بعد از اینکه روح مرده از سختی ها و قضاوت های راهروی حقیقت ( Hall Of Truth) عبور می کرد به بهشتی وارد می شد که انعکاس زندگی فرد بر روی زمین بود. بعد از اینکه روح فرد مرده در راهروی حقیقت مورد قضاوت قرار می گرفت از این راهرو عبور می کرد تا به دریاچه ی لی لی برسد و پس از گذر از این دریاچه در زمین نیزارها به استراحت می پرداخت جایی که فرد می توانست به تمام چیزهایی که در زندگی از دست داده بود برسد و لذتی ابدی ببرد. برای رسیدن به چنین بهشتی یک فرد نیاز داشت تا مسیر را بشناسد و بداند که دقیقا به کجا برود و بداند که چگونه خدایان را مخاطب قرار دهد، چگونه سخن بگوید و چگونه خودش را در سرزمین مردگان مدیریت کند؛ و این نشان می دهد که چرا یک فرد به یک راهنما برای زندگی پس از مرگ نیاز داشته است.
داشتن کتاب مردگان در مقبره در دنیای امروز مساوی است با اینکه یک دانش آموزجواب تمامی سوالات را داشته باشد.
تاریخچه
کتاب مردگان از مفاهیم تصاویر کشیده شده در مقابر و کتیبه ها از ابتدای سلسله ی سوم ( 2613-2670 ق.م) به وجود آمده است. در سلسله ی دوازدهم ( 1802-1991 ق.م) این طلسم ها و اوراد به همراه تصاویر بر روی پاپیروس نوشته می شدند و به همراه فرد مرده درون مقبره گذاشته می شدند. همانطور که Margaret Bunson تاریخدان می گوید "هدف این طلسم ها راهنمایی فرد مرده بوده تا بتواند با خطرات زندگی پس از مرگ با قادر کردن فرد برای تبدیل شدن به شکل موجودات افسانه ای خدمتگزار غلبه کند به علاوه این طلسم ها به فرد مرده رمزهای عبورلازم برای رسیدن به مراحل مشخص در جهان زیرین را نیزمی داده است"(47) همچنین به فرد مرده پیش آگاهی می دادند که در هر مرحله از جهان زیرین چه اتفاقی خواهد افتاد. داشتن کتاب مردگان در مقبره در دنیای امروز مساوی است با اینکه یک دانش آموزجواب تمامی سوالات را داشته باشد.
در مقطعی قبل از سال 1600 ق.م طلسم های مختلفی وجود داشتند که در چندین فصل تقسیم بندی شده بودند، در زمان پادشاهی جدید (1069-1570 ق.م) این کتاب به طور چشمگیری محبوب بود و از كاتبانی كه در طلسم خبره بودند، براي چاپ كتاب های سفارشی برای یک فرد و یا یک خانواده استفاده می شد. Bunson در جایی می نویسد، " این اوراد و رمزهای عبور قسمتی از یک مراسم به حساب نمی آمدند بلکه برای فرد متوفی به وجود آمده بودند تا در زندگی پس از مرگ خوانده شوند"(47). اگر شخصی بیمار می شد ومی ترسید که بمیرد، به یک کاتب مراجعه می کرد و از او می خواست تا یک کتاب اوراد برای زندگی پس ازمرگ برای وی بنویسد. کاتب نیاز داشت که بداند فرد بیمار تا به حال چگونه زندگی کرده است تا بتواند کیفیت زندگی پس از مرگ وی را تخمین بزند؛ پس از آن می توانست اوراد و طلسم هایی مناسب برای این فرد بنویسد.
قبل از پادشاهی جدید، کتاب مردگان فقط در دسترس خانواده ی سلطنتی و افراد برجسته بود. در پادشاهی جدید محبوبیت افسانه ی اوزیریس باعث شد که مردم به این باور برسند این طلسم ها ضروری هستند چرا که اوزیریس نقش بسیار مهمی در قضاوت و داوری روح فرد مرده در زندگی پس از مرگ ایفا می کرد. هرچه مردم بیشتر به داشتن کتاب تمایل نشان می دادند، کاتبان هم کتاب های بیشتری می نوشتند و به این ترتیب این کتاب تبدیل به کالای خوبی برای فروش شد. همانطور که امروزه ناشرین پیشنهاد کتاب های از پیش چاپ شده می دهند، کاتبان مصری هم بسته هایی از قبل تهیه می کردند و به مشتریان ارائه می دادند تا از بین آنها انتخاب کنند. برای مثال این کتاب ها دارای مقدار اوراد و طلسم های متفاوتی بودند. Bunson در این باره می نویسد، " هر شخصی که قصد خرید کتاب داشت می توانست انتخاب کند که کتاب چند فصل داشته باشد، چه تصاویری داشته باشد و پاپیروس استفاده شده برای کتاب چه کیفیتی داشته باشد. درواقع هر فردی با توجه به بودجه ی خود می توانست کتاب مورد نظر خود را خریداری کند"(48)
از زمان پادشاهی جدید تا زمان سلسله ی بطالسه ( 30-323 ق.م) کتاب مردگان به روش بالا تولید می شد. این کتاب به شکل ها و سایزهای مختلف تهیه می شد تا سال 650 ق.م که به صورت 190 طلسم مشخص درآمد، ولی مردم می توانستند هرچه که می خواستند به کتاب اضافه و یا از آن کم کنند. یک کتاب مردگان از زمان بطالسه وجود دارد که متعلق به زنی است به نام تنتروتی و شامل نوشته هایی است از نوحه ها و مرثیه های ایزیس و نفتیث که این نوشته ها به کتاب ضمیمه شده اند و در اصل جز کتاب مردگان نبودند. کتاب های دیگرهم با توجه به سلیقه و بودجه ی مشتری با تعداد متفاوت طلسم ها تهیه می شدند. طلسمی که تقریبا در تمامی کتاب ها وجود دارد طلسم 125 است.
طلسم 125
طلسم 125 شناخته شده ترین طلسم از کتاب مردگان است. حتی افرادی که با کتاب نا آشنا هستند و فقط اندکی با اساطیر مصریان آشنایی دارند هم این طلسم را می شناسند بدون اینکه معنای آن را بدانند. طلسم 125 درمورد قلب متوفی است که در راهروی حقیقت مورد قضاوت خدای اوزیریس قرار می گیرد، این یکی از مشهورترین تصاویر از مصر باستان است، البته خدایی که به همراه ترازو در تصویر است در کتاب ذکر نشده است. همانطور که این مرحله خیلی مهم بود که روح از آزمایش وزن کردن قلب بگذرد تا به بهشت برسد، دانستن اینکه قبل از دیدار با اوزیریس، توت، آنوبیس و چهل و دو قاضی چه باید گفته شود و چگونه رفتار شود مهم ترین اطلاعاتی بود که یک فرد مرده باید از آن آگاهی می داشت.
وقتی فردی فوت می کرد، وی به وسیله ی خدای آنوبیس به سمت راهروی حقیقت راهنمایی می شد ( به نام راهروی دو حقیقت Hall of Two Truths هم شناخته می شود.) در این راهرو فرد متوفی اظهار بی گناهی می کند(= اعتراف منفی Negative Confession) که به نام اعلام بی گناهی هم شناخته می شود. لیستی از 42 گناه وجود داشت که فرد متوفی می توانست صادقانه بگوید که آنها را مرتکب نشده است. وقتی که این اعتراف منفی انجام می شد، اوزیریس، توت، آنوبیس و چهل و دو قاضی رایزنی می کردند؛ اگر این اعتراف پذیرفته می شد قلب فرد متوفی در ترازویی در مقابل پر سفید ماعت یعنی پر حقیقت وزن می شد. اگر قلب فرد از پر حقیقت سبک تر بود، روح فرد به سمت بهشت راه پیدا می کرد ولی اگر قلب از پر سنگین تر بود قلب به وسیله ی الهه آموت بلعیده می شد و روح فرد نابود می شد.
طلسم 125 با مخاطب قرار دادن خواننده (روح) آغاز می شود:" هنگام رسیدن به راهروی عدالت چه باید گفته شود، پاکسازی ........( نام فرد ) ازتمامی کارهای بدی که فرد انجام داده است ودیدن خدایان" سپس طلسم به روح می آموزد که هنگام ملاقات با اوزیریس چه باید بگوید:
درود بر توباد، ای خدای بزرگ، خدای عدالت! من به نزد تو آمده ام، خدای من، تا مرا بیاوری تا بتوانم زیبایی تو را ببینم زیرا تورا می شناسم و تمامی 42 خدایی را که به همراه تو در این راهروی حقیقت هستند را می شناسم، که با کسانی زندگی می کنند که شیطان را گرامی می دارند و کسانی که در آن روز حساب، در حضور ونفر [نام دیگر اوزیریس] خون خود را می خورند. آگاه باشید پسران ترانه سراها؛ خدای حقیقت نام شما است. آگاه باش، من به نزد تو آمده ام، من برای تو حقیقت آورده ام، من در نزد شما دروغ نخواهم گفت. من به مردم دروغ نگفته ام، من باعث فقر و فلاکت کسی نشده ام، در مکان حقیقت هیچ کار اشتباهی نکردم، چیزی را که یاد نگرفته ام یاد نگرفته ام...
بعد از این مقدمه چینی روح اعتراف منفی را انجام می دهد و به وسیله ی خدایان و چهل و دو خدای حقیقت مورد بازجویی قرار می گیرد. در این مرحله ی خاص اطلاعات بسیار ویژه ای مورد نیاز است تا بتوان خدایان را توجیه کرد. برای مثال یک نفر باید نام خدایان مختلف را بداند و اینکه مسئولیت آنها چه بوده است ولی یک نفر دیگر باید نام درهای درون اتاق را بداند، شخص دیگری نیاز است که راه برود، حتی ممکن است نیاز باشد یک شخص نام پاهای خود را بداند. همانطور که روح جواب سوال هر خدا را به درستی می دهد این صدا از خدایان شنیده می شود، " تو ما را می شناسی؛ از کنار ما عبور کن" و روح می تواند به مسیر خود ادامه دهد. در یک مرحله، روح فرد مرده باید جواب زمین را در مورد پاهای خود بدهد:
زمین راهروی عدالت می گوید :" من به تو اجازه ی راه رفتن بر روی خودم را نمی دهم،"
"چرا؟ من پاک هستم."
" برای اینکه من نام پاهای تو را که می خواهی با آنها بر روی من گام برداری نمی دانم. نام آنها را به من بگو."
" تصویر مخفی خدای ها( god Ha) نام پای راست من است؛ گل هاتور اسم پای چپ من است."
" تو ما را می شناسی؛ از ما عبور کن."
طلسم با گفتن اینکه روح در زمانی که قاضی را می بیند چه چیزی باید بپوشد و اینکه چگونه طلسم خوانده شود، به پایان می رسد :
روش صحیح در راهروی عدالت به این صورت است: شخص باید این طلسم را پاک و تمیز و پوشیده از لباس سفید و صندل بر زبان آورد، چشمانش با سرمه مشکی آرایش شده باشد و با صمغ درخت مسح شده باشد. وقتی که شما این آیین نوشته شده را بر روی یک زمین از خاک رس منزه که هیچ خوک و یا دامی بر روی آن راه نرفته است قرار دهید، در آنجا به شما گوشت و ماکیان، عود، نان، آبجو و گیاهان دارویی داده می شود.
در ادامه، کاتبی که طلسم را نوشته است به خودش بابت کاری که انجام داده است تبریک می گوید او به خواننده اطمینان می دهد كه او ، كاتب ، و فرزندانش نیز به سهم خود در تهیه طلسم ، تمام تلاش خود را خواهند کرد. او می گوید که وقتی که خودش به قضاوت می نشیند به درستی عمل خواهد کرد و " با فراعنه ی مصر علیا و سفلی همراه می شود و باید همراه اوزیرس باشد. مسئله ای که قطعا درست است." برای تهیه کردن طلسم، یک کاتب به عنوان کارمند درونی زندگی پس از مرگ در نظر گرفته می شود و به او این اطمینان داده می شود که از او استقبال شود و به بهشت راه پیدا کند.
برای یک فرد عادی، حتی یک فرعون، تمام این پروسه از قطعیت کمتری برخوردار است. اگر شخصی به تمامی این سوالات درست پاسخ دهد و وزن قلب وی از پر حقیقت سبک تر باشد، و اگر کسی تصمیم بگیرد که با الهه ی خشمگین فریمن که ارواح را از کنار دریاچه ی لی لی عبور می دهد مهربان باشد؛ آنگاه وی به بهشت راه پیدا می کند. نیزار مصریان ( گاهی زمین پیشکش ها نامیده می شود) حاصل اعمالی است که یک فرد در زندگی خود انجام داده است. چیزی است که یک فرد در زندگی قبلی خود به جای گذاشته است. در آنجا، روح متوفی با افرادی که دوستشان داشته و حتی با حیوان خانگی خود دیدار دوباره خواهد داشت. روح در خانه ای که همیشه می شناخته است زندگی خواهد کرد، با همان حیاط، درخت ها، آواز پرندگان و این یک لذت ابدی در حضور خدایان خواهد بود.
طلسم های دیگر و تصورات اشتباه
بین زمانی که روح از راهروی حقیقت به وسیله ی قایق به سمت بهشت می رفت می توانست خطاهایی هم مرتکب شود. کتاب مردگان انواع مختلف طلسم برای موقعیت های مختلف داشت ولی ضمانتی وجود نداشت که بتواند فرد را در تمامی این پیچ و خم ها نجات دهد. مصر تاریخ بسیار طولانی دارد و مثل همه ی فرهنگ ها، در طی زمان عقاید مصریان هم تغییر می کرد. جزئیات توضیح داده شده در بالا نشان دهنده ی بینش مصریان در تمام ادوار تاریخ مصر نیست. در مقاطعی، تغییراتی که در رابطه با زندگی پس از مرگ به وجود می آمد کم و نامحسوس بودند، در بعضی مواقع هم زندگی پس از مرگ یک مسافرت پر خطربه سمت بهشت بوده است. در بعضی مواقع در فرهنگ مصریان وقتی که روح به وسیله ی اوزیریس مورد قضاوت قرار می گرفت، راه رسیدن به بهشت بسیار راحت بود ولی درمواردی هم ممکن بود کروکدیل ها روح فرد را ببلعند و یا در مسیر بهشت قرار بگیرند و ایجاد خطر کنند و یا شیاطین بر سر راه روح فرد قرار بگیرند تا او را فریب دهند و یا حتی به وی حمله کنند.
در این مواقع روح فرد متوفی نیاز به طلسم هایی دارد که بتواند خودش را نجات دهد و به بهشت برسد. طلسم هایی که در کتاب وجود دارد به این قرار است" دفع مزاحمت کروکدیل که قصد دارد روح را ببرد"، " دور کردن مار"، " جلوگیری از خورده شدن توسط مار در قلمروی مردگان"، " جلوگیری از مرگ دوباره در قلمروی مردگان"، " برای تبدیل شدن به یک شاهین الهی"، " برای تبدیل شدن به یک نیلوفر آبی"، برای تبدیل شدن به یک ققنوس"، و امثال این طلسم ها. امروزه فیلم هایی ساخته می شوند که در آنها از این طلسم های تبدیل شونده استفاده می کنند و این سوتفاهم به وجود می آید که کتاب مردگان یک وسیله ی جادویی است که مصریان باستان برای انجام اعمال و رسوم عرفانی از آن استفاده می کردند. کتاب مردگان، همانطور که گفته شد هیچ وقت به عنوان تبدیل شدن های جادویی بر روی زمین استفاده نمی شد، طلسم ها فقط در زندگی پس از مرگ کارایی داشتند. این ادعا که کتاب مردگان یک نوع نوشته برای جادوگران بوده است کاملا اشتباه است به همان اندازه که مقایسه ی آن با کتاب مقدس اشتباه و بی اساس است.
کتاب مردگان مصریان باستان هیچ شباهتی به کتاب مردگان تبتی ندارد، البته در برخی موارد مشترکاتی دارند. کتاب مردگان تبت ( اسم واقعی کتاب Bardo Thodol به معنای" آزادی بزرگ از طریق شنیدن") یک مجموعه از نوشته هایی است که برای فردی که در حال مرگ است و یا به تازگی فوت کرده است خوانده می شده است و به روح این اجازه را می داده است که بفهمد در اطرافش چه می گذرد. شباهتی که بین هر دو کتاب وجود دارد این است که هر دو کتاب قصد دارند روح را به آرامش برسانند و اجازه بدهند از بدن خارج شده و به زندگی پس از مرگ برسد. کتاب مردگان تبتی، با یک سیستم متفاوت کیهان شناسی و اعتقادی به وجود آمده است ولی مهم ترین تفاوت این کتاب این است که هم برای فرد زنده هم برای فرد فوت شده تهیه می شده است؛ در واقع فقط برای فرد مرده طراحی نمی شد. عنوان "کتاب مردگان" عنوان مناسبی برای این دو کتاب نیست، چون باعث شد توجه کسانی را به خود جلب می کند كه معتقدند این کتاب ها كلید دانش روشنگرانه یا کارهای شیطانی هستند كه باید آنها را انجام داد؛ در حالیکه در واقعیت این طور نیست. هر دو کتاب به این هدف طراحی شدند که مرگ را تبدیل به تجربه راحت تری کنند.
طلسم ها صرف نظر از اینکه در چه دوره ی زمانی نوشته و یا جمع آوری شدند، این قول را به فرد می دادند که فرد پس از مرگ به زندگی خود ادامه خواهد داد. همچون مسیر زندگی، در زندگی پس از مرگ هم امتحان و سختی وجود داشت، تجربه ها و نیزمناطقی در طی مسیر وجود داشتند که باید از آن دوری می شد، دوستان و متحدانی بودند که باعث رشد می شدند، ولی در آخر روح فرد به زندگی خوبی دست پیدا می کرد. برای افراد که در قید حیات بودند، طلسم ها به روشی که امروزه مردم فال و طالع بینی می خوانند تعبیر می شدند. هدف از طالع بینی تاکید بر خصوصیات بد یک شخص نیست یا هدف این نیست که فرد نسبت به خودش احساس بدی پیدا کند؛ به همین صورت، طلسم ها هم طوری تهیه می شدند که یک فرد که هنوز در قید حیات است بتواند آنها را بخواند و راجع به افرادی که دوستشان دارد در زندگی پس از مرگ بی اندیشد ومطمئن باشد که راه را به سمت نیزارها به خوبی طی می کند.
