لپرکان ها (leprechaun یا leprecaun ها) موجودات افسانه ای در فرهنگ عامه ایرلندی ها هستند که از گنج های پنهان نگه داری میکنند. اونها رو "گابلین ها" یا پری های مذکر کوچیک و فرزی درنظر میگیرند که در بیشتر مواقع از گلدان های پر از گنج و طلا مراقبت میکنند. اونها معمولا تنها زندگی می کنند و شیطنت هایی دارند که برای آدم های که مراقب نیستند می تواند منبع دردسر باشند. شهرت اونها به سخت بودن گرفتن و دستگیر کردنشون هست و اگر هم توی تله بیفتن کسی که تونسته گیرشون بندازه باید چهارچشمی مراقبشون باشه که کجا میرن وگرنه لپرکان ها جای گنج های طلا رو لو نمیدن. لپرکان ها خصوصیات بسیار مشترکی با موجودات افسانه های ایرلندی-سلتیکی و همینطور اساطیر فرهنگ های اروپایی دارند اما از قرن 19 م به بعد بود که شهرتشون بیشتر شد, به طوری که الان توی دنیا به عنوان یکی از بارز ترین نماد های ایرلند به حساب میان.
نام های مختلف
کلمه ی "لپرکان" درواقع انگلیسی شده ی اسمی ایرلندی هست که در مناطق مختلف ایرلند املای متفاوتی داره. برای مثال, در Ulster, املا و تلفظ اصلی به صورت luchramán بود,در استان کانکت, lúracán , در ناحیه ی لنستر, به صورت luprachán , و در منطقه ی مونستر, lurgadán (در کنار چند تلفظ دیگه). همه ی این کلمه ها خودشون از مشتقات کلمه ای باستانی ایرلندی, لورکاپان, به معنی "بدن کوچک" گرفته شدند.
لپرکان ها همواره در افسانه های شفاهی ایرلند وجود داشتند خیلی قبل از اینکه اسطوره ها به صورت اشعار افسانه ای در زمان قرون وسطی نوشته شوند. یکی از چندین نشانه های این موضوع, وجود مکان های باستانی با نام هایی برگرفته از کلمه ی "لپرکان" هست. مثلا اسم منطقه ی Knocknalooricaun در شهر واترفورد برگرفته از عبارت " تپه ی لپرکان ها", و همینطور اسم Poulaluppercadaun در شهر "کرری" به معنی "استخری پر از لپرکان" هست.
بنابراین, با اینکه لپرکان ها از قرن 19 به بعد شهرت کسب کردند, اما قدمتشون به خیلی قبل ها برمیگرده و مطمئنا خاستگاه و خصو صیات اصلی اونها نشآت گرفته از موجودات خیالی و ماوراطبیعه ی فرهنگ باستانی سلتیک و افسانه های ایرلندی در قرون وسطی هست.
منشآ : لاگ و پری های آبی
براساس نتایج متحققین کلمه ی لپرکان برگرفته از خدای باستانی ایرلندی-سلتیکی به نام "لاگ" هست. لاگ در ابتدا به عنوان خدای خورشید و روشنایی به شمار می اومد و بعد ها به عنوان یک اسطوره ی بزرگ و فرمانروای ایرلند باستان. جایگاه لاگ بعد از به مسیحیت روی آوردن اروپا کم رنگ تر شد و بعد از مدتی ازش با نام Lugh-chromain یاد می شد, به معنی "لاگ خم شده", و به سرزمین sidh در اعماق زمین در کنار خدایان دیگر فرستاده شد و مردم با اومدن دین جدید اون ها رو به فراموشی سپردن.
اینگونه بود که از اون زمان به بعد لاگ به عنوان پری هنرمند و پیشه ور شناخته میشد و کم کم "لاگ" به "لپرکان" تغییر کرد. پری-گابلین کوچولو در افسانه های قرون وسطی.
لپرکان ها الهام گرفته از بخشی از افسانه های سلتیکی دیگر هم هستند : پری های آبی.
این پری ها یا الف ها lúchoirp یا luchorpáin صدا زده می شدن و اولین بار در ادبیات ایرلندی و در داستان Echtra Fergusa maic Léti (ماجراهای فرگوسن پسر لیت) در قرن 8 ام میلادس ازشون نام برده شد. تعدادی از این پری های شیطون, قهرمان داستان, فرگوس رو هنگامی که خوابه گیر میندازن و شمشیرش رو برمیدارن و سعی میکنن روی آب حملش کنن. وقتی یکی از انگشت های پای فرگوس به سطح آب میخوره, بیدار میشه و موفق میشه سه تا از اون پری های آب رو بگیره. پری های آب آزادیشون رو به شرطی به دست آوردن که قول دادن به فرگوس شنا کردن یاد بدن.
The Clúracán و Far Darrig
از دیگر منابع احتمالی الهام بخش برای پدید آوردن افسانه ی لپرکان ها, هیولاهای وحشتناکی به نام lupracánaig هستند که در کتاب قرن 12 میلادی به نام Lebor Gábala ("کتاب تهاجمات") نام برده شدند. علاوه بر ان, clúracán ها (یا cluricaune ها) روح های مذکری هستند که به صورت وسیع در فرهنگ های اروپایی وجود دارند و بنابر داستان ها¸ معمولا به شکار در سرداب ها می روند. clúracán ها معمولا تنها زندگی می کنند و بعضی وقت ها یه کیسه ی پر از سکه های نقره با خودشون حمل میکنند. clúracán ها کوچیک هستند اما طبع بزرگی برای دو تا از کار های مورد علاقه شون دارن : مصرف دخانیات و همینطور نوشیدن. اون ها تنبل به شمار میان و مکان سکونت مورد علاقه شون در سرداب های شراب هست¸ جایی که با اینکه خودشون هم به بهترین بطری های شراب قدیمی دستبرد میزنن¸ اما حداقل بقیه ی دزد ها رو می ترسونن و از سرداب دور میکنن.
clúracán ها خصوصیات مشترک با brownie ها در افسانه های گیلیکی اسکاتلند دارند که در انبار های غله زندگی می کنند و شب ها وقتی صاحبان خوابند یواشکی کارهای خونه رو انجام میدن اما اگه توسط کسی دیده بشن ممکنه ظرف ها رو بشکونن یا شیر ها رو بریزن روی زمین.
از دیگر پیشینیان لپرکان ها, میشه از far darrig نام برد, که یک پری پیر و زشت و پر از چروک هست. در بعضی مناطق ایرلند¸ اون رو به عنوان وجودی خیلی کوچک به شمار می آرن اما اون میتونه قد و اندازه ش رو هروقت که اراده کنه تغییر بده. اون از شوخی های فیزیکی خیلی خوشش میاد¸ اما بعضی هاشون ممکنه مرگ آور و خطرناک باشن. یکی از خصوصیات خوب و نیک far darrig اینه که اگر بخواد میتونه کسایی که در سرزمین پریان گیر افتادن رو نجات بده.
در آخر¸ می توان از mouros ها در فرهنگ عامه ی سلتیک گالیسیا (Celtic Galicia) و (Asturias) آستورین ها (هر دو در اسپانیا) نام برد که از مقبره ها و گنج های پنهان محافظت میکنند.
لپرکان ها از تمام این موجودات الهام گرفتن تا در افسانه و فرهنگ عامه ی ایرلندی و به عنوان پری موردعلاقه ی همه ی مردم به شهرت دست پیدا کنند.
خصوصیات
لپرکان ها مثل بقیه ی همتا های سلتیکی شون به کوچیکی و به شدت فرز و سریع بودن معروف هستن. اون ها پری های مذکر یا گابلین هستن و معمولا تنها زندگی میکنن و در داستان های مختلف از گنج های پنهان مراقبت میکنن. در بعضی دیگر از داستان ها به صورت پری و روح های کمک کننده در خانه ها هستند. اون ها لباس های سبز یا قرمز می پوشن و پیر و پر از چین و چروک و معمولا زشت هستند. برخلاف لپرکان های مدرن که خوش طبع و شاد کشیده میشن لپرکان های کلاسیک و اوریجینال خیلی بدخلق و لجباز و ترش مزاج بودن.
تاریخ شناس و محقق افسانه های سلتیکی J. Mackillop می نویسه :" لپرکان ها ها زشت و دارای قیافه ای مثل یک سیب خشک شده¸ غرغرو و کمی ابله و بددهن بودند."(1997, 297) به علاوه¸ اون ها هنرمند و مخصوصا در کفش و پینه دوزی ماهر بودند.
در زمان حال¸ نمایش مدرن لپرکان ها به صورت یه مرد کوچیک هست که روی یه قارچ سمی بزرگ نشون داده میشه. انسان هایی که تلاش میکنن جاسوسی کنن¸ اونا رو معمولا در حال کفش دوختن پیدا میکنن. تنها کاری که آدم ها باید بکنن اینه که لپرکان ها رو کاملا زیر نظر بگیرن تا بالاخره مکان گلدان های پر از طلاشون رو پیدا کنن. اما اینجا یه مشکلی هست و اونم اینه که لپرکان ها برخلاف سن بالاشون به شدت فرز هستن و همینطور حقه های شیطنت آمیز هم زیاد میزنن. اگه گیر بیفتن¸ لپرکان ها تلاش خواهند کرد که حواس گیرنده ها رو پرت کنن¸و تکنیک مورد علاقه شون برای اینکار حس حریصی و ساده لوحی انسان هات. لپرکان ها اینقدر مشتاق نگه داری از گنج های طلاشون هستن که در آخر¸ اگه کسی تلاش کنه از چنگشون درشون بیاره¸ فقط می تونه خودش و ساده لوحی و ابله بودنش رو عامل ناموفقیش بدونه.
در زمان های مدرن
بعد از قرون وسطی¸ لپرکان ها طوری موجودات مورد علاقه ی خیلی از نویسنده ها شدن طوری که الان مشهور ترین پری ها بین تمام پری و گابلین های ایرلندی هستن¸ حتی با وجود اینکه موجودات افسانه ای خیلی جالب تری از لپرکان ها در فرهنگ ایرلند هست.
T. Crofton Croker در کتابش به نام "پری های افسانه ای و آداب و رسوم ایرلند جنوبی" (که در سال 1825 منتسر شد) و همینطور در بقیه ی تحقیقاتش نشون داد که لپرکان ها باعث نادیده گرفته شدن بقیه ی پری ها وگابلین های ایرلندی در نظر مردم شدند.
همینطور William Allingham شعری معروف به نام "لپرکان" رو در توصیف اونها, در سال 1870 نوشت¸ و حتی هالیوود هم در سال 1968 فیلم موزیکال "رنگین کمان فینان" رو تولید کرد که این فیلم برگرفته از یک تئاتر موزیکال به همین نام بود¸ اما با وجود اینکه برای بردن چندین گولدن گلوب و اسکار نامزد شد¸ اما موفق به دریافت هیچکدوم نشد. دقیقا مانند تلاش برای یافتن طلا از یه لپرکان که به تحقق نمی پیونده.
