زنان بزرگ حاکم در مصر باستان

زنان در مصر باستان نسبت به بقیه فرهنگ ها و جوامع باستانی از حقوق بیشتری برخوردار بودند و در جامعه مصر به آنها احترام گذاشته می شد. این موضوع هم از شواهد فیزیکی و نوشته های به جای مانده و هم در مذهب مصریان باستان مشهود است. بعضی از قدرتمندترین و مهم ترین خدایان مصر باستان مونث بودند و نیز برخی از اسطوره های آفرینش به الهه نیث به عنوان آفریننده اشاره می کند نه به خدای آتوم.

محبوب ترین و تآثیر گذارترین داستان مذهبی در مصر باستان داستان اوزیریس است، اینکه چگونه وی به وسیله خواهر-همسرش ایزیس به زندگی برگشت. هرچند که در نهایت این اوزیریس است که در مهم ترین مراسم مذهبی و سمبل های مصریان و عقاید آنها ظاهر شد ولی در واقع این ایزیس است که به عنوان شخصیت اصلی داستان شمرده می شود . درواقع نقش اوزیریس یک نقش تآثیرگذار اسرارآمیز و جادویی است ولی ایزیس به خارج از کشور رفت تا بتواند جسد همسرش اوزیریس را بیابد و به زندگی برگرداند. در واقع در نهایت فرقه و آیین اوزیریس جای خودش را به فرقه و آیین ایزیس داد. این مکتب محبوب ترین مذهب در مصر باستان و در دوران امپراطوری روم بود تا زمانی که بعد از پیدایش مسیحیت از بین رفت.

با مطالبی که گفته شد دور از تصور نیست که تعدادی از حاکمان مصر از میان زنان بوده باشند. این ملکه ها یا زنان قدرتمند که مستقیما تآثیر به سزایی در سیاست داشتند عبارتند از:

• نیثهوتپ ( پادشاهی قدیم)
• مرنیث( پادشاهی قدیم)
• هترفرس اول ( پادشاهی قدیم)
• نیتوکریس ( پادشاهی قدیم)
• سوبکنفرو( پادشاهی میانه)
• آههوتپ اول( پادشاهی جدید)
• هتشپسوت (پادشاهی جدید)
• تی ( پادشاهی جدید)
• نفرتی تی ( پادشاهی جدید)
• نفرتاری ( پادشاهی جدید)
• آمنیردیس اول ( دوره انتقالی سوم)
• نیتوکریس اول ( دوره انتقالی سوم)
• کلوپاترای هفتم ( دوره بطالسه)

شناخته شده ترین فرد از لیست بالا کلوپاترا است ( ۳۰-۶۹ ق.م) که وی در واقع یونانی بود نه مصری. ولی مدت ها قبل تر از به حکومت رسیدن کلوپاترا، زنان دیگری که در لیست بالا ذکر شده اند؛ به مقام نایب السلطنه، همسر خدای آمون و حتی به مقام فرعون رسیدند.

در تاریخ مصر باستان تعداد زیادی ملکه وجود داشتند، بعضی از آنها برای دستاورد خاص و یا نفوذی که در دربار و اداره کشور داشتند مورد توجه قرار گرفتند و بعضی از آنها به این دلیل مورد توجه هستند چون به تنهایی حکومت کردند و کشور را با قدرت خود اداره کردند. با خواندن لیست بالا نباید به اشتباه افتاد که تعداد اندکی از زنان در تاریخ مصر باستان به قدرت و مقام رسیدند بلکه این تعداد افراد ذکر شده در لیست افرادی هستند که اسناد تاریخی از آنها به جای مانده ولی از بقیه زنان قدرتمند مصر هیچ اثر یا نوشته ای در تاریخ نمانده است یا اگر مانده یه وسیله کاتبان نسل های آینده به عمد پاک شده است.

دوره اولیه مصر باستان و پادشاهی قدیم

اولین ملکه ذکر شده در لیست نیثهوتپ از دوره سلسله اولیه مصر ( ۲۶۱۳-۳۱۵۰ ق.م) می باشد که احتمالا به تنهایی حکومت کرده است ( یعنی نه به عنوان نايب السلطنه). تعیین زمان دقیق دوران زندگی این ملکه و جزییات زندگی وی سخت است ولی وی در سال های اولیه سلسله اول (۲۸۹۰- ۳۱۵۰ ق.م) زندگی می کرده است. وی همسر اولین فرعون مصر یعنی نارمراست (نارمر به عنوان منس نیز شناخته شده است) البته اخیرا تحقیقاتی انجام شده است که نشان می دهد وی همسر دومین فرعون از سلسله اول مصر یعنی هور-آها( وی را هم به عنوان منس در نظر می گیرند)می باشد.( در این صورت باید این احتمال را رد که هور-آها همان نارمر است.)

نیثهوتپ معمولا به عنوان مادر فرعون هور-آها در نظر گرفته می شود و ممکن است که بعد از مرگ همسرش نارمر به تنهایی حکومت کرده باشد تا زمانی که هور-آها به سن مناسب برای سلطنت برسد. هیچ مدرکی دال بر حکومت کردن وی وجود ندارد ولی در قرن نوزدهم میلادی مقبره وی در نکادا پیدا شد. مقبره این ملکه بسیار بزرگ است به طوریکه باستان شناسان این مقبره را در حد مقبره یک فرعون قلمداد کردند و معتقد هستند که نیثهوتپ جانشین نارمر بوده و یا فرعونی بوده که در لیست اسامی فراعنه که به وسیله کاهن مصری مانتو Manetho در قرن سوم قبل از میلاد نوشته شده است از قلم افتاده است.

شواهد دیگری نیز در رابطه با اثبات مقام و جایگاه وی پیدا شده است نام وی چندین بار بر روی سرخ serekh آمده است. سرخ سفالی است که بر روی آن کاخ سلطنتی و محوطه آن و نام فرعون حک شده است، که بعدها به صورت تکمیل تر به فرم کارتوش cartouche درآمد.

یکی دیگر از ملکه ها که در همان سلسله اول می زیست، مرنیث ( ۲۹۹۰ ق.م) بود احتمال می رود که وی نیز به تنهایی حکومت کرده باشد. اسم وی نیز بر روی سرخ حک شده است. وی همسر فرعون دجت و مادر فرعون دن ( ۲۹۴۰-۲۹۹۰ ق.م) بوده است. مرنیث بعد از مرگ فرعون دجت به عنوان نايب السلطنه حکومت کرد به دلیل اینکه دن هنوز برای حکومت کردن جوان بود، ولی از روی شواهد به جا مانده از مقبره این ملکه احتمال این می رود که مرنیث به تنهایی و به صورت مطلق حکومت کرده باشد ( نه به عنوان نایب السلطنه).

سلسله چهارم مصر اولین سلسله در دوران پادشاهی قدیم (۲۱۸۱-۲۶۱۳ ق.م) است و ملکه هترفرس اول در این سلسله می زیست و همسر فرعون اسنفرو بود این فرعون اولین فرعونی است که موفق به ساخت هرم واقعی شد ( یعنی با سطحی صاف نه به صورت پله پله). وی مادر فرعون خوفو ( ۲۵۶۶-۲۵۸۹ ق.م) است کسی که هرم بزرگ جیزه را ساخت. هترفرس تآثیر و نفوذ زیادی در پسرش خوفو داشت , خوفو مقبره مادرش را در نزدیکی هرم خود ساخت. از جزییات دوران زندگی و حکومت وی و اینکه چگونه به قدرت رسید اطلاعاتی در دسترس نیست. احتمال می رود وی دختر فرعون هونی ( ۲۶۱۳-۲۶۳۰ ق.م) باشد. فرعون هونی آخرین فرعون از سلسله سوم است، با این تفاسیر ازدواج هترفرس اول و اسنفرو به سلسله چهارم مصر مشروعیت بخشیده است.

ملکه نیتوکریس (۲۱۸۱-۲۱۸۴ ق.م) بحث برانگیزترین ملکه مصر در دوران پادشاهی کهن است به این دلیل که اساسا متخصصان به وجود وی ظنین هستند. نام این ملکه درجاهای مختلفی ذکر شده است، از جمله : لیست اسامی فراعنه که به وسیله کاهن مانتو نوشته شده است، لیست اسامی فراعنه تورین و لیست فراعنه معبد آبیدوس. همچنین اراتوستن ( ستاره شناس یونانی) که در سال های 194-276 ق.م می زیست، نام وی را در لیست اسامی فراعنه ذکر کرده است. از این ملکه هیچ نوشته یا بنای یادبودی به جای نمانده و در هیچ کجای تاریخ مصر از وی یاد نشده است. داستان این ملکه فقط به وسیله تاریخدان هرودوت ( ۴۲۵/۴۱۳- ۴۸۴ ق.م) در کتاب دوم وی قسمت صدم ذکر شده است :

در تمام تاریح مصر تعداد هجده پادشاه اهل اتیوپی و یک ملکه وجود داشت که اصالتا اهل اتیوپی بود ،بقیه همگی از اهالی مصر بودند. این ملکه هم نام شاهزاده بابلی نیتوکریس است. برادر وی فرعون مصر بود و به وسیله افرادش به قتل رسید وپادشاهی به خواهرش رسید. وی برای انتقام خون برادرش بیرحمانه جان بسیاری از مصریان را گرفت.نیتوکریس یک مقبره زیرزمینی باشکوه ساخت و به بهانه گشایش این مقبره مهمانی باشکوهی گرفت و تمامی افرادی را که در مرگ برادرش دست داشتند دعوت کرد و وقتی همه آنها حاضر شدند آب رودخانه را به وسیله کانال بزرگی که تعبیه کرده بود بر سر آنها ریخت. این مطلب تمام چیزی است که کاهنان درباره ی نیتوکریس بازگو کردند به جز اینکه بعد از گرفتن انتقام برادرش وی خودش را در یک اتاق بر از خاکستر داغ انداخت تا کسی نتواند از وی انتقام بگیرد.

هیچ سند تاریخی پیدا نشده است که گفته هرودوت را تأیید کند، به دلیل عدم وجود هیچ سند تاریخی؛ محققان به این نتیجه رسیدند که ملکه نیتوکریس یک ملکه افسانه ای است و یا نام وی به دلیل تلفظ اشتباه از طرف افراد به وجود آمده است. مصرشناس پرسی ای. نوبری Percy E.Newberry در سال 1943 میلادی برای اثبات وجود این ملکه تلاش بسیاری کرد ولی اکثر مصرشناسان تا همین اواخر وی را افسانه پنداشتند. اگرچه هنوزاین عقیده وجود دارد که وی یک ملکه افسانه ای بیش نیست, ولی همه اکثرا وی را به عنوان اولین ملکه سلطنتی مصر( با لقب سلطنتی) می شناسند.

دوره انتقالی اول و پادشاهی میانه

بعد از پادشاهی قدیم، مصر وارد عصر جدیدی به نام دوره انتقالی اول ( 2181-2040 ق.م) شد. در این دوره مصر از لحاظ حکومت مرکزی بسیار ضعیف بود. بیشتر اسنادی که از این دوره به دست آمده اند چه در رابطه با سلطنت و فراعنه چه در رابطه با بقیه جوانب تاریخی، بسیار گیچ کننده و ناقص هستند و فقط در دوره بعدی یعنی پادشاهی میانه ( 1782-2040 ق.م) اسنادی در رابطه با دوره انتقالی اول به ثبت رسیده است. دوره پادشاهی میانه با تأسیس سلسله یازدهم روی کار آمد. این سلسله به وسیله شاهزاده ی اهل تبس به نام منتهوتپ دوم ( 2010-2061 ق.م) تأسیس شد. وی به " منس دوم" معروف است چون برای بار دوم توانست مصر را متحد کند. سلسله یازدهم مصر زمینه ساز دوره ای از تاریخ مصر شد که یکی از درخشان ترین دوران های مصرباستان به حساب می آید.

سلسله دوازدهم مصر در زمینه ادبیات، هنر، بناهای باشکوه و همچنین لشکرکشی های بزرگی که باعث به وجود آمدن جامعه ای با ثبات و قدرتمند شد؛ بسیار معروف است. همچنین این سلسله به دلیل وجود ملکه سوبکنفرو ( 1807-1802ق.م) نیز بسیار معروف است. وی آخرین فرعون از این سلسه بود و اولین فرعون زنی بود که بعد از زمان ملکه نیتوکریس به تخت نشست. برخلاف فرعون زن هتشپسوت ( 1458-1479ق.م) که با لباس و ظاهر مردانه به تخت نشست؛ سوبکنفرو با ظاهرو لباس زنانه به تخت نشست.

این قسمت از حکومت وی بسیار جالب توجه است چون سوبکنفرو به این سنت مصر تن نداد که حتما باید مردها به تخت سلطنت بشینند و با هیچ مقاومتی هم در مقابل به تخت نشستنش مواجه نشد. وی یا معبد سوبک در شهر کروکدایلوپلیس را ساخته است و یا شهرکروکدایلوپلیس را در جنوب هاوارا بنا نهاده است. همچنین وی دستور ساخت پروژه های دیگری را نیز به رسم فراعنه پیشین داد. سوبکنفرو بدون جانشین فوت کرد و سلطنت به سوبکهوتپ اول ( 1800-1802 ق.م) رسید که با به سلطنت رسیدن وی سلسله سیزدهم آغاز شد.

سلسله سیزدهم از سلسله دوازدهم ضعیف تر بود و راه را برای بیگانگانی چون هیکسوس ها باز کرد و آنها توانستند در مصر سفلی قدرت بگیرند و در نهایت توانستند در قسمت عظیمی از دلتا به سمت جنوب، حکومت کنند. این دوره از تاریخ مصر به دوره انتقالی دوم معروف است ( 1570-1782 ق.م) در این دوره دوباره حکومت مرکزی بسیار ضعیف عمل می کند و هیکسوس ها در شمال و نوبی ها در جنوب قدرت گرفتند. تبس بین این دو حکومت در مرکز قرار داشت و در سال 1570 ق.م شاهزاده تبس آهموس اول ( 1544-1570 ق.م) هم هکسوس ها هم نوبی ها را از مصر بیرون راند و برای بار سوم مصر را متحد کرد و مصر وارد دوران جدیدی به نام پادشاهی جدید شد ( 1069-1570 ق.م). اسنادی که از دوره انتقالی دوم به جای مانده همانند اسناد به جا مانده از دوره انتقالی اول واواخر پادشاهی کهن ناقص و نامفهوم هستند و نام هیچ زنی به عنوان فرعون در این دوره ثبت نشده است.

پادشاهی جدید

در دوران پادشاهی جدید مصر از همان ابتدا شاهد به حکومت رسیدن زنان بسیاری هستیم . مادر آهموس اول، ملکه آههوتپ اول( 1530-1570 ق.م) شورش هیکسوس ها را با هم فکری و درایت سرکوب کرد در حالیکه آهموس اول در جنگ با نوبی ها در جنوب بود. وی از جانب ارتش مصر بسیار قابل احترام بود وبه صورت مستقل و موفقیت آمیز و بدون نیاز به آهموس اول به ارتش مصر فرمان می داد .

آههوتپ اول به مقام همسر خدای آمون دست یافت، این مقام از زمان پادشاهی میانه یک مقام افتخاری و بسیار تشریفاتی بود. وی این مقام را به همسر آهموس اول یعنی آهموس- نفرتاری منتقل کرد. که این مقام با قدرت وی به یکی از قدرتمند ترین مقام های سیاسی و مشاغل مذهبی در کشور تبدیل شد. همسر خدای آمون زنی بود که هم ردیف با کاهن اعظم بود یعنی وی می توانست به داخل معبد و جایگاه مقدس خدا وارد شود وبرای خدا قربانی کند و در مراسم مقدس شرکت کند. او از زمین های معاف از مالیات، طلا، نقره، خدمه و هدایای اهدایی به معبد ، بهره می برد. آهموس- نفرتاری و خیلی از زنانی که بعد از وی به مقام رسیدند، تآثیری به سزایی در کشور داشتند و یکی از این زنان به مقام فرعونی رسید.

هتشپسوت(1458-1479 ق.م) یکی از شناخته شده ترین زنان حاکم در مصر است. وی دختر فرعون توتموس اول ( 1492-1520 ق.م) است و به عنوان نایب السلطنه توتموس سوم (1425-1458 ق.م) حکومت کرد. وی هم به مقام همسر خدای آمون رسید ولی کمی بعد از بر تخت نشستن این مقام را به دخترش نفرو- رع واگذار کرد. هتشپسوت یکی از قدرتمندترین و موفق ترین فراعنه مصر است. در زمان این فرعون مصر به شکوه و عظمت رسید وی به تجارت رونق بخشید ( مثل تجارت با پونت)، لشکرکشی های نظامی انجام داد و بناهایی با شکوهی ساخت مثل بخش هایی که به معبد آمون در کارناک اضافه کرد.

برخلاف سوبکنفرو ، هتشپسوت بیشتر زمان حکومت خود را به صورت و ظاهر یک مرد بر مصر حکومت کرد . دلیل این کار مشخص نیست ولی بعد از مرگش نوشته ها و بناهای مربوط به وی تخریب شد دلیل این امر هم نامعلوم است ولی احتمال می رود به این خاطر باشد تا زنان بعدی در مصر باستان تشویق به حکومت کردن به عنوان فرعون و در ظاهر یک مرد نشوند.

ملکه تی (1338-1398 ق.م) همسر فرعون آمنهوتپ سوم (1353-1386 ق.م) بود. وی در یکی از درخشان ترین دورانهای تاریخ مصر حکمرانی کرد ، درست است که به صورت مستقیم و به عنوان یک فرعون حکومت نکرد ولی قطعا قدرت و نفوذ بسیار زیادی در دربار داشت. ملکه تی در امور دولتی به صورت مداوم در کنار همسرش حضور داشت؛ با دیپلمات ها ملاقات می کرد و با پادشاهان کشورهای دیگر مکاتبه می کرد. وی نه تنها در دوران پادشاهی همسرش آمنهوتپ سوم بلکه در د وران پادشاهی پسرش فرعون آخن آتون نیز نفوذ و حضور چشمگیری داشت. آخن آتون ( 1336-1353 ق.م) پسر ملکه تی و آمنهوتپ سوم بود که بعد از پدر به حکومت رسید و تآثیرچشمگیری در تاریخ مصر از خود به جای گذاشت.

آخن آتون در تاریخ مصر به عنوان" فرعون مرتد" شناخته می شود. وی تمامی آموزه های سنتی دینی مصر را ممنوع کرد، معابد را بست و عبادت خدای یکتا یعنی آتون را ترویج کرد. وی دستور ساختن شهر جدیدی را داد و پایتخت را به شهر جدید یعنی آختاتون منتقل کرد در آنجا خودش را با مسائل جدیدش مشغول کرد و به کلی مسائل مربوط به اداره کشور را فراموش کرد. احتمال می رود که آخن آتون این تغییر دین را به خاطر تعصب مذهبی به خدای یگانه انجام نداده باشد بلکه قصد داشته است که قدرت کاهنان معبد آمون و نفوذ آنها را محدود کند چون از زمان پادشاهی قدیم ثروت کاهنان معبد تبدیل به یک تهدید علیه حکومت مصر شده بود. ملکه تی به این مشکل پی برده بود و احتمالا این راه حل را به آخن آتون پیشنهاد کرده بود.

همسر آخن آتون، ملکه نفرتی تی (1336-1370 ق.م) مسئولیت های همسرش را بعد از جابه جایی به شهر جدید بر عهده گرفت. نفرتی تی نامه هایی به اشخاص مهم خارجی فرستاده است که این امر ثابت می کند وی همیشه در مسائل دولتی فعالیت داشته است. تصویر ملکه نفرتی تی به خاطر مجسمه ای که از وی ساخته شده است بسیار معروف است، این مجسمه به وسیله مجسمه سازی به نام توتموس ساخته شد و در حال حاضر در موزه مصر در برلین نگهداری می شود. هنگامی که آخن آتون از قدرت کناره گرفت، به نظر می رسد که این نفرتی تی بوده است که حکومت را پابرجا نگه داشته است و قدرت های خارجی درگیر با مصر را آرام نموده است.

در سلسله نوزدهم، ملکه نفرتاری ( 1255 ق.م) همسر فرعون رامسس دوم ( 1213-1279 ق.م) بود. در دوران حکومت رامسس دوم، ملکه نفرتاری همانند فرعون دراداره حکومت مؤثر بود و نقش داشت. نفرتاری ( که به مقام همسر خدای آمون نیز رسید) تحصیلات عالیه داشت و در امور دولتی مشارکت می کرد. رامسس دوم معبد معروف ابوسمبل را به افتخار همسرش نفرتاری ساخت. وی یکی از معروف ترین ملکه های مصر است.

سلسله نوزدهم مصر با حکومت ملکه توسرت ( 1190-1191 ق.م) به پایان رسید. وی ملکه-مادر فرعون سیپتاه بود فرعون سیپتاه در سن شانرده سالگی مرد. توسرت پس از مرگ پسرش به تنهایی بر مصر حکومت کرد تا زمانی که در سال 1190 ق.م فوت کرد و قدرت به ستناخته ( 1186-1190 ق.م) رسید . ستناخته سلسله بیستم مصر را تآسیس کرد. وی آخرین فرعون پادشاهی جدید بود بعد از وی مصر وارد دوره انتقالی سوم شد ( 525-1069 ق.م).

دوره انتقالی سوم و کلوپاترای هفتم

این دوره از تاریخ مصر اغلب به عنوان دوره تجزیه و انحلال فرهنگ مصر توصیف می شود، به این دلیل که هیچ حکومت مرکزی قوی وجود نداشت که بتواند مصر را یکپارچه کند. در این دورا ن شاهد آشفتگی و هرج و مرج در مصر هستیم. هرچند باز هم تعدادی از زنان وجود داشتند که قدرت را در دست گرفتند.

در میان این زنان، همسر خدای آمون و دختر فرعون کاشتا ( 750 ق.م) به نام آمنیردیس اول ( 700-714 ق.م ) وجود داشت. وی زمانی که مقام همسر خدای آمون را داشت توانست کنترل تبس را در دست بگیرد و به مصر علیا حکمرانی کند. وی بسیارقدرتمند بود به طوری که توانست کشور را برای به حکومت رسیدن برادرش شاباکا ( 707-721 ق.م) آماده کند؛ دراین زمان شاباکا در مصر صفلی مشغول جنگ بود تا بتواند مصر را متحد کند.

چندی بعد، نیتوکریس اول ( یا نیتیکرت و شپنوپت سوم 585-655 ق.م) که به مقام همسر خدای آمون رسید، به قدرت بسیار زیادی دست یافت چنان چه به بیش از هفت ناحیه از مصر علیا و چهار ناحیه در مصر سفلی حکومت می کرد . وی ثروتمندترین زنی بود که مقام همسر خدای آمون را داشت، هم از جانب کاهنان وهم ازجانب درباریان بسیار قابل احترام بود و از آنها پیشکش ها و هدایای زیادی دریافت می کرد. در نوشته های معبد کارناک و در جاهای دیگر از وی به عنوان یکی از معروف ترین همسران خدای آمون نام برده شده است؛ دراین نوشته ها شرح داده شده است که چگونه نیتوکریس به این مقام رسیده است، چگونه توانسته در این حد قابل احترام باشد و نیزمناطق تحت فرمان وی نیز ذکرشده است. نام وی یعنی" نیتوکریس اول" به این نظریه قوت بخشید که احتمالا نیتوکریس از پادشاهی میانه فقط یک ملکه افسانه ای بوده است البته این فقط در حد یک نظریه باقی مانده است.

حمله ایرانی ها در سال 525 ق.م باعث شد که مقام هسر خدای آمون از بین برود و تا زمان حکومت بطالسه ( 30-323 ق.م) و دوران حکومت کلوپاترای هفتم هیچ زنی به مقام همسر خدای آمون نرسید. تا زمان کلوپاترا این شرایط ادامه داشت تا این که وی شرایط را عوض کرد. کلوپاترا مانند نفرتاری و نفرتی تی تحصیلکرده بود و به چندین زبان تسلط داشت و به عنوان یک سیاستمداراستعداد زیادی ازخود نشان داد. مشکل وی دشمنش اوکتاویان بود ( و بعدا آگستوس سزار 27 ق.م -14 میلادی) کسی که مثل جولیس سزارو یا مارک آنتونی( دو معشوقه کلوپاترا) انعطاف پذیر نبود. بعد از جنگ اکتیوم که کلوپاترا و مارک آنتونی به راه انداختند، اکتاویان اولین امپراطور روم شد و مصر ضمیمه روم شد و امپراطوری روم به وجود آمد.

کلوپاترا تآثیر بلند مدتی در تاریخ به جای گذاشت و امروزه نیز هر زمان از ملکه های مصر صحبتی به میان بیاید اولین اسمی که به ذهن همه میرسد اسم کلوپاترا است. بسیاری از زنان قدرتمند وجود داشتند که قبل از کلوپاترا به قدرت رسیدند و راه را برای وی هموار کردند و همچنین زنانی در تاریخ مصر وجود داشتند که بی شک درشکل گیری تمدن مصر باستان نقش چشمگیری داشته اند که نامشان در تاریخ به فراموشی سپرده شده است .