Een Censor was een van twee hoge magistraten in het oude Rome die het toezicht uitvoerde op de openbare zeden, een lijst bijhield van burgers en hun fiscale verplichtingen, bekend als de census, en lucratieve publieke contracten en rechten om belasting te innen verdeelde. De titel is de oorsprong van de moderne termen ‘censor’ en ‘censuur’ aangezien censors mensen konden uitlichten en van de burgerlijst verwijderen. Het instituut werd beëindigd in 22 v.Chr. en de bevoegdheden gingen over naar de keizer of werden verdeeld over andere ambten.
Positie & Ontwikkeling
Volgens Livius werd de positie van censor in 443 v.Chr. ingesteld. Ze werden elke vier of vijf jaar gekozen door de comitia centuriata, de vergadering van Rome, waarvan de leden moesten voldoen aan een vermogensvereiste. De ambtstermijn bedroeg 18 maanden. In 339 v.Chr., na een eeuw van traditie waar alleen leden van de aristocratische patriciërsklasse voor het ambt in aanmerking kwamen, bepaalde de leges Publiliae dat een van de twee censors uit de lagere plebejische klasse moest komen. In 131 v.Chr. werd het ambt voor het eerst bekleed door twee plebejers. Als gevolg van de hervormingen van Sulla in 81 v.Chr., nam het belang van de positie af en werd hun verkiezing minder regulier. Gedurende de keizertijd nam de keizer de bevoegdheden van de censors grotendeels over en na 22 v.Chr. werd er geen censor meer verkozen.
Ondanks dat de politieke macht van de censors zoals die door de wet was bepaald eigenlijk beperkt was – aan hen werd niet imperium toegekend (het recht om wetten te interpreteren en uit te voeren of om het bevel te voeren tijdens oorlog) – en zij niet beschikten over een escorte van lictoren die de symbolische fasces droegen, zoals andere magistraten dat hadden, waren hun zienswijzen en handelingen vaak van groot belang door de ervaring van de ambtsbekleder en de prestige die het ambt met zich meebracht. De titel van censor werd dan ook beschouwd als de hoogste in de cursus honorum zijnde het Romeinse publieke carrière pad. Er ontstond een gebruik waarbij alleen voormalige consuls verkiesbaar waren voor het ambt. Als voorbeeld van de machtige figuren die het ambt hebben bekleed was Cato de Oudere censor in 184 v. Chr. en Marcus Licinius Crassus, waarschijnlijk de rijkste man ooit in Rome, werd censor in 65 v. Chr., tussen zijn twee periodes als consul.
De Census
De censors waren elke vier of vijf jaar verantwoordelijk voor het uitvoeren van de nationale census, dat een lijst was van alle burgers in Rome en de provinciale steden, met hun fiscale verplichtingen en wat hun verwacht werd met betrekking tot de militaire dienst. Voorheen was dit de taak van de tribunen. De census omvatte de volledige naam van een persoon, zijn leeftijd, de naam van zijn vader, waar ze woonden, hun baan en hoeveel bezittingen ze hadden. Vrouwen en kinderen werden niet meegerekend, behalve als gezinsleden. De censors ordenden de namen in stammen en centuriën volgens vijf verschillende klassen, gebaseerd op de equites klasse van ridders, de hoeveel bezittingen of het ontbreken van bezittingen.
De censor zou elke naam op de lijst kunnen uitlichten (met een nota), waardoor die persoon uitgesloten zou worden van zijn stam en hem verboden zou worden om te stemmen, dat wil zeggen: hem censureren. Een persoon die op deze wijze uitgesloten was, werd een aerarius en moest nog wel belasting blijven betalen, ondanks dat hij niet meer kon stemmen. Een van de redenen waarom een censor kon besluiten dit te doen was als iemand iets immoreels had gedaan in hun publieke of private leven en daardoor werd het ambt geassocieerd met het handhaven van de morele standaard of Regimen morum in de maatschappij.
Als de census compleet was, voerde een van de censors (verkozen door het lot) een religieuze ceremonie uit, bekend als de lustratio, op het Campus Martius in Rome. Hier hielden gebeden, dierenoffers en zuivering door vuur het kwaad op afstand en verzekerde succes voor het komende jaar.
Overige Taken
Het was tevens de taak van de censor om het lidmaatschap van de Romeinse Senaat op orde te houden. Naast het selecteren van senatoren konden ze ook individuelen uitsluiten, wederom voor laakbaar gedrag. Door de hervormingen van Sulla veranderde het selectieproces voor de Senaat en iedere burger met de rang van quaestor kwam automatisch in aanmerking. Een andere vergelijkbare functie van de censor was om vast te leggen wie van de equites een publiek paard bezat en, wederom, als in hun ogen iemand ongeschikt was, werd hun paard geconfisqueerd en het individu uitgesloten.
Verdere taken van de censors betroffen het leasen van publiek eigendom, waaronder mijnen, bossen en rivieren die inkomsten konden opbrengen; het overzien van publieke werken zoals het aanleggen van wegen, bibliotheken en Romeinse baden; en het sluiten van contracten met publieke aannemers (publicani) die provinciale en haven belastingen (portoria) inden en welke inkomsten van publiek eigendom dan ook (vectigal). Zo nu en dan deden er zich problemen voor met dit systeem aangezien censors enorme fiscale macht hadden om contracten aan de hoogste bieder te verkopen, soms werd zelfs het recht om belastingen te innen van gehele provincies geveild. Dit leidde tot belangenverstrengeling, concurrentie tussen censoren en een algemeen misbruik van hun ambt.
Er waren ook minder strak gedefinieerde bevoegdheden, zoals het burgerschap verlenen aan buitenlanders. Als een voorbeeld hiervan weten we dat toen Crassus censor was, hij het burgerschap toekende aan de Transpadanen in Cisalpijns Gallië, dat een zeer onpopulair besluit was en een van de redenen om hem uit het ambt te zetten. Cato de Oudere, die daadwerkelijk algemeen bekend werd als ‘Cato de Censor’, introduceerde op beroemde wijze een belasting op luxe om de achteruitgang van de moraliteit in de Romeinse Republiek van de tweede eeuw v.Chr. een halt toe te roepen.
Nalatenschap
Ondanks dat het ambt van censor in de keizertijd werd geschrapt, werd de census nog lange tijd doorgezet. Augustus voerde er drie uit gedurende zijn lange periode aan de macht en de laatst bekende census in Italië was omstreeks 80 n.Chr. waarna de statistieken niet langer relevant waren voor belasting en stemrechten, aangezien deze uit de provincies kwamen waar gouverneurs verantwoordelijk waren deze bij te houden. Romeins Egypte stond bekend om zijn reguliere 14-jarige census en diverse voorbeelden van de census uitgevoerd in verschillende delen van het imperium zijn bewaard gebleven op papyrus. Zoals de historicus Peter Fibiger Bang stelt: ‘het was een verwaarloosbaar instrument van staatsmacht en bleef weerstand oproepen door de eeuwen heen’ (Barchieis, 676). Het gebruik van controle door statistieken overleefde de Romeinen zelf, aangezien vele moderne staten nog op regelmatige basis een census uitvoeren ter verkrijging van cijfers over hun immer veranderende populaties.
