Nephthys was een van de oorspronkelijke vijf goden van het oude Egypte, dochter van Geb (aarde) en Nut (hemel). Zij was de vierde in rij na Osiris, Isis en Seth en de oudere zus van Horus.
Als een van de vroegste godinnen van Egypte maakte zij deel uit van de Enneade van Heliopolis, een raad van negen godheden met immense macht. Haar cultuscentra waren Heliopolis, Senu, Hebet, Per-met, Re-nefert en Het-sekem. In tegenstelling tot sommige beweringen dat zij nooit wijdverbreid werd vereerd in Egypte, waren tempels gewijd aan Nephthys vrij algemeen en werd zij beschouwd als een buitengewoon belangrijke godin vanaf de prehistorische periode (ca. 6000-ca. 3150 v.Chr.) tot aan de Ptolemaeïsche dynastie (323-30 v.Chr.), de laatste dynastie die Egypte regeerde voordat het een provincie van Rome werd.
Naam & Symboliek
Nephthys is de Latijnse versie van haar Egyptische naam 'Nebthwt' (ook weergegeven als Nebet-het en Nebt-het), wat vertaald kan worden als "Vrouwe van de Tempelomheining" of "Meesteres van het Huis". Zij wordt doorgaans afgebeeld met het hiëroglief voor 'huis' op haar kroon. Dit 'huis' is echter geen aardse woning of tempel, maar verbonden met de hemel, aangezien zij gerelateerd was aan lucht en ether. De 'omheining' verwijst mogelijk naar de binnenplaats buiten een tempel, omdat zij werd gesymboliseerd door de pylonen bij tempels in haar rol als beschermende godin; net zoals de pylonen en muren het binnenste van de tempel beschermden, beschermde Nephthys de zielen van de mensen.
Zij werd vanaf een vroeg tijdstip geassocieerd met dood en verval en werd vaak aangeroepen tijdens begrafenisdiensten. Professionele rouwers op Egyptische begrafenissen werden de "Haviken van Nephthys" genoemd, en zij was een van de vier godinnen (samen met Isis, Selket en Neith) van wie afbeeldingen werden gevonden in het graf van Toetanchamon als bewakers van zijn canopenvaten. Historica Margaret Bunson merkt op:
Nephthys werd in elke periode geassocieerd met de dodencultus en maakte deel uit van de oude verering van Min [een god van vruchtbaarheid en voortplanting]. De woestijngebieden waren aan haar gewijd en zij stond bekend als zeer vaardig in magie.
Haar magische vaardigheden waren vergelijkbaar met die van Isis, en sommige geleerden zien haar als de spiegelbeeldige tegenhanger van Isis, waarbij de duisternis van Nephthys het licht van Isis in balans brengt. Zij worden vaak samen afgebeeld als tweelingzussen. In de stad Heliopolis werden Nephthys en Isis vertegenwoordigd door twee maagdelijke priesteressen tijdens festivals, die de beroemde Klaagliederen van Isis en Nephthys reciteerden tijdens het Osirisfestival. In deze lange poëtische tekst wordt opnieuw het moment gecreëerd waarop Isis en Nephthys samenwerkten om de god Osiris tot leven te wekken. Hoewel deze tekst oorspronkelijk alleen tijdens religieuze diensten werd voorgedragen, werd zij opgenomen in het beroemde Egyptische Dodenboek en voorgedragen bij begrafenissen.
Als vrouw van Seth, is Nephthys bekend om haar rol in de Osirismythe, waarin zij, vermomd als Isis, Osiris verleidde en haar echtgenoot een rechtvaardiging gaf voor het plegen van fratricide. Later wordt zij in de mythe afgebeeld als iemand die zowel Isis verraadt als helpt bij haar pogingen om haar echtgenoot tot leven te wekken.
Zij is een godin van de doden die, net als haar kleindochter Qebhet, hulp biedt aan de zielen van de overledenen. Zij was zo behulpzaam voor de doden dat een van haar titels "Vriendin van de Doden" was. Zij bracht ook berichten over de overledenen terug naar hun familieleden op aarde en troostte hen in hun rouw.
Haar symbolen zijn de havik, de tempel en de sycomoorboom, een van de meest afgebeelde bomen in inscripties van het Egyptische Dodenboek. Zij is de moeder van dodengod Anubis en werd geassocieerd met de ondergaande zon, de schemering en de duisternis. Bij schemering werden gebeden tot Nephthys uitgesproken voor bescherming en om haar te helpen in haar strijd met haar echtgenoot Seth om de Boot van Ra (de zonnegod) te verdedigen tegen de slang Apophis tijdens de reis door het rijk van de nacht.
De Egyptische Scheppingsmythe
Volgens de populairste versie van de Egyptische scheppingsmythe was het universum ooit enkel kolkend water en duisternis, totdat plots een heuvel (bekend als de benben) uit de zeeën oprees met de god Atum (ook weergegeven als Ra in sommige mythen) erop. Atum keek uit over de eeuwige leegte en voelde zich eenzaam, waarna hij paarde met zijn eigen schaduw en zo Shu (god van de lucht) en Tefnut (godin van het vocht) voortbracht. Deze twee godheden verlieten hun vader en gingen eropuit om de wereld te scheppen.
Atum, alleen op de heuvel te midden van de oerchaos, begon zijn kinderen te missen en zich zorgen te maken over hun veiligheid. Daarom verwijderde hij een van zijn ogen en stuurde het op zoek naar hen. Shu en Tefnut keerden terug met het oog, zonder erin te slagen de wereld te scheppen, en Atum was zo blij hen te zien dat hij spontaan begon te huilen. Toen zijn tranen op de vruchtbare aarde van de benben vielen, ontstonden de eerste mannen en vrouwen.
Deze nieuwe, fragiele wezens hadden echter geen plek om te leven, dus Shu en Tefnut paarden en brachten Geb (de aarde) en Nut (de hemel) voort. Deze twee werden al snel verliefd en onafscheidelijk, een situatie die Atum ondraaglijk vond, omdat ze broer en zus waren. Hij plaatste Nut hoog boven Geb en bevestigde haar daar, zodat de twee geliefden elkaar altijd konden zien maar nooit meer konden aanraken. Nut was echter al zwanger van Geb en bracht spoedig vijf kinderen ter wereld: Osiris, Isis, Seth, Nephthys en Horus. Atum gaf deze vijf goden de taak om de wereld te onderhouden en zijn eerstgeborene, Osiris, kreeg de verantwoordelijkheid om over alle levende wezens op aarde te regeren.
De Osirismythe
Osiris trouwde met de mooie Isis en samen leerde zij de mensen over cultuur en kunst, instrueerde hen in religie en gaf hen de geschenken van de landbouw. Egypte werd, onder het bewind van dit koninklijke paar, een paradijs: er heerste vrede, welvaart en er was een overvloed aan voedsel.
Seth, jaloers wordt op de macht en het succes van zijn broer Osiris, trouwt met Nepthys, die een cruciale rol zou spelen in deze mythe. Zij veranderde haar vorm om het uiterlijk en de geur van Isis aan te nemen en verleidde Osiris, die dacht dat hij met zijn vrouw sliep. In sommige versies van het verhaal drogeerde zij zijn wijn of gaf hem te veel ervan, terwijl hij in andere gewoon naar haar bed kwam denkend dat zij Isis was. Osiris vertrok na de daad maar liet een bloem vallen die hij in zijn haar droeg. Deze werd later gevonden door Seth, die het herkende als van zijn broer.
Al vol van wrok tegenover zijn oudere broer, geloofde Seth nu dat Osiris zijn vrouw had verleid en plande zijn moord. Hij maakte een sierlijke kist naar Osiris' exacte afmetingen en gaf een feest waar hij de kist aanbood aan degene die er het best in zou passen. Osiris paste natuurlijk perfect en, toen hij in de kist ging liggen, sloeg Seth het deksel dicht, sloot het af en wierp het in de Nijl. Daarna besteeg hij de troon met Nephthys als zijn gemalin, die kort erna beviel van hun zoon Anubis, die door zijn moeder zou worden achtergelaten en later door Isis worden opgevoed.
Ondertussen was Isis op zoek naar haar echtgenoot en vond de kist met zijn lichaam erin vastgeklemd in een boom in Byblos. De koning en koningin van de stad hadden de boom aan de kust gezien en waren aangetrokken door zijn schoonheid (de essentie van Osiris die de boom doordrong) en zijn zoete geur (het aroma van Osiris). Ze lieten de boom omhakken en brachten hem naar hun hof om te fungeren als centrale pilaar. Isis, vermomd als oudere vrouw, werd uitgenodigd aan het hof nadat zij vriendschap sloot met de dienstmeisjes van de koningin, en werd al snel kindermeisje van de jonge prinsen. In een poging om hun jongste zoon onsterfelijk te maken, hield zij hem elke nacht stiekem in een mystiek vuur om zijn sterfelijke deel te verbranden. Op een nacht betrapte de koningin haar en was zichtbaar geschokt, maar toen Isis haar ware identiteit onthulde, smeekten de koning en koningin haar om genade. Ze boden haar alles aan om hen te sparen, waarop Isis vroeg om de centrale pilaar in het hof.
Al die tijd leed de wereld onder het bewind van Set. Het land was onvruchtbaar en werd geteisterd door stevige woestijnwinden, hongersnood en oorlog. Isis keerde terug naar deze wildernis en verborg het lichaam van Osiris in de moerassen van de Nijldelta. Vervolgens vroeg ze aan Nephthys om het lichaam te bewaken en te beschermen tegen Seth.
Terwijl Isis kruiden zocht om haar man weer tot leven te wekken, was Seth op zoek naar het lichaam van zijn broer. Hij kwam Nephthys tegen en wist van haar te achterhalen waar Osiris verborgen was. Seth vond het lichaam, hakte het in stukken en verspreidde deze over het hele land. Toen Isis terugkeerde, vertelde Nephthys haar snikkend wat er was gebeurd en bood aan te helpen waar ze kon.
Isis en Nephthys vonden alle delen van Osiris en zetten hem weer in elkaar, behalve zijn geslachtsdeel, dat door een vis was opgegeten. Osiris kwam weer tot leven, maar omdat hij niet volledig was, kon hij niet terugkeren naar het land als koning. In plaats daarvan daalde hij af naar de onderwereld, waar hij over de doden zou heersen als hun rechtvaardige en barmhartige rechter. Voordat hij vertrok, veranderde Isis zichzelf in een valk en vloog rond zijn lichaam, waarbij ze zijn zaad in zich opnam en zwanger werd van een zoon, Horus. Toen Horus werd geboren, verborg ze hem in de moerassen van de delta, net zoals ze eerder met het lichaam van zijn vader had gedaan. Ditmaal hield Nephthys wel haar geheim.
De Strijd tussen Horus & Seth
Toen Horus volwassen werd, daagde hij Seth uit voor het koningschap. De bekendste versie van deze strijd is bekend als de Strijd tussen Horus en Seth, afkomstig uit een manuscript uit de twintigste dynastie (1190-1077 v.Chr.). Het verhaal beschrijft de juridische strijd voor de Enneade van Heliopolis, een tribunaal van negen goden (Atum, Shu, Tefnut, Geb, Nut, Isis, Nephthys, Seth, Osiris), om te beslissen wie de rechtmatige koning van Egypte was. Horus en Set presenteerden hun zaak en moesten zichzelf vervolgens bewijzen in een reeks wedstrijden en gevechten die allemaal werden gewonnen door Horus.
De meeste van de negen goden oordeelden dat Horus de rechtmatige koning was, maar Atum, de zonnegod, was niet overtuigd. Het besluit moest unaniem zijn, met uitzondering van Seth's mening. Atum geloofde dat Horus te jong was en te wereldvreemd om effectief te kunnen regeren, terwijl Seth wel de nodige ervaring had maar niet het juiste karakter. Hoewel Horus elke wedstrijd tegen zijn oom won, bleef Atum onvermurwbaar. Deze rechtszaak duurde meer dan tachtig jaar, terwijl het volk van Egypte bleef lijden onder Seth's heerschappij. Uiteindelijk greep Isis in: ze toonde de andere goden, inclusief Seth, hoe slecht Seth zich had gedragen, en won de uitspraak in het voordeel van haar zoon.
In een andere, mogelijk oudere versie van het verhaal, is het de godin Neith die het geschil beslecht in het voordeel van Horus en het woestijngebied aan Seth schenkt, samen met twee buitenlandse godinnen (Anat en Astarte) als troost. Horus besteeg de troon van zijn vader en regeerde met Isis en Nephthys als zijn raadgevers. Set werd verdreven naar de dorre grensgebieden van de woestijn, en Nephthys bleef als beschermer van de vrouwelijke leider van het huishouden - in dit geval Isis, maar later iedere volwassen gehuwde vrouw.
De klaagzangen van Isis en Nephthys
Deze mythes illustreren de goddelijke inmenging met menselijke zaken, het belang van dankbaarheid en vertrouwen, en hoe zelfs goden bezwijken voor verleiding. Maar ongeacht de daaruitvolgende chaos, worden harmonie en orde uiteindelijk hersteld. De dood en wederopstanding van Osiris boden de Egyptenaren een goddelijk voorbeeld voor de sterfelijkheid van alle mensen, die zichzelf zagen als reizigers op een eeuwige reis door het leven en daarna in het hiernamaals.
De Cultus van Osiris werd buitengewoon populair, en een deel van zijn religieuze dienst bestond uit het reciteren van de liturgie bekend al de Klaagzangen van Isis en Nephthys. De meest complete versie van dit gedicht komt uit Papyrus Berlijn 3008, daterend uit de Ptolemaeïsche dynastie. Deze papyrus maakte deel uit van een kopie van Het Dodenboek, eigendom van een vrouw genaamd Tentruty (ook Teret genoemd), en is geschreven in hiëratisch schrift (het cursieve alledaagse schrift van de Egyptenaren) in vijf kolommen. Het gedicht is geschreven als een dialoog tussen Isis en Nephthys, waarin ze de ziel van Osiris oproepen om terug te keren naar zijn lichaam. De twee godinnen smeken de ziel om terug te keren, opnieuw onder hen te leven, en roepen zijn zoon Horus aan als zijn beschermer in het leven, die hem zal voorzien van "brood, bier, runderen en gevogelte" en wiens zonen zijn lichaam en ziel zullen beschermen. Bij het einde van het gedicht keert Osiris terug tot leven met de woorden: "Zie! Hij komt!"
Na de verzen heeft de schrijver zeer precieze instructies achtergelaten over hoe de Klaagzangen moeten worden uitgevoerd tijdens de festivals:
Wanneer dit wordt gereciteerd, moet de plaats volledig afgezonderd zijn, niet gezien of gehoord door iemand anders dan de hoge lectorpriester en de setempriester. Men moet twee vrouwen met mooie lichamen meenemen. Zij moeten op de grond zitten bij de hoofdpoort van de Verschijningshal. Op hun armen moeten de namen van Isis en Nephthys geschreven staan. Potten van aardewerk gevuld met water moeten in hun rechterhanden worden geplaatst, offerbroden uit Memphis in hun linkerhanden, en hun gezichten moeten gebogen zijn. Dit moet worden gedaan in het derde uur van de dag, en ook in het achtste uur van de dag. U mag niet nalatig zijn in het reciteren van dit boek tijdens het uur van het festival. Het is voltooid.
De twee maagden reciteerden de Klaagzangen om Osiris uit te nodigen deel te nemen aan het festival, en zodra hij arriveerde, kon de viering beginnen. Osiris werd beschouwd als de eerste koning van Egypte die het volk hun cultuur gaf en die, door zijn dood en wederopstanding, hen de weg naar het eeuwige leven liet zien. In de dood was iedereen verbonden met Osiris, die de eerste was die stierf en herboren werd. Zijn festivals waren daarom van groot belang, en Nephthys speelde regelmatig een van de belangrijkste rollen in de viering: zij was een van de twee die de god opriep om zich bij de levenden te voegen.
Ze beschrijft zichzelf als de "geliefde zuster" van Osiris in de Klaagzangen en zegt: "Ik ben met u, uw lijfwacht, voor alle eeuwigheid." Toen de Klaagzangen werden opgenomen in Het Dodenboek (ca. 1550-1070 v.Chr.), werd het gedicht gereciteerd bij begrafenissen en sprak Nephthys op dat moment tot de ziel van de overledene. Als "Vriend van de Doden", die met de ziel meeliep en hen in het hiernamaals hielp als hun "lijfwacht voor alle eeuwigheid", werd zij een belangrijke godheid voor het volk.
Nephthys & De Boot van Ra
Lang voordat de Osirismythe populair werd, was Nephthys al een belangrijke godin. In teksten uit de periode van het Oude Rijk (ca. 2613 - ca. 2181 v.Chr.) wordt ze samen met Seth genoemd als de twee goden die de zonnebark (boot) van de zonnegod Ra (Atum) beschermen terwijl deze door de nachtelijke hemel vaart.
De boze slang Apophis probeerde elke nacht de zonnegod te vermoorden, maar Nephthys en Seth vochten tegen het wezen zodat de zon de volgende ochtend kon opkomen. Seth werd later getransformeerd van een beschermgod naar de schurk in de Osirismythe, maar de rol van Nephthys bleef hetzelfde: een beschermer van het leven. Hoewel de focus van wie beschermd werd veranderde, bleven de fundamentele elementen van haar karakter hetzelfde. De geleerde Geraldine Pinch merkte op dat "Nephthys nooit het hoge aanzien genoot van haar zus, Isis" (171), en hoewel het waar mag zijn dat de verering van Nephthys nooit gelijk was aan die van Isis, was haar status door de geschiedenis van Egypte heen behoorlijk indrukwekkend.
In de pre-dynastieke periode van Egypte was Nephthys een van de belangrijkste godheden vanwege haar rol in deze mythe. Als Apophis erin slaagde Ra te vermoorden, zou de zon nooit meer opkomen. In de Dodenboek-teksten beschermen Seth en de slangengod Mehen de boot; Mehen door zichzelf om Ra heen te wikkelen en Seth door Apophis af te weren. Mehen werd later vervangen door Nephthys, maar Apophis werd als zo krachtig beschouwd, en de dreiging voor Ra zo ernstig, dat andere godheden vaak op de boot verschenen om de vijand van de zon weg te drijven, zoals Isis, Bastet, Selket, Neith en Sekhmet, die samen met Nephthys bekend stonden als de Ogen van Ra in deze hoedanigheid.
Het verhaal van de nachtelijke dreiging wordt het duidelijkst verteld in een manuscript uit de periode van Ramses (1292-1069 v.Chr.), maar archeologisch bewijs suggereert dat het verhaal veel ouder is. Tegen de tijd van de Ramses-periode was de mythe geëvolueerd tot een ritueel bekend als de Overwinning op Apophis, waarin een priester een lijst met geheime namen van Apophis reciteerde (en zo macht over hem kreeg) en de mensen hymnen zongen ter ere van zijn vernietiging.
Hoewel de goden de grote slang elke nacht vernietigen, keert hij steeds terug om Ra opnieuw te proberen te vermoorden. De hymnes werden gezongen om de goden aan te moedigen in hun eeuwige strijd. Deelnemers aan het ritueel maakten slangen van was, spuwden erop en vernietigden ze in het vuur. Het ritueel werd regelmatig uitgevoerd wanneer het leek alsof Apophis erin slaagde de zonnevloot te verhinderen, zoals bij achtereenvolgende bewolkte dagen of tijdens een zonsverduistering.
Populariteit & Verering van Nephthys
Nog voordat andere godinnen werden toegevoegd, was het Nephthys die ervoor zorgde dat de zon op koers bleef, waardoor ze met eerbied werd behandeld. Tempels voor Nephthys bevonden zich in alle regio’s van Egypte, lang voordat ze werd geassocieerd met de dood, en deze namen daarna alleen maar in aantal toe. Zoals bij elke Egyptische godheid werd haar tempel beheerd door priesters en priesteressen die zorg droegen voor haar standbeeld en haar heilige dagen en festivals observeerden. Het publiek mocht de binnenste heiligdommen van de tempel, waar haar standbeeld stond, niet betreden, maar was welkom op de buitenste binnenplaatsen waar de geestelijkheid in hun behoeften voorzag en hun offers en donaties verzamelde.
Ten tijde van Ramses II (1279 tot 1213 v.Chr.) was Nephthys zo populair dat ze haar eigen tempel kreeg in het bekende religieuze centrum van Sepermeru, in het heilige gebied waar de tempel van Seth zich ook bevond. Nephthys was in deze periode zo populair dat ze in teksten wordt genoemd zonder verwijzing naar andere goden. Haar tempel in de stad Punodjem was blijkbaar zo populair dat de hogepriester en vizier Pra’emhab klaagde over zijn werklast. Haar tempel in Herakleopolis, nabij Sepermeru, werd de locatie van het Heb-Sed-festival ter ere van de verjonging van de koning. Het basalt standbeeld van Nephthys dat zich momenteel in het Louvre in Parijs bevindt, komt uit deze tempel.
Hoewel Nephthys vaak wordt afgebeeld als een spiegelbeeld van haar tweelingzus Isis, had ze een eigen leven en status die evenzeer het vereren waard waren. Toen ze eenmaal werd geassocieerd met het hiernamaals en de zorg voor de doden, werd het linnen dat werd gebruikt om overledenen te mummificeren bekend als “lokken van Nephthys”. Men geloofde dat zij, samen met Selket, hielp om de ziel weer leven in te blazen en hen op hun eeuwige reis bijstond.
Nephthys kwam symbool te staan als helper in het hiernamaals, die zorg zou dragen voor en bescherming zou bieden aan de ziel op reis in het dodenrijk. Ze gaf de levenden de zekerheid dat de dood niets was om te vrezen; Het was slechts een nieuw land waarheen men reisde, en oude bekenden, zoals Nephthys, zouden daar wachten om hun begeleiding te bieden, zoals ze dat ook tijdens het leven hadden gedaan.
