Tlahuizcalpantecuhtli, ‘Heer van de Dageraad', was een mesoamerikaanse god die een dreigend aspect vertegenwoordigde van Venus, de morgenster, en was een van de vier goden die de hemel omhoog hielden. De mensen van het oude Amerika geloofden dat zijn stralen mensen, gewassen en waterbronnen konden beschadigen. Tlahuizcalpantecuhtli speelde een sleutelrol in de Azteekse scheppingsmythe en was 12e van de 13 Heren van de Dag in de Azteekse kalender.
Venus, de Morgenster
Tlahuizcalpantecuhtli (ook gespeld als Tlauixcalpantecuhtli) vertegenwoordigde het dubbele aspect van de planeet Venus, bij de mesoamerikanen bekend als een heldere ster. Venus was vooral belangrijk in de religieuze en agrarische kalender, waarbij de gemiddelde cyclus van 584 dagen zorgvuldig werd geobserveerd en nauwkeurig werd berekend. Zelfs de architectonische indeling van steden, met name in Teotihuacan, Toltec Tollan, Maya Uxmal en Chichen Itza, werd gebouwd en uitgelijnd in overeenstemming met het uiterlijk van Venus op bepaalde momenten tijdens z'n cyclus. Mesoamerikaanse astronomen hebben vastgelegd dat de planeet 236 dagen verschijnt als de ochtendster in het oosten, dan 90 dagen onder de horizon zakt en opnieuw 250 dagen verschijnt als de avondster in het westen, voordat hij weer 8 dagen verdwijnt voordat de cyclus weer opnieuw begint. In feite kan Venus gedurende ongeveer 263 dagen in iedere periode met het blote oog worden gezien. Het is niet precies bekend waarom of hoe de oude astronomen tot hun specifieke berekeningen waren gekomen.
Elk aspect van Venus - in de morgen of de avond - manifesteerde zich in de vorm van twee oude mesoamerikaanse goden: de gevederde slang Quetzalcoatl en zijn hondachtige metgezel Xolotl. Quetzalcoatl vertegenwoordigde Venus als de morgenster en Xolotl vertegenwoordigde het als de avondster. In typisch mesoamerikaanse dualiteit werd Tlahuizcalpantecuhtli voorgesteld als beiden maar ook als de tweelingbroer van Xolotl en dus vertegenwoordigde hij vooral het morgenster-aspect van Venus, dat als dreigend werd beschouwd. Mesamerikaanse volkeren beschouwden de morgenster als bijzonder gevaarlijk wanneer deze ieder jaar voor het eerst boven de horizon verscheen (zijn heliacale opkomst). Men dacht dat de stralen, voorgesteld in de vorm van speren of pijlen, schadelijk waren voor bepaalde klassen van mensen en een negatief effect hadden op maïs en water.
De Hemeldrager
Voor oude mesoamerikanen was Tlahuizcalpantecuhtli een van de vier hemeldragers, de goden die de hemel omhoog hielden. Tlahuizcalpantecuhtli werd dus geassocieerd met de richting oost en de jaardatum Acatl (riet). De hemeldragers hebben de kosmos misschien geholpen door deze omhoog te houden, maar ze hadden een ander, minder menslievend aspect tijdens verduisteringen en de Aztec Nieuw Vuur-ceremonie om de zon iedere 52 jaar te vernieuwen. Dan sloten ze zich aan bij de Tzitzimime, sterren demonen die konden afdalen, de mensheid opeten en de wereld vernietigen als de zon niet terugkeerde.
De scheppingsmythe van de Azteken
In de Azteekse scheppingsmythe speelt Tlahuizcalpantecuhtli zowel als zichzelf maar ook in de gedaante van Quetzalcoatl, een cruciale rol. Toen de tweelingbroers Nanahuatzin en Tecuciztecatl zichzelf opofferden in Teotihuacan om de zon en de maan van het 5e en laatste tijdperk van de Azteekse kosmos te creëren, hadden ze iets of iemand nodig om zichzelf in beweging te brengen en op weg te gaan naar hun respectievelijke banen. Nanahuatizin riep op tot een bloedoffer, maar Tlahuizcalpantecuhtli wilde dit niet en gooide in plaats daarvan een pijl naar de zon. De worp miste, en Nanahuatzin beantwoordde dit gebaar met meer nauwkeurigheid door Tlahuizcalpantecuhtli een klap op het voorhoofd te geven, waardoor hij onmiddellijk in steen veranderde. In deze vorm staat hij bekend als Itztlacoliuhqui, de god van kou, sneeuw en ijs. De rest van de goden zagen dat alleen een offer de zon en de maan in beweging zou brengen, en daarom verwijderde Quetzalcoatl hun harten voor dat doel. De offering werkte en de 5e en laatste kosmos begon.
Kunst & Architectuur
Venus werd vaak gesymboliseerd door een schedel, en ook afbeeldingen van Tlahuizcalpantecuhtli laten hem zien als een gevederde slang met een schedelgezicht. Omdat de god ook nauw verbonden was met Mixcoatl, draagt hij soms de markeringen van die sterrengod – witte vlekken rond een zwart veld. Tlahuizcalpantecuhtli heeft meestal vijf witte vlekken die sterren voorstellen, één op elke wang en één op zijn voorhoofd, neus en kin. Een van de vroegste voorbeelden van Tlahuizcalpantecuhtli in de kunst is een rotsschildering in Ixtapantongo uit de 10e eeuw.
Naast het beïnvloeden van de algemene stadsplanning van veel mesoamerikaanse steden, waren verschillende specifieke gebouwen afgestemd op de opkomst van Venus. Opmerkelijk hiervan is het Huis van de Gouverneurs met 24 kamers in Uxmal, gebouwd in de 10e eeuw. Misschien wel de bekendste van allemaal is het astronomisch observatorium Caracol in Chichen Itza, dat werd gebouwd rond 800.
