Het Kievse Roes (862-1242), of Kievse Rijk, was een middeleeuwse politieke federatie in het huidige Wit-Rusland, Oekraïne en een deel van Rusland (de laatste genoemd naar de Roes, een Scandinavisch volk). De naam Kievse Roes is een hedendaagse (19e-eeuwse) aanduiding, maar heeft dezelfde betekenis als 'land van de Roes', zo stond de regio in de middeleeuwen bekend.
De Roes regeerden vanuit de stad Kiev (ook gegeven als Kyiv) en dus betekende 'Kievse Roes' simpelweg "het land van de Roess van Kiev". De Roes worden voor het eerst genoemd in de Annalen van Saint-Bertin, waarin hun aanwezigheid wordt vastgelegd in een diplomatieke missie van Constantinopel naar het hof van Lodewijk de Vrome (reg. 814-840) in 839. De annalen beweren dat ze Zweden waren wat mogelijk is, maar hun etniciteit is nooit stevig vastgesteld.
Het verhaal van de komst van de Roes in het oosten wordt voor het eerst verteld in de Oorspronkelijke Kroniek (ook bekend als het Verhaal van de vervlogen jaren, ca. 12e eeuw) van Rusland. Dit werk vertelt hoe de mensen van het land de Roes (geïdentificeerd als Scandinavische Vikingen) uitnodigden om in het midden van de 9e eeuw te heersen en de orde in hun land te handhaven. Drie broers, waaronder één genaamd Rurik, accepteerden de uitnodiging en stichtten de Rurik-dynastie die meer dan 700 jaar zou duren.
Deze versie van de gebeurtenissen wordt tegenwoordig ondersteund door historici die worden bestempeld als 'Normanisten' (zij die een Noorse oorsprong voor de Rurikid-dynastie accepteren) en wordt uitgedaagd door zogenaamde 'Anti-Normanisten' die pleiten voor een Slavische oorsprong van Rusland en de andere staten. De Normanistische beweringen worden momenteel als meer valide beschouwd en het wordt algemeen aanvaard dat de Noorse leider Rurik (reg. 862-879) de dynastie stichtte die, in een ononderbroken lijn, zou voortduren tot aan het bewind van Ivan IV, de eerste tsaar van Rusland (reg. 1547-1584), ook bekend als Ivan de Verschrikkelijke.
De staat Kievse Roes viel tussen 1237-1242 in handen van de Mongolen en brak de regio in stukken die zich uiteindelijk ontwikkelden tot de moderne staten Wit-Rusland, Rusland en Oekraïne.
De Oorspronkelijke Kroniek & Eerste Koningen
De Russische Oorspronkelijke Kroniek werd waarschijnlijk voltooid tegen ca. 1113 in Kiev en werd ooit toegeschreven aan de monnik Nestor (ca. 1056-1114), maar wordt nu beschouwd als een compilatie van eerdere werken die mogelijk door Nestor zijn bewerkt. Het oudste bewaard gebleven manuscript dateert uit 1377 met redactionele aantekeningen die de eerdere datum van het werk onderbouwen. De Kroniek wordt regelmatig aangeduid als historisch verhaal, maar dit is in twijfel getrokken omdat het een aantal mythische of legendarische aspecten bevat. Toch ondersteunt archeologisch bewijs uit de regio veel, maar niet alle, gebeurtenissen die het beschrijft.
Het werk begint met te beweren dat, na de bijbelse zondvloed, de zonen van Noach (Ham, Sem en Japeth) de wereld tussen hen verdeelden en dat Japeth de regio Kievse Roes ontving als onderdeel van zijn lot. Wat Japeth deed om orde in zijn land te vestigen, wordt niet vermeld, maar de Kroniek vertelt dat de mensen met elkaar vochten en uiteindelijk werden onderworpen door de Khazaren van Centraal-Azië (Turkije) en de Varangians (Vikingen) van Scandinavië.
De Slaven van de regio werden gedwongen om hulde te brengen aan de Khazaren en de Varangians totdat ze de Varangians verdreven, maar de relatie met de Khazaren handhaafden. Naderhand ontdekten ze echter dat ze zichzelf niet konden regeren en was het eerbetoon aan de Khazaren te groot. Ook al waren ze het zat om de Varangianen te betalen, ze erkenden dat het leven onder hun bescherming misschien beter was geweest. In de Kroniek staat:
Ze zeiden tegen zichzelf: "Laten we een prins zoeken die over ons kan heersen en ons kan beoordelen volgens de wet." Ze gingen daarom overzee naar de Varangian Roesses; deze specifieke Varangianen stonden bekend als Roesses, net zoals sommigen Zweden worden genoemd, en anderen Noormannen, Engelsen, Gotlanders, want zo werden ze genoemd. (59)
De Slavische ambassadeurs arriveerden in het niet nader gespecificeerde land van de Roes en nodigden hen uit om als koningen over hun land te komen regeren. Drie edele broers namen de uitnodiging aan en de Kroniek vervolgt:
De oudste, Rurik, bevond zich in Novgorod; de tweede, Sineus, in Beloozero; en de derde, Truvor, in Izborsk. Vanwege deze Varangians werd het district Novgorod bekend als het land van Roes. De huidige inwoners van Novgorod stammen af van het Varangiaanse ras, maar vroeger waren het Slaven. (59-60)
Bevestiging voor Scandinavische nederzettingen in deze gebieden is afkomstig van fysiek bewijs dat is opgegraven bij archeologische opgravingen. Rond 750 werd een nederzetting gesticht in Staraja Ladoga nabij de Volkhov-rivier; het eerste Scandinavische dorp in de regio. Wetenschapper Thomas S. Noonan schrijft:
Archeologisch bewijs toont aan dat Scandinaviërs vanaf het begin in Ladoga hebben gewoond: een verzameling Scandinavisch-Baltische smederijgereedschappen, waaronder een talisman met het gezicht van Odin, werd gevonden in een laag uit de jaren 750. De Scandinaviërs die Ladoga bezochten, kwamen niet om dit te overvallen en te plunderen. Er waren geen andere steden in de buurt, kloosters bestonden niet en de naburige grafheuvels van de lokale bevolking waren zeer bescheiden qua inhoud. Er was hier weinig van waarde te stelen. Ladoga was opgericht om de toegang tot het binnenland van Europees Rusland, met al zijn natuurlijke rijkdommen, te vergemakkelijken. (Sawyer, 141-142)
Het bewijs suggereert verder dat Ladoga later een seizoensnederzetting werd of op z’n minst fluctueerde de bevolking, wat in overeenstemming is met het verhaal van de Kroniek over de Slaven die de Varangians verdreven en hen vervolgens weer uitnodigden. Noorse kunstvoorwerpen zijn ook gevonden in Novgorod en de andere sites die in de Kroniek worden genoemd.
Twee jaar na hun aankomst stierven de twee jongere broers en Rurik nam hun regio's als de zijne met zijn hoofdstad Novgorod. Twee mannen van Ruriks groep, Askold en Dir, vroegen hem toestemming om het land te verlaten en hun geluk te zoeken in Tsargrad (Constantinopel) en kregen toestemming. Op weg naar Tsargrad stopten ze bij een stad op een heuvel genaamd Kiy (Kiev), veroverden het en begonnen toen de omgeving te overvallen op echte Viking-manier. De Kroniek schrijft hun de beroemde aanval op Constantinopel toe, waarbij 200 Vikingschepen betrokken waren (ca. 860) die, na veel slachtingen, werden verdreven door een storm die door god zou zijn gezonden; de historische datum van deze inval past echter niet bij de rest van het verhaal.
In Novgorod stierf Rurik een natuurlijke dood en vertrouwde zijn jonge zoon Igor toe aan de zorg van zijn bloedverwant Oleg (ook bekend als Oleg van Novgorod, en Oleg de profeet, reg. 879-912) die hem opvolgde. Oleg begon een reeks militaire campagnes vanuit Novgorod, waarbij hij de omliggende landen veroverde en samenvoegde. Hij kwam uiteindelijk naar Kiev en zag hoe Askold en Dir enorme rijkdom vergaarden door middel van invallen.
Hij misleidde hen beiden om de stad te verlaten, doodde hen en nam de controle over de regio over, waarbij hij in die tijd de hoofdstad van Novgorod naar Kiev verplaatste (ca. 882). Door onderhandelingen en militaire kracht overtuigde hij een aantal stammen en nederzettingen om te stoppen met het betalen van hulde aan de Khazaren en in plaats daarvan hem te betalen. Tegen de tijd dat zijn regering eindigde, had Oleg de controle van Roes over de regio enorm uitgebreid en de schatkist van Kiev gevuld.
Hij stond bekend als Oleg de Profeet (wat feitelijk wordt vertaald als Oleg de Priester) vanwege een profetie over zijn dood. Er was voorspeld dat Oleg zou worden gedood door een prachtig paard dat hij bezat maar dat hij vanwege deze profetie nooit durfde te berijden. Hij beval het paard weg te sturen, maar zorgde ervoor dat het altijd goed gevoed en verzorgd zou worden. Toen hij eenmaal de omliggende gebieden had veroverd en lucratieve verdragen had gesloten (vooral met Constantinopel), had hij vertrouwen in zijn heerschappij, spotte hij met de profetie en vroeg hij zijn adviseurs wat er ooit was gebeurd met het paard dat hem moest doden. Hij kreeg te horen dat het was gestorven en Oleg vroeg om naar de botten van het paard te worden gebracht. Eenmaal daar bespotte hij de profetie en stampte op de schedel van het paard - verrassend een hieronder liggende slang liet schrikken die hem in de voet beet en hem doodde.
Hij werd opgevolgd door Igor van Kiev (912-945), de zoon van Rurik, die hij had grootgebracht. Igor was voordat hij aan de macht kwam enige tijd getrouwd met een Varangiaanse vrouw genaamd Olga (later St. Olga van Kiev, ca. 969). Net als zijn geadopteerde vader voerde Igor succesvolle militaire campagnes uit en eiste hij eerbetoon van de overwonnenen. Na verloop van tijd ontdekte hij echter dat alle rijkdom die hij had vergaard niet genoeg voor hem was en legde hij de mensen zwaardere belastingen op. Hij werd uiteindelijk vanwege zijn hebzucht vermoord door de stam die bekend staat als de Drevlians. Zijn zoon, Sviatoslav I (reg. 945-972) was te jong om de troon te bestijgen en dus diende Olga als zijn regent tussen 945-963.
Olga's eerste opdracht was om de Drevlians te straffen voor het vermoorden van haar man. De Drevlianen lieten weten dat ze wilden dat ze met hun prins Mai zou trouwen en Olga leek het daarmee eens te zijn en vroeg om afgezanten; deze doodde ze door ze te misleiden zodat ze in een boot werden gedragen die ze vervolgens in een put had gedumpt waar ze levend werden begraven. Ze smeekte toen de meest wijze mannen van de Drevlianen om naar haar toe te komen, nodigde hen uit om bij hun aankomst te baden en stak de badhuizen in brand en verbrandde ze. Vervolgens vroeg ze de Drevlians om een begrafenisfeest voor te bereiden om Igor te eren, stond toe dat ze allemaal dronken werden en liet haar soldaten iedereen daar afslachten.
De overlevende Drevlians zochten hun toevlucht in de stad Iskorosten, waar Igor was gedood, en Olga belegerde het. Toen ze het niet in kon nemen, zei ze dat ze de stad de lichtste voorwaarden van overgave zou opleggen en vroeg slechts om drie duiven en drie mussen van elk huis. Deze werden snel gegeven en ze liet haar soldaten een stuk hete zwavel aan een draadje aan de vogels vastmaken en ze dan loslaten om terug te keren naar hun nesten in de stad. Deze nesten in de dakrand van huizen en hokken en elders vatten allemaal tegelijk vlam en Iskorosten werd verteerd door het vuur. Olga doodde of verkocht de meeste overlevenden als slaaf, maar spaarde anderen zodat ze belasting konden blijven betalen.
De verhalen over Olga's wraak behoren tot de meer mythische delen van de Oorspronkelijke Kroniek, maar men denkt dat ze verwijzen naar feitelijke historische gebeurtenissen in de uitroeiing van de Drevlians. Deze verhalen werden later uitgesloten door de kerk die Olga tot heilige maakte vanwege haar toegewijde christelijke zendingswerk in de regio; hoewel Kievse Roes overwegend heidens bleef gedurende de regeerperiode van haar zoon en zijn opvolger. Het was niet Olga maar Vladimir de Grote (reg. 980-1015) die de regio tot het christendom zou bekeren.
Vladimir de Grote en Yaroslav de Wijze
Olga deed afstand van de troon ten gunste van Sviatoslav I ca. 963 en trok zich terug in Kiev om zich de rest van haar leven met huishoudelijke taken bezig te houden. Sviatoslav I begon al snel aan een reeks militaire campagnes die nog groter waren dan die van Oleg en Igor om zijn territorium uit te breiden en handelsroutes te controleren. Hij veroverde eerst Khazaria, dat lange tijd een rivaliserende macht was geweest, en daarna de Wolga-Bulgaren, de Alanen en de Donau-Bulgaren, totdat hij zijn koninkrijk meer dan verdrievoudigd had.
Hij werd vermoord toen hij terugkeerde naar Kiev van een dergelijke campagne en zijn zonen Yaropolk I (reg. 972-980), Oleg en Vladimir vochten voor de kroon. Oleg werd gedood en toen Yaropolk I aan de macht kwam, vluchtte Vladimir naar Noorwegen naar het hof van zijn familielid Haakon Sigurdsson (reg.ca. 972-995). Hier verzamelde hij een troepenmacht van Varangians en wachtte zijn tijd af totdat hij zich klaar voelde om terug te keren en het koninkrijk terug te nemen. Hij versloeg de legers van Yaropolk I en doodde zijn broer in een hinderlaag.
Vladimir volgde het voorbeeld van zijn vader en begon aan een aantal militaire campagnes om het koninkrijk uit te breiden of bepaalde gebieden veilig te stellen. Tijdens deze marsen en veldslagen liet hij heidense heiligdommen oprichten om lokale of nationale goden te eren. Rond deze tijd (ca. 987) vroeg Basil II van het Byzantijnse Rijk (reg. 976-1025) aan Vladimir om militaire hulp om zijn troon te verdedigen tegen twee uitdagers (van wie er één, Bardas Phokas, zichzelf al tot keizer had uitgeroepen). Vladimir stemde toe en ofwel vroeg, ofwel werd aangeboden, te trouwen met de zus van Basil II. Het huwelijk werd goedgekeurd op voorwaarde dat Vladimir zich tot het christendom bekeerde.
Dit verbond resulteerde in de kerstening van Kievse Roes en de oprichting van de Varangian Lijfwacht in het Byzantijnse Rijk. Vladimir stuurde 6000 Varangians naar Basil II in Constantinopel in ca. 988 en deze zouden vanaf die tijd tot het begin van de 14e eeuw de elite lijfwacht van de Byzantijnse keizers worden en een formidabele groep stoottroepen.
Een andere versie van Vladimirs bekering beweert dat hij het vertrouwen in zijn heidense goden had verloren en afgezanten naar verschillende landen stuurde om met de geestelijkheid te praten over hun religieuze overtuigingen en praktijken. Na onderzoek naar het christendom, de islam en het jodendom koos hij voor het oosters-orthodoxe christendom vanwege de schoonheid van de kerken van Constantinopel en het feit dat er geen verbod was op alcohol of het eten van varkensvlees. Dit verhaal is gemaakt (ergens in de 11e eeuw) om Vladimirs bekering te distantiëren van een eenvoudig huwelijkscontract en om zijn onafhankelijkheid van buitenlandse invloeden te benadrukken. Wat de omstandigheden van zijn bekering ook waren, het had verstrekkende gevolgen, zoals de geleerde Robert Ferguson opmerkt:
De keuze voor Slavisch en niet oud-Noors als taal van de Russisch-orthodoxe kerk maakte het assimilatieproces onomkeerbaar. Het maakte ook de Russische samenleving toegankelijk voor de diepgaande en blijvende invloed van de Byzantijnse cultuur. (131)
Hoewel hij er aanvankelijk mee instemde om zich eenvoudig te bekeren om een alliantie te vormen, omarmde Vladimir al snel de beste waarden van het christendom. Hij zorgde voor de armsten van zijn koninkrijk en stelde zich persoonlijk beschikbaar om iedereen te helpen, ongeacht hun sociale status. Hij stichtte scholen om geletterdheid aan te moedigen en verbeterde het leven van zijn volk in elk opzicht. De handel bloeide en de economie bloeide op onder Vladimir, die ook steden stichtte en talloze kerken bouwde.
Vladimir werd opgevolgd door Sviatopolk I (reg. 1015-1019), bekend als "de Vervloekte" voor het vermoorden van drie van Vladimir's zonen (inclusief Boris en Gleb, die later heilig werden verklaard) nadat hij aan de macht was gekomen. Sviatopolk I kan misschien de oudste zoon van Vladimir zijn geweest, maar dit is onduidelijk. Zijn regering was onopvallend en hij werd afgezet door een andere zoon van Vladimir, Yaroslav I (ca. 1019-1054), bekend als Yaroslav de Wijze.
Yaroslav I was de laatste grote monarch van Kievse Roes. Hij trouwde met Ingegerd Olofsdotter (ca. 1001-1050), dochter van Olof Skotkonung (ca. 995-1022), koning van Zweden, en smeedde later belangrijke allianties door de huwelijken van zijn kinderen met die van andere naties. Hij hervormde ook de wetten, sloot belangrijke verdragen met Constantinopel en beveiligde zijn grenzen tegen invasies door de nomadische Pechenegs van Turkije. In overeenstemming met de traditie van een Roes-koning als krijger, leidde hij een aantal succesvolle militaire campagnes en bracht Kievse Roes tot zijn culturele en economische hoogte. Rond 1037 begon hij met de bouw van de St. Sophia-kathedraal in Novgorod, nog steeds een van de meest indrukwekkende middeleeuwse kerken ter wereld; zijn weelde is het bewijs van de grootsheid van het bewind van Yaroslav I.
Na zijn dood viel Kievse Roes uit elkaar terwijl zijn zonen met elkaar vochten om de macht, terwijl andere steden en vorstendommen in opstand kwamen. De volgende vorsten in Kiev waren niet sterk genoeg om het koninkrijk bij elkaar te houden en er kwamen aparte, kleinere staatsbesturen. De noordelijke kruistochten, vooral in de 12e eeuw CE, deden de Baltische regio van het koninkrijk omver werpen en de Vierde Kruistocht (1202-1204) verwoestte de handel door de plundering van Constantinopel, waardoor de toegang tot de traditionele routes naar Griekenland werd afgesloten. Tegen de tijd van de Mongoolse invasie van 1237-1242, was Kievse Roes in de verste verte geen verenigde federatie meer en werden de afzonderlijke staten gemakkelijk ingenomen.
Kievse Roes in Vikings & Legacy
Kievse Roes was te zien in seizoen 6 van de populaire tv-serie Vikings in 2019 met een focus op het terugkerende personage Oleg de profeet (gespeeld door de Russische acteur Danila Kozlovsky). Vikingen comprimeerden of combineerden regelmatig historische gebeurtenissen met enige poëtische licentie en de voorstelling van Oleg en verschillende evenementen in de regio volgt dezelfde koers. De opname van Kievse Roes was een belangrijke ontwikkeling in een show die consequent de impact belichtte die Viking-invallen en migratie hadden op andere culturen.
Hoewel de zogenaamde anti-Normanistische historici blijven volhouden dat de Noorse invloed in de Slavische regio's verwaarloosbaar was, blijkt uit fysiek en literair bewijs het tegendeel. De Varangiaanse Roes die zich in Staraja Ladoga, Novgorod en Kiev vestigden, vestigden een van de rijkste en meest stabiele culturen van die tijd. De ontwikkeling van een nationale identiteit met een gemeenschappelijk religieus geloof onder Rurikid-vorsten als Vladimir de Grote en Yaroslav I legde de basis voor de landen die later in de regio zouden ontstaan.
