Hades is de Griekse god van de onderwereld (Romeinse naam: Pluto). Zijn naam verwijst ook naar de donkere plek onder de aarde waar zielen na de dood heen gaan. Hij is wellicht de meest gevreesde god uit de Griekse mythologie. Zowel Homerus als Hesiodos beschrijven hem als 'meedogenloos', 'afschuwelijk' en 'monsterlijk'. Zijn vrouw is de godin Persephone, die hij naar de onderwereld ontvoerde. Zijn symbool is een scepter of een hoorn des overvloeds.
Hades, de god
Nadat eerst de Titanen en daarna de Giganten door de Olympische goden ten val waren gebracht, trokken Hades en zijn broers, Zeus en Poseidon, lootjes om te bepalen wie over welk deel van de wereld zou heersen. Zeus kreeg de hemel, Poseidon de zeeën en Hades de onderwereld. In tegenstelling tot de andere Olympische goden speelde Hades een minder prominente rol in de Griekse mythen. Toch koesterden veel gewone Grieken een bijgelovig ontzag voor hem. Ze spraken zelfs zijn naam niet uit; in plaats daarvan gebruikten ze epitheta zoals Eubuleus (“gever van goede raad”). Er zijn ook verhalen over nachtelijke offerpraktijken ter ere van Hades. Men liet het bloed van de slachtoffers tot diep in de aarde sijpelen zodat het de god van de onderwereld zou bereiken.
Hades was de enige god die niet op de berg Olympus verbleef, maar in een donker paleis onder de aarde. De god bezat ook een helm die door Hephaistos was gemaakt en die de drager onzichtbaar maakte. Dat was de helm die Athena gebruikte toen zij tegen Ares vocht in de Trojaanse oorlog, zoals Homerus beschreef in de Ilias. Verder droeg Perseus die helm tijdens zijn queeste naar het hoofd van Medusa.
Volgens de mythologie werd Hades verliefd op Persephone, de dochter van Zeus en Demeter. Hij ontvoerde haar naar de onderwereld. Toen Hermes dat ontdekte, eiste hij dat Persephone aan Demeter zou worden teruggegeven. Er werd besloten dat Persephone naar de bovenwereld kon terugkeren als zij geen voedsel uit de onderwereld had gegeten. Hades misleidde het meisje om een granaatappelpit te eten waardoor zij slechts zes maanden per jaar kon terugkeren naar het land der levenden. De mythe stond waarschijnlijk symbool voor de cyclus van leven en dood, zaaien en oogsten. Het feest dat ter ere van Persephone's terugkeer werd gehouden, maakte wellicht deel uit van de beroemde Mysteriën van Eleusis. Die werden in Eleusis opgevoerd, in het heiligdom van Demeter.
In de Archaïsche en Klassieke Griekse kunst wordt Hades meestal als een oudere man met een baard afgebeeld. Hij draagt een scepter, een tweetand, een plengoffervaas of een hoorn des overvloeds. De hoorn staat symbool voor de rijkdom aan planten en mineralen die onder de aarde verborgen liggen. Soms zit hij op een ebbenhouten troon of rijdt hij op een wagen getrokken door zwarte paarden, doorgaans met Persephone aan zijn zijde.
Hades, de onderwereld
De god Hermes begeleidde de zielen van de overledenen naar de onderwereld, tot aan de rivier de Styx. De oude veerman Charon zette hen daar over naar de poorten van de onderwereld, waar Cerberus de wacht hield. Die woeste driekoppige hond (of vijftigkoppige volgens Hesiodos) uit wiens lichaam slangen groeien moest vooral zielen binnenhouden, in plaats van anderen buiten. De nabestaanden stopten een muntstuk in de mond van de overledene om Charon te betalen (voor de Grieken was dat traditioneel de obool, een muntstuk van lage waarde). De onbegravenen of zij die de veerman niet konden betalen, waren gedoemd om als geesten over de aarde te zwerven. Dat geloof duidt op de dubbelzinnige aard van de onderwereld. Het was niet noodzakelijk een plek van kommer en kwel. In de meeste gevallen was het simpelweg de laatste rustplaats van de ziel.
Bij aankomst aan de poorten van de onderwereld moesten de zielen voor drie rechters verschijnen. Die oordeelden over de levens van de zielen en bepaalden hun uiteindelijke bestemming. De drie rechters waren Minos, Rhadamanthys en Aiakos, die zelf om hun eervolle levens bekend stonden. Zielen die een bijzonder goed leven hadden geleid, kregen eerst water uit de rivier de Lethe te drinken. Dat deed hen alle slechte dingen vergeten. Vervolgens werden zij naar de idyllische Elysese velden gebracht. De zielen die een slecht leven hadden geleid, werden aan de Erinyen overgeleverd en naar de diepste krochten van de onderwereld gebracht: de Tartarus. Daar werden ze voor hun wandaden gestraft. De slechtste zielen, zij die de goden met hun verdorvenheid hadden beledigd, werden tot eeuwige kwelling veroordeeld. Zo moest Sisyphus tot het einde der tijden een rotsblok een heuvel opduwen. Andere voorbeelden zijn Tantalus, die nooit zijn dorst kon lessen; Oknos, die het ene eind van een touw moest vlechten terwijl een ezel het andere eind opat; de Danaïden, die een bodemloos vat met water moesten vullen en Ixion, die aan een eeuwig draaiend rad werd vastgeketend.
Hoewel het voor de levenden een angstaanjagende plek was, waren er verschillende helden die de onderwereld bezochten tijdens hun avonturen: Hercules om Cerberus te vangen tijdens de laatste van zijn twaalf reizen, Odysseus om advies te vragen aan de wijze Tiresias, Orpheus om Eurydice te vinden, en Theseus en Peirithoos om Persephone te vangen zodat zij met haar zouden kunnen trouwen. Die laatste twee hadden echter minder geluk dan de andere helden. Hades zette hen op twee tronen gevangen (volgens andere overleveringen bond hij hen aan twee rotsen vast). Alleen Theseus zou later uit de onderwereld ontsnappen nadat Hercules hem bevrijdde.
