Het klassieke Olympia was een oud-Grieks heiligdom toegewijd aan de verering van Zeus en bevond zich in het westen van de Peloponnesos. De Pan-Helleense Olympische Spelen werden hier elke vier jaar gehouden ter ere van Zeus van 776 v.Chr. tot en met 393 n.Chr. Olympia is als werelderfgoed opgenomen op de lijst van UNESCO.
Vroege Geschiedenis
De plaats werd voor het eerst bewoond in het tweede millennium v.Chr. en de vroegste archeologische vondsten van woningen dateren van 1900 tot 1600 v.Chr. Wellicht is de Kronische heuvel de eerste plaats van verering geweest, toegewijd aan Kronos. Andere heilige gebouwen aan de voet van de heuvel in het heilige bos van wilde olijfbomen, ofwel Altis, wijzen op andere goden die werden vereerd zoals Gaia, Themis, Aphrodite en Pelops. Met de komst van de west-Griekse stammen naar de Peloponnesos was het Zeus, de vader van de Olympische goden, die het dominante cultfiguur in Olympia werd.
Tempel van Zeus
Het eerste grote gebouw van het beroemde heiligdom was het Heiraion, een tempel toegewijd aan Hera dat werd gebouwd omstreeks 650-600 v.Chr. In de 5de eeuw v.Chr. bereikte het heiligdom haar hoogtepunt qua welvaart en de massieve zuilen Tempel van Zeus werd voltooid in 457 v.Chr. ter huisvesting van een immens groot ivoren en gouden standbeeld van de leider van de Olympische goden. Ontworpen door Libon van Elis, de Dorische tempel was de grootste in Griekenland in die periode, met afmetingen van 64,12 meter bij 27,68 meter en zuilen van 10,53 meter hoogte. De frontons van de tempel geven prachtige beeldhouwwerken weer: aan de oostzijde de mythologische wagenrennen tussen Pelops en Oinomaos en de westerse fronton een Centauromachie met Apollo als het majestueuze middelpunt. De metopen van de tempel gaven de werken van Hercules weer. Het standbeeld van Zeus in de tempel was gemaakt door Phidias (die aan het Parthenon en het standbeeld van Athena had gewerkt) en was een 12 meter hoog ivoren en gouden standbeeld van Zeus gezeten op een troon en werd als één van de zeven wereldwonderen van de antieke wereld beschouwd.
Verdere belangrijke bouwprojecten door de eeuwen heen waren onder meer baden en een zwembad (5de eeuw v.Chr.), het nieuwe stadion met taluds voor de toeschouwers (halverwege de 4de eeuw v.Chr.), het hippodroom (780 meter lang), het grote Leonidaion ofwel gasthuizen (330 v.Chr.) en de Theikoloi (verblijven voor priesters).
Olympische Spelen
Sportevenementen werden van oorsprong geassocieerd met begrafenisrituelen, zoals bijvoorbeeld de spelen gehouden door Achilles ter ere van Patroklos in Homerus’ Ilias. Sommige mythologische bronnen schrijven het begin van de Spelen toe aan Zeus ter viering van zijn overwinning op Kronos; andere bronnen beweren dat Pelops ze organiseerde ter ere van zijn overwinning op Oinomaos. In ieder geval was sport, een gezond lichaam en een competitieve geest een belangrijk onderdeel van het Griekse onderwijs en het is daarom nauwelijks verrassend dat er op een gegeven moment georganiseerde atletische competities werden georganiseerd.
De eerste Olympische Spelen werden gehouden in 776 v.Chr. bij de eerste volle maan na de zomerzonnewende. De winnaar van het eerste en enige evenement, de stadion loopwedstrijd (één maal de lengte van de baan in het stadion van 600 voet oftewel 192 meter) was Koroibos van Elis en vanaf dat moment werd elke overwinnaar vastgelegd en elke Olympiade naar hen vernoemd en voorzag ons daarmee met de eerste accurate chronologie van de klassieke Griekse wereld. Gedurende een Pan-Helleense wapenstilstand van drie maanden kwamen atleten en maar liefst 40.000 toeschouwers uit Griekse steden vanuit het gehele Middellandse Zeegebied om deel te nemen aan de Spelen. Individuen en stadstaten brachten offers aan Zeus bestaande uit geld, standbeelden (waaronder de prachtige Nike van Paionios van ca. 424 v.Chr. en de Hermes van Praxiteles uit de late 4de eeuw v.Chr.), bronzen statieven, schilden, helmen en wapens waardoor Olympia een levend museum van Griekse kunst en cultuur werd. Vele stadstaten bouwden tevens schatkamers – kleine gebouwen die offers herbergden en de prestige van hun stadstaat verhoogde.
In de loop der tijd werden andere evenementen geïntroduceerd op de Spelen, zoals langere loopwedstrijden, worstelen, boxen, wagenrennen, discus, speerwerpen, verspringen en de pentatlon. Op het hoogtepunt waren er 18 evenementen verspreid over vijf dagen. De oorspronkelijke stadion bleef echter het meest belangrijke evenement. Overwinnaars wonnen kransen van olijfbladeren en een olijftak van de heilige boom, maar van meer belang was de glorie, roem en in een zeer reële zin historische onsterflijkheid.
Een tweede belangrijk evenement in Olympia waren de Heraeaanse Spelen voor vrouwen, die elke vier jaar werden gehouden ter ere van de godin Hera. Kinderen, jong volwassenen en jonge vrouwen liepen in gescheiden loopwedstrijden van 500 voet op de baan van het stadion (160 meter). Prijzen voor de overwinnaars waren onder meer olijfkransen en het recht om een portret van henzelf te plaatsten op het domein. De verantwoordelijkheid voor de organisatie van beide Spelen en het onderhoud van het domein als het niet gebruikt werd was in handen van de inwoners van Elis.
De Spelen zetten zich voort gedurende de Hellenistische periode met de opvallende toevoeging van het Philippeion, een cirkelvormig gebouw van zuilen, opgericht door Philip II van Macedonië met gouden standbeelden van de koninklijke familie (ca. 338 v.Chr.). De Romeinen, ondanks dat ze weinig gaven om het religieuze belang van de Spelen, bleven deze hoog in het vaandel houden en ondanks de poging van Sulla in 80 v.Chr. om de Spelen permanent naar Rome te verplaatsen, gingen ze door met het verfraaien van Olympia met verwarmde baden, fonteinen (opvallend is de Nymphaion van Herodes Atticus van 150 n.Chr.) en standbeelden. Welbekend is de wens van keizer Nero om de glorie van een Olympische overwinning te ervaren en in 67 n.Chr. deed hij mee en wist, niet geheel verrassend, elk evenement te winnen waaraan hij deelnam.
Verval
Met het besluit van Theodosios om alle cultpraktijken en heidense festivals te verbieden, kwamen de Spelen tot hun einde in 393 n.Chr. na een reeks van 293 Olympische Spelen over een periode van meer dan een millennium. Het beroemde heiligdom raakte geleidelijk aan in verval, werd gedeeltelijk vernietigd op bevel van keizer Theodosios II in 426 n.Chr. en werd overgenomen door een christelijke gemeenschap die in de begintijd van Byzantium er een basilica bouwde. Aardbevingen in 522 en 551 n.Chr. vernielden veel van de overgebleven ruïnes en het zilt van de nabijgelegen rivieren Alpheios en Kladeos bedekte de plek totdat het in 1829 opnieuw werd ontdekt door een Franse archeologische missie en de systematische opgravingen door het Duitse Archeologische Instituut vanaf 1875. Veel van de eens zo verfijnde tempels zijn nu slechts ruïnes, maar de bezoeker kan dezer dagen in ieder geval gebruik maken van de baan van het allereerste Olympische stadion.
