Engelen in het christendom fungeren als boodschappers van God, brengen goed nieuws en helpen gelovigen. Hun rol ontwikkelde zich vanuit de functie van engelen in het oude jodendom, maar bleef evolueren toen het christendom een aparte religie werd.
Joodse en zoroastrische oorsprong
Wat de onafhankelijke religie van het christendom werd, ontstond in de 1e eeuw na Christus uit de leringen van een Joodse apocalyptische beweging gebaseerd op de bediening van een rondreizende Joodse prediker, Jezus van Nazareth. De profeten van Israël hadden voorspeld dat God een messias ("gezalfde") zou opwekken uit de lijn van koning David, die zou helpen Gods laatste interventie in de geschiedenis in te luiden, het eschaton, de laatste dagen. Dit zou Gods koninkrijk op aarde zijn, om de natie Israël te herstellen van haar onderdrukkers. Het resultaat zou een nieuw Eden zijn, Gods oorspronkelijke plan voor de mens. De verschijning van Jezus wordt beschreven in het evangelie van Marcus: "De tijd is vervuld en het koninkrijk van God is nabij gekomen; bekeert u en gelooft in het goede nieuws" (Marcus 1:15).
Verschillende groepen Joden hadden echter verschillende opvattingen over de aard van de messias. Het Hebreeuwse "de gezalfde" in de vroegste teksten was afkomstig uit het verhaal van de profeet Samuel die David als koning koos door letterlijk olie over zijn hoofd te gieten. Anderen hadden een meer esoterisch idee van een goddelijk wezen.
Het Achaemenidische Rijk heerste over het Midden-Oosten, waartoe ook Israël behoorde, totdat Alexander de Grote (336-323 v.Chr.) de regio veroverde. De staatscultus van het zoroastrisme beïnvloedde concepten in het jodendom. De oorspronkelijke Perzische scheppergod, Ahura Mazda, een wezen van puur goed, emaneerde de spenta mainyu (creatieve geest/mentaliteit) in paren van mannen en vrouwen die zich voortplantten. Deze wezens schiepen zowel het fysieke universum als mensen. Aan het andere uiteinde van de polariteit van Ahura Mazda stond druj, chaos, wanorde, gepersonifieerd als Ahriman.
De spenta mainyu werden vaak aangeduid met de term yazata om ze te onderscheiden van de agenten van Ahriman. Yazata was Perzisch voor een wezen "waardig om aanbeden te worden door middel van zang en offers." Dit leidde tot de oppositie van goed tegen kwaad (engelen en demonen), met voortdurende gevechten tussen de twee machten. In het oude Jodendom kon alleen de God van Israël offers ontvangen, maar engelen konden worden gesmeekt via hymnen en gebeden voor voordelen. Het idee dat mensen een "beschermengel" hadden, kwam voort uit het zoroastrisme.
Eschatologie (de studie van gebeurtenissen in de laatste dagen, van het Griekse eschaton) was het idee in het zoroastrisme dat uiteindelijk de goede scheppergod Ahura Mazda alle goede mensen zou redden in een laatste vuurzee die de wereld zoals wij die kennen zou beëindigen. Hij zou de saoshyant sturen, "iemand die voordelen brengt" om alle goede zielen te herstellen. De levenden en de doden zouden herenigd worden en in vrede en harmonie leven. Net als de engelen was de saoshyant aanbidding waardig. Deze saoshyant-figuur werd door sommigen begrepen als een reeds bestaande, goddelijke messias.
Om te bevestigen dat Jezus letterlijk uit de lijn van David kwam, wendden christenen zich tot Psalm 2, in oude context een psalm over David als de eerste koning:
Ik zal het besluit van de HEERE verkondigen: Hij heeft tot mij gezegd: Gij zijt Mijn zoon; heden heb Ik u verwekt. Vraag Mij, en Ik zal de volken tot uw erfdeel maken, en de einden der aarde tot uw bezit. Gij zult hen verpletteren met een ijzeren staf, en hen in stukken slaan als een pottenbakkersvat. (Psalm 2:7-9)
De term "zonen van God" verschijnt echter voor het eerst in Genesis en verwijst naar de engelen. Vanaf het begin werd de beweging rond Jezus geconfronteerd met het probleem dat engelen onsterfelijk waren, maar Jezus stierf door kruisiging. Een dode messias hielp de Joden niet veel. Een oplossing werd gevonden in een vroege bewering dat Jezus uit de dood was opgewekt en vervolgens naar de hemel was verheven om Gods troon te delen.
Brieven van Paulus
Onze vroegste leringen over het christendom komen uit de brieven van een Farizeeër, Paulus de Apostel (50-60 n.Chr.). Hij verzette zich aanvankelijk tegen de leringen van deze beweging. Paulus had een goddelijke openbaring met een stem die hem de opdracht gaf om de apostel voor de heidenen te zijn, een boodschapper, heraut om het 'goede nieuws' te brengen (het latere concept van 'evangelie'). Paulus de Apostel reisde naar steden in het oostelijke Middellandse Zeegebied en stichtte gemeenschappen van gelovige Joden en heidenen (ex-heidenen). In de zin van engelen als herauten van boodschappen, kon Paulus de analogie voor zichzelf gebruiken:
U weet dat ik u het evangelie voor het eerst heb verkondigd vanwege een lichamelijke zwakte. Hoewel mijn toestand u op de proef stelde, hebt u mij niet veracht of veracht, maar hebt u mij ontvangen als een engel van God, als Christus Jezus.
(Galaten 4:13-14)
Paulus gaf openlijk toe dat het proces en de kruisiging van Jezus van Nazareth een probleem vormden: "maar wij verkondigen een gekruisigde Christus, een struikelblok voor Joden en dwaasheid voor heidenen" (1 Korintiërs 1:23). Vervolgens is Paulus' leer over Christus wat geleerden beschrijven als Christologie, een moderne term voor de studie van de aard van Christus, goddelijk of menselijk. Paulus' brief aan de Romeinen begint als volgt:
Paulus, een dienstknecht van Christus Jezus, geroepen tot apostel, afgezonderd voor het evangelie van God, dat Hij tevoren door zijn profeten beloofd heeft in de heilige Schriften, het evangelie over zijn zoon, die naar het vlees uit het geslacht van David voortkwam en met kracht verklaard werd tot zoon van God naar de geest van heiligheid, door de opstanding uit de doden, Jezus Christus, onze Heer
(Romeinen 1:1-4).
Dit weerspiegelde de visie van de vroege discipelen op een mens die vervolgens na zijn opstanding naar de hemel opsteeg en onsterfelijk werd.
Paulus versterkte zijn definitie van Christus in wat een centraal leerstuk zou worden van de nieuwe religie na de scheiding van het christendom van het jodendom. Paulus' brief aan de Filippenzen bevat een vroege hymne aan Christus:
... die, hoewel Hij in de gedaante [aard] van God was, het niet als roof beschouwde gelijk te zijn aan God, maar Zichzelf ontledigd heeft, de gedaante [aard] van een slaaf aangenomen heeft, en de menselijke gelijkenis aangenomen heeft. En in gedaante als een mens bevonden, heeft Hij Zichzelf vernederd en is gehoorzaam geworden tot de dood, ja, de dood aan het kruis. Daarom heeft God Hem des te hoger verhoogd en Hem de Naam gegeven die boven alle andere namen is, opdat in de Naam die aan Jezus gegeven is, iedere knie zich zou buigen, in de hemel, en op de aarde, en onder de aarde, en iedere tong zou belijden dat Jezus Christus Heer is, tot heerlijkheid van God de Vader.
(Filippenzen 2:6-11)
"De naam die boven elke andere naam is," verwijst naar de heilige naam van God, de letters van YHWH. "Dat elke knie zich buigt..." is de eeuwenoude praktijk van respect, buigen en knielen voor een standbeeld van een van de goden. De consensus interpreteert deze hymne als Paulus die Christus in de vorm van God op aarde vestigt; de basis voor de gecombineerde aanbidding van God en Christus en het latere concept van de drie-eenheid, vastgesteld door het Eerste Concilie van Nicea in 325 CE. De regel "Hij bestond in de vorm van God" vestigde Christus als een pre-existent goddelijk wezen, de eerste van Gods schepping, en plaatste hem boven en superieur aan de engelen.
Paulus elimineerde traditionele offers in de aanbidding van de inheemse culten voor zijn gelovige heidenen. De vroegste verwijzingen naar de aanbidding van Christus in Paulus' brieven aan de heidenen weerspiegelen echter het concept van engelen. Alleen God kon offers ontvangen, maar men kon hymnes en lofzangen zingen voor Christus, hem om weldaden smeken, mensen genezen en uit de dood opwekken in zijn naam.
In Paulus' brieven bekritiseerde hij de 'seksuele immoraliteit' van de dominante cultuur, en in de tussentijd van het wachten op de wederkomst van Christus, moesten de Korintiërs in menselijke relaties leven als engelen, maar zonder details. In 1 Korintiërs zouden de gelovigen die nog in leven waren bij Christus' wederkomst zich aansluiten wanneer het hele universum zal worden getransformeerd.
Engelen in de evangeliën
De schrijvers van de evangeliën en de Handelingen van de Apostelen (70-95 CE) namen veel verhalen op over dezelfde activiteiten van engelen, volgens de tradities van de Joodse geschriften. Engelen verschijnen zowel fysiek als in dromen en visioenen.
In het verhaal van Matteüs over de geboorte van Jezus, ontmoet Jozef meerdere keren naamloze engelen:
- wanneer hij verneemt dat zijn verloofde, Maria, zwanger is
- wanneer hij gewaarschuwd wordt om het gezin mee te nemen naar Egypte vanwege Herodes' edict om pasgeboren jongens te slachten
- in Egypte, wanneer hij verneemt dat Herodes dood is en ze naar huis kunnen terugkeren. De Wijzen werden in een droom gewaarschuwd om geen verslag uit te brengen aan Herodes", en consistentie veronderstelt dat een engel hen in die droom waarschuwde.
Matteüs 22 introduceerde een concept dat uiteindelijk deel ging uitmaken van de christelijke angelologie. In wat door de Sadduceeën werd gepresenteerd als een oppositionele strikvraag, trouwden zeven broers allemaal met dezelfde weduwe van de eerste broer, die toen stierf.
"...In de opstanding [van de doden], van wie van de zeven zal zij dan de vrouw zijn? Want zij waren allen met haar getrouwd." Jezus antwoordde hun: "Jullie vergissen je, want jullie kennen noch de Schriften, noch de kracht van God. Want in de opstanding trouwen mensen niet en worden ze niet ten huwelijk gegeven, maar zijn als engelen van God in de hemel."
(Mattheüs 22:28)
Met andere woorden, engelen waren niet-seksuele wezens, nooit onderhevig aan seksuele of lichamelijke verleidingen. Als zodanig waren ze modellen tegen seksuele immoraliteit en afwijkende levensstijlen.
Het evangelie van Lucas begint met het eerdere verhaal van de geboorte van Johannes de Doper aan het onvruchtbare echtpaar Elizabeth en Zacharias. Tijdens zijn rotatie als hogepriester was Zacharias in het Heilige der Heiligen toen een engel verscheen en de geboorte van hun zoon, Johannes de Doper, voorspelde. Lucas voegde toe dat een engel toen aan Maria zelf verscheen om haar te informeren dat ze een zoon zou krijgen door de "geest van God" (gemarkeerd als de Annunciatie aan Maria). Na de geboorte van Jezus werden de herders in het veld bezocht door een leger van engelen, die de geboorte aankondigden in een lofzang van glorie.
In Lucas' gelijkenis van de rijke man en Lazarus, droeg een engel de dode Lazarus "om bij Abraham te zijn" (Lucas 16:22). Dit verhaal werd de basis voor de latere christelijke leer dat, wanneer goede christenen sterven, engelen hen vergezellen en naar de hemel leiden. In de geschriften van bisschop Tertullianus (155-220 CE):
Wanneer de ziel door de kracht van de dood wordt weggerukt van het gewicht van het vlees dat haar insloot, beeft ze van opwinding bij het zien van het gezicht van een engel, de oproeper van zielen, zich realiserend dat haar eeuwige verblijfplaats is voorbereid."
(De Anima, hfdst. 53)
Het vierde evangelie van Johannes repliceerde Paulus' versie van een pre-existente Christus. Hij gebruikte Plato's concept van de logos (goddelijke rationaliteit), dat in fysieke vorm verscheen voor het christelijke concept van de incarnatie. Johannes verwees consequent naar "afdaling" en "opstijging". Hij gebruikte het woord 'kruisiging' niet, maar verwees ernaar als Jezus die "opgeheven" werd. De pre-existente Jezus daalde af naar de aarde en keerde daarna terug naar de hemel.
Alle vier de evangeliën hebben naamloze engelen die het nu lege graf van Jezus bewonen na zijn opstanding. De engelen fungeren als getuigen dat Jezus uit de dood is opgestaan. Ze verkondigen dit nieuws, eerst aan de vrouwen, en vervolgens aan de discipelen, en dat zij het aan de wereld moeten vertellen.
De Handelingen van de Apostelen
Het vervolg van Lucas op zijn evangelie, Handelingen, is het verhaal van hoe het vroege christendom zich verspreidde van Jeruzalem naar de steden van het oostelijke Middellandse Zeegebied na de dood van Jezus door de eerste christelijke missionarissen en de reizen van de apostel Paulus. Engelen verschijnen overal. In Handelingen 1:9-11, na de hemelvaart van Jezus, verschijnen twee engelen als getuigen dat Jezus is verheven tot de hemel. Engelen verschijnen aan Petrus en Cornelius, aan Filippus en aan Paulus. Naast openbaringen en uitleg is een van de functies van engelen in Handelingen om de volgelingen te motiveren om te missioneren in nieuwe steden en provincies. Engelen waarschuwen altijd voor tegenstand en vervolging, maar beloven de apostelen ook hulp van engelen te ontvangen tijdens deze beproevingen.
In het boek Openbaring (apocalyps) van Johannes van Patmos, in zijn visioenen van de laatste dagen, leidt een reeks engelen Johannes door rondleidingen door de hemel en opent boekrollen om te onthullen wat er zou gebeuren als Christus zijn koninkrijk op aarde zou instellen. In Openbaring is het Michaël de aartsengel die eerder de opstandige engel Satan uit de hemel wierp, en die uiteindelijk door Christus vernietigd wordt.
In de Brief aan de Hebreeën uit het Nieuwe Testament hebben we meer argumenten voor engelen als ondergeschikt aan Christus:
Want tot wie van de engelen heeft God ooit gezegd: Gij zijt mijn Zoon; heden heb ik u verwekt? ... En wederom, wanneer Hij de eerstgeborene in de wereld brengt, zegt Hij: Laten alle engelen Gods Hem aanbidden.
(Hebreeën 1:5-7)
Beschermengelen
Het concept van beschermengelen wordt uitgebreider beschreven in Mattheüs 18:
In die tijd kwamen de discipelen naar Jezus toe en vroegen: "Wie is de grootste in het koninkrijk der hemelen?" Hij riep een kind, dat Hij in hun midden plaatste, en zei: "Voorwaar, Ik zeg u: als u niet verandert en wordt als de kinderen, zult u het koninkrijk der hemelen beslist niet binnengaan. ... Let op dat u niet een van deze kleinen veracht, want Ik zeg u: in de hemel zien hun engelen voortdurend het aangezicht van Mijn Vader in de hemel."
(Matteüs 18:1-3; 18:10)
In de 4e eeuw CE, toen de heiligencultus werd ingesteld, verhieven christenen degenen die stierven als martelaren, als getransformeerd in de aanwezigheid van God. Martelaren delen het voorrecht van engelen om het dichtst bij de troon van God te zijn en fungeren nu ook als bemiddelaars die kunnen worden verzocht om individuele en gemeenschappelijke voordelen.
Engelen in de late oudheid en de middeleeuwen
Met Constantijns bekering tot het christendom, verleende de Romeinse keizer de christelijke beweging legaliteit in het Edict van Milaan in 313 CE. Hij promootte tegelijkertijd de christelijke iconografie door middel van uitgebreide mozaïeken en portretten. Als Gods vertegenwoordiger op aarde werden Constantijn I en latere keizers afgebeeld met halo's. Dit werd de standaardiconografie voor engelen. De aartsengelen hielden zwaarden vast, in hun rol om Gods geboden uit te voeren. Beelden van engelen werden opgenomen in kerkmuurschilderingen en kathedraal architectuur.
Engelen bleven hun basisfunctie vervullen om periodiek het "goede nieuws" van God of Christus te brengen en individuele gelovigen te helpen. In het literaire middel van romantische literatuur werden de verhalen van eerdere martelaren verrijkt met details van engelen die wonderen verrichtten om de pijn en het lijden van de vervolgden te verminderen. Een groep vrouwen werd geëerd als maagdelijke martelaren. Terwijl ze in de gevangenis zaten, moesten ze een poging tot verkrachting door de legionairs ondergaan, maar engelen hielpen hen altijd om weerstand te bieden. De marteldood heilige Catharina van Alexandrië uit de 4e eeuw CE. werd tijdens haar beproevingen bijgestaan door engelen, die haar voedsel en water brachten. Nadat ze waren gestorven voor hun geloof, werden veel van deze martelaren door engelen naar de hemel gebracht.
De dominante instelling van de middeleeuwen was de katholieke kerk, die diende als het koninkrijk van God totdat Christus terugkeerde. In context valideerden verhalen over engelen de rituelen en regels van de middeleeuwse kerk, waarbij engelen werden gebruikt voor zowel beloning als straf voor afwijkende opvattingen en zonden. Men kon ook een beroep doen op engelen om gerechtigheid in deze wereld te implementeren tegen een ramp of een tegenstander, terwijl men wachtte op Gods koninkrijk.
Monniken werden ook beschouwd als "levende martelaren" en na hun dood verheven tot de hemel. Wat de instelling van het monnikendom werd, werd gesticht door Antonius van Egypte (251-356 CE). Antonius trok zich terug in de woestijn om zich uitsluitend op God te concentreren. Afgesloten van het normale leven, omvatte het dagelijkse leven van middeleeuwse monniken ascese door kuisheid, celibaat en beperkte inname van dagelijks voedsel. In de hedendaagse literatuur werden ze beschreven als "levende engelen", die de Duivel en demonen bestreden tegen verleiding. De Duivel verscheen in dromen en de barre leefomstandigheden van een middeleeuws klooster werden uitgelegd als het opnemen tegen de verschrikkingen van de hel in het hiernamaals.
Renaissance literatuur & kunst
IIn Dante Alighieri's Goddelijke Komedie leiden engelen hem door de Inferno (Hel), het Vagevuur en het Paradijs. Deze engelen zijn vrij van fysieke materie, pure intelligentie, wiens doel het is om de wil van God uit te voeren. Tijdens de Renaissance (14e tot 16e eeuw) werd engeleniconografie een populaire manier om traditionele Bijbelverhalen te illustreren. Kunstenaars beeldden engelen af in eigentijdse kleding, maar met vleugels en halo's.
Kunstenaars als Giotto (1267-1337), Hieronymus Bosch (1450-1516) en Michelangelo (1475-1564) beeldden gepolariseerde visies op engelen en demonen en het lot van mensen af.
In deze periode werden archeologische overblijfselen van het oude Rome ontdekt. Muurdecoraties onthulden de putti ("jonge jongens"), afbeeldingen van Eros, de zoon van Venus. Deze werden de cherubijnen van de christelijke kunst. Het was een favoriete manier om de agressiviteit en soms bestraffing van de oorspronkelijke cherubijnen te verwijderen en te vervangen door een beeld van onschuld en goedheid.
