Volgens alle beschrijvingen waren de interieurs van Romeinse gebouwen vaak weelderig versierd met felle kleuren en gedurfde ontwerpen. Muurschilderingen, fresco's en stucwerk om reliëf-effecten te creëren, waren technieken die vanaf de 1e eeuw voor Christus vaak werden toegepast in openbare gebouwen, privéwoningen, tempels, graven en zelfs militaire structuren in de hele Romeinse wereld. Ontwerpen konden variëren van complexe realistische details tot zeer impressionistische weergaven die vaak alle beschikbare wandruimte bedekte, inclusief het plafond. Onderwerpen konden zijn: portretten, scènes uit de mythologie, architectuur met gebruik van trompe-l'oeil-effecten, flora, fauna en zelfs hele tuinen, landschappen en stadsgezichten, om spectaculaire 360 ° -panorama's te creëren die de kijker van de beslotenheid van een kleine kamer overbrachten naar de grenzeloze wereld van de verbeelding van de schilder.
Materialen & technieken
Muurschilderingen werden volgens een nauwgezet procédé opgezet in meerdere lagen. De optimale werkwijze is beschreven door zowel Vitruvius als door Plinius de Oudere. Eerst werd een ruwe laag mortel op het oppervlak aangebracht, soms drie lagen dik en samengesteld uit kalk en zand (of vulkanische pozzolana). Vervolgens werden nog eens drie lagen opgebracht, ditmaal met een mengsel van kalk en fijngemalen marmer voor een gladdere afwerking en vervolgens werden glas, marmer en doek gebruikt om het oppervlak te polijsten en klaar te maken voor het schilderen. Kleuren werden toegevoegd als het oppervlak nog nat was (fresco), maar details konden ook worden toegevoegd aan een droog oppervlak (tempera). Als het oppervlak van hout was, werden kleuren eerst opgelost in was en met een spatel op de muur aangebracht.
Ontwerpen
Romeinse muurschilders (of hun klanten) gaven de voorkeur aan natuurlijke aardekleuren zoals donkerder tinten rood, geel en bruin. Blauwe en zwarte pigmenten waren ook populair voor eenvoudiger ontwerpen, maar bewijs uit een Pompeïaanse schilderswerkplaats maakt duidelijk dat er een breed scala aan kleurschakeringen beschikbaar was. Op muren werden allerlei taferelen geschilderd die vaak eerst in grote lijnen werden geschetst met rode oker. Aanvankelijk waren, onder invloed van Hellenistische kunstenaars, scènes uit de Griekse mythologie bijzonder populair en vooral die met Dionysos. Andere populaire onderwerpen waren gladiatorenwedstrijden, landschappen, gebouwen, tuinen en stillevens. Decoratieve motieven duiken steeds weer op, bijvoorbeeld driepoottafels, fruit, gebladerte, linten, kandelaars, theatermaskers en architectonische elementen zoals zuilen.
De rijkdom aan overgeleverde voorbeelden op vindplaatsen als Pompeï en Herculaneum heeft het mogelijk gemaakt om de Romeinse muurschilderingen in vier verschillende stijlen in te delen. In stijl I, die populair werd vanaf het begin van de 2e eeuw v.Chr., werd de muur meestal beschilderd met een dado, een middenruimte, vaak verdeeld in drie gebieden met een fries en kroonlijst zoals in de klassieke architectuur. Stucwerk werd gebruikt om een driedimensionaal effect te geven aan bepaalde delen van de decoratie, met name aan de kroonlijst. Een voorbeeld van deze stijl is te vinden in het Samnitische huis in Herculaneum.
Stijl II ontstond rond 90 v.Chr. in Rome en omvatte beschilderde zuilen, vaak met een architraaf en fronton die als omlijsting fungeerden voor binnentaferelen, die zelf door zuilen kunnen worden omlijst. De schilderijen kregen perspectief en vooral religieuze en cultusvoorstellingen waren populair. Nog een kenmerk van deze stijl is het toevoegen van afbeelding van kleine ingelijste schilderijen, aan weerszijden van de grotere, meer opvallende centrale scène. De Villa di Livia op de Palatijn in Rome heeft uitstekende voorbeelden van deze stijl.
In stijl III, die opkwam tijdens de regering van Augustus, worden de architecturale elementen fantastischer en uitbundig decoratief. De dominantie van zwart, rood en geel zet zich voort, maar groen en blauw verschijnen ook, en meer muurruimte wordt leeg gelaten. Er is ook meer aandacht voor symmetrie in plaats van perspectief. Een mooi voorbeeld is het Huis van Lucretius Fronto in Pompeï.
De zeer decoratieve stijl IV is het best zichtbaar in Pompeï, waar veel van de villa's opnieuw werden ingericht in deze stijl na de aardbeving van 62. Het Huis van de Vettii vertoont de kenmerken van deze stijl op grote centrale panelen; er is sprake van een toenemend gebruik van wit voor achtergronden, grotere aandacht voor detail en de perspectief keert terug in schilderingen met meer ingewikkelde decoratieve motieven, bloemenranden en friezen tussen panelen.
Latere ontwikkelingen in de muurschilderkunst zijn moeilijker te traceren door een gebrek aan overgeleverde voorbeelden en een algemene voorkeur in latere tijden voor marmerfineer en temperaschilderingen, die minder goed bewaard zijn gebleven dan echte fresco's. Elementen van Stijl III en IV lijken te zijn gecontinueerd, maar met minder gebruik van de dado; de drievoudige verdeling van muren is grotendeels verlaten om grootschalige enkelvoudige scènes mogelijk te maken met meer dan levensgrote figuren. Christelijke catacomben uit de 3e eeuw na Christus vormen de beste bronnen van muurschilderingen in deze periode, met scènes uit zowel het Oude als het Nieuwe Testament, zoals Daniël in de leeuwenkuil, Jona en de walvis en de wonderen van Christus. Er was ook een trend om de muur en het plafond onder te verdelen met strepen en lijnen tegen een witte achtergrond.
Opvallende voorbeelden
Het triclinium of eetkamer uit de 1e eeuw v.Chr. behorend bij de residentie bekend als de Villa di Livia (vrouw van Augustus) in Rome heeft een 360° panorama van een impressionistisch weergegeven tuin die rond de kamer loopt en de hoeken volledig negeert. De indrukwekkende verscheidenheid en weelde in de tuin omvat planten, bloemen, fruit, laurier en palmbomen, wijnstokken, vogels en insecten, allemaal levensgroot en geschilderd tegen een schitterende blauwe lucht. Diepte en perspectief worden slim bereikt door de onderwerpen fijner gedetailleerd weer te geven naarmate ze zich dichter bij de kijker bevinden, terwijl de achtergrondonderwerpen minder duidelijk worden geschilderd. Een lage rieten omheining op de voorgrond maakt de illusie compleet dat men zich in een tuinparadijs bevindt, in plaats van in een benauwd kamertje zonder ramen.
Het triclinium van de 1e-eeuwse privévilla bekend als het Huis van de Vettii in Pompeï heeft enkele van de beroemdste afbeeldingen uit de Romeinse muurschilderkunst. De rijke rode muren zijn gescheiden door zwarte banden en de fries die boven de dado loopt, toont cupido's en psychai die betrokken zijn bij allerlei activiteiten: religieuze riten, boogschieten, racen met door antilopen getrokken strijdwagens, bloemen en parfums verkopen en zelfs met werk als goudsmeden, wijnboeren en bakkers. De hele reeks scènes culmineert dan in een processie ter ere van Dionysos met door geiten getrokken wagens en met de herdersgod Pan.
Conclusie
Romeinse muurschilderingen geven ons dus een zeldzame glimp van de artistieke smaak en voorkeuren van de Romeinen. De delicate fresco's die op wonderbaarlijke wijze de verwoestingen door de tand des tijds hebben doorstaan, stellen ons in staat om niet alleen zelf de religieuze en culturele praktijken, de architectuur, de werkzaamheden, zelfs de eetgewoonten van de Romeinse wereld te zien, maar ze maken het ons ook mogelijk om dezelfde taferelen te zien en te bewonderen die ook werden genoten door een volk dat twintig eeuwen van ons is gescheiden door de tijd.
