Mahabharata to starożytny indyjski epos, w którym główna historia obraca się wokół dwóch gałęzi rodziny – Pandawów i Kaurawów – którzy w wojnie Kurukshetra walczą o tron Hastinapury. W tę narrację wplecionych jest kilka mniejszych opowieści o ludziach zmarłych lub żyjących, a także dyskursy filozoficzne. Kryszna-Dwaipajan Wjasa, sam będący postacią w eposie, skomponował go; zgodnie z tradycją podyktował wersety, a Ganeśa je zapisał. Liczący 100 000 wersów epos jest najdłuższym poematem epickim, jaki kiedykolwiek napisano, a powszechnie uważa się, że został skomponowany w IV wieku p.n.e. lub wcześniej. Wydarzenia w eposie rozgrywają się na subkontynencie indyjskim i jego okolicach. Po raz pierwszy został opowiedziany przez ucznia Wjasy podczas składania ofiary z węża przez prawnuka jednego z głównych bohaterów opowieści. Łącznie z Bhagawadgitą, Mahabharata jest jednym z najważniejszych tekstów starożytnej literatury indyjskiej, a nawet światowej.
Początek
Śantanu, król Hastinapuru, był żonaty z Gangą (personifikacją Gangesu), z którą miał syna o imieniu Dewawrat. Kilka lat później, gdy Dewawrat wyrósł na wybitnego księcia, Śantanu zakochał się w Satjawati. Jej ojciec nie pozwolił na to, by poślubiła króla, chyba że ten obiecałby, iż syn i potomkowie Satjawati odziedziczą tron. Nie chcąc odmawiać Dewawratowi jego praw, Śantanu odmówił, lecz książę, dowiedziawszy się o sprawie, pojechał do domu Satjawati i złożył przysięgę, że zrzeknie się tronu i pozostanie w celibacie przez całe życie. Następnie książę zabrał Satjawati do pałacu, aby król, jego ojciec, mógł ją poślubić. Ze względu na straszliwą przysięgę, którą złożył tego dnia, Dewawrat stał się znany jako Bhiszma. Śantanu był tak zadowolony ze swego syna, że dał Dewawratowi prawo wyboru czasu własnej śmierci.
Z czasem Śantanu i Satjawati mieli dwóch synów. Wkrótce potem Śantanu zmarł. Synowie Satjawati wciąż byli nieletni, a sprawami królestwa zarządzali Bhiszma i Satjawati. Zanim synowie osiągnęli dorosłość, starszy z nich zginął w potyczce z pewnymi gandharwami (niebiańskimi istotami), więc młodszy syn, Wićitrawirja, został intronizowany. Następnie Bhiszma uprowadził trzy księżniczki z sąsiedniego królestwa i przywiózł je do Hastinapury, by wydać je za mąż za Wićitrawirję. Najstarsza z tych księżniczek oświadczyła, że jest zakochana w kimś innym, więc została wypuszczona; dwie pozostałe księżniczki zostały poślubione Wićitrawirji, który wkrótce potem zmarł bezdzietnie.
Dhrytarasztra, Pandu i Widura
Aby linia rodzinna nie wymarła, Satjawati wezwała swojego syna Wjasę, aby zapłodnił dwie królowe. Wjasa urodził się Satjawati z wielkiego mędrca o imieniu Paraszara przed jej małżeństwem z Śantanu. Zgodnie z ówczesnym prawem, dziecko urodzone przez niezamężną matkę było uważane za pasierba męża matki; z tego powodu Wjasa mógł być uważany za syna Śantanu i mógł zostać wykorzystany do utrwalenia klanu Kuru, który rządził Hastinapurą. Tak więc, zgodnie ze zwyczajem Nijog, każda z dwóch królowych miała syna Wjasy: starszej królowej urodził się niewidomy syn o imieniu Dhrytarasztra, a młodszej urodził się zdrowy, ale niezwykle blady syn o imieniu Pandu. Pokojówce tych królowych urodził się natomiast syn Wjasy o imieniu Widura. Bhiszma wychował tych trzech chłopców z wielką troską. Dhrytarasztra wyrósł na najsilniejszego ze wszystkich książąt w kraju, Pandu był niezwykle utalentowany w walce i łucznictwie, a Widura znał wszystkie gałęzie nauki, polityki i zarządzania państwem.
Gdy chłopcy dorośli, nadszedł czas, aby zapełnić pusty tron Hastinapury. Dhrytarasztra, najstarszy z nich, został pominięty, ponieważ prawo zabraniało osobom niepełnosprawnym bycia królem. Zamiast niego koronowany został Pandu. Bhiszma wynegocjował małżeństwo Dhrytarasztry z Gandhari, a Pandu z Kunti i Madri. Pandu rozszerzył królestwo, podbijając okoliczne obszary i zdobywając znaczne łupy wojenne. Gdy sprawy w kraju potoczyły się gładko, a kufry były pełne, Pandu poprosił swojego starszego brata, by zajął się sprawami państwowymi, i wraz z dwiema żonami udał się do lasu na odpoczynek.
Kaurawowie i Pandawowie
Kilka lat później Kunti wróciła do Hastinapury. Wraz z nią było pięciu małych chłopców oraz ciała Pandu i Madri. Pięciu chłopców było synami Pandu, urodzonymi przez jego dwie żony zgodnie ze zwyczajem Nijog od bogów: najstarszy urodził się z Dharmy, drugi z Waju, trzeci z Indry, a najmłodsi – bliźniacy – z Aszwinów. W międzyczasie Dhrytarasztra i Gandhari również mieli własne dzieci: 100 synów i jedną córkę. Starszyzna Kuru odprawiła ostatnie rytuały dla Pandu i Madri, a Kunti i dzieci zostały powitane w pałacu.
Wszyscy ze 105 książąt zostali następnie powierzeni opiece nauczyciela: początkowo Kripie, a następnie Dronie. Szkoła Drony w Hastinapurze przyciągnęła kilku innych chłopców; jednym z nich był Karna z klanu Suta. To właśnie tutaj szybko rozwinęła się wrogość między synami Dhrytarasztry (zwanymi Kaurawami, od imienia ich przodka Kuru) a synami Pandu (zwanymi Pandawami, od imienia ich ojca).
Durjodhana, najstarszy z Kaurawów, próbował – i nie udało mu się – otruć Bhiszmę, drugiego Pandawę. Karna, z powodu rywalizacji w łucznictwie z trzecim Pandawą, Arjuną, sprzymierzył się z Durjodhaną. Z czasem książęta nauczyli się wszystkiego, co mogli od swoich nauczycieli, a starszyzna Kuru postanowiła zorganizować publiczny pokaz umiejętności książąt. To właśnie podczas tego wydarzenia obywatele zdali sobie sprawę z wrogości między dwiema gałęziami rodziny królewskiej: Durjodhana i Bhima stoczyli walkę na maczugi, którą trzeba było przerwać, zanim sprawy przybrały nieprzyjemny obrót, Karna – niezaproszony, ponieważ nie był księciem Kuru – rzucił wyzwanie Ardźunie, został znieważony z powodu swojego nie-królewskiego urodzenia i na miejscu został koronowany przez Durjodhanę na króla wasalnego państwa. Mniej więcej w tym czasie zaczęły pojawiać się pytania o to, czy Dhrytarasztra zasiada na tronie, ponieważ miał go utrzymywać jedynie w zaufaniu dla Pandu, koronowanego króla. Aby zachować pokój w królestwie, Dhrytarasztra ogłosił najstarszego Pandawę, Judhiszthirę, księciem koronnym i następcą tronu.
Pierwsze wygnanie
Zostanie księciem koronnym przez Judhiszthirę i jego rosnąca popularność wśród obywateli były bardzo niepokojące dla Durjodhany, który uważał się za prawowitego spadkobiercę, ponieważ jego ojciec był de facto królem. Uknuł spisek, by pozbyć się Pandawów. Dokonał tego, nakłaniając ojca do wysłania Pandawów i Kunti do pobliskiego miasta pod pretekstem odbywającego się tam jarmarku. Pałac, w którym Pandawowie mieli się zatrzymać w tym mieście, został zbudowany przez agenta Durjodhany; pałac był w całości wykonany z łatwopalnych materiałów, ponieważ planowano go spalić – wraz z Pandawami i Kunti – po ich przybyciu. Pandawowie zostali jednak ostrzeżeni o tym fakcie przez ich drugiego wuja, Widurę, i mieli gotowy plan przeciwdziałania; wykopali tunel ewakuacyjny pod swoimi komnatami. Pewnej nocy Pandawowie wydali wielką ucztę, na którą przybyli wszyscy mieszkańcy miasta. Podczas tej uczty leśna kobieta i jej pięciu synów byli tak dobrze najedzeni i pijani, że nie mogli już chodzić prosto; zemdleli na podłogę w sali. Tej samej nocy Pandawowie sami podpalili pałac i uciekli tunelem. Kiedy płomienie przygasły, mieszkańcy miasta odkryli kości leśnej kobiety i jej chłopców i wzięli ich za Kunti i Pandawów. Durjodhana myślał, że jego plan się powiódł i że świat jest wolny od Pandawów.
Ardźuna i Draupadi
W międzyczasie Pandawowie i Kunti ukrywali się, przenosząc się z miejsca na miejsce i podając się za biedną rodzinę bramińską. Przez kilka tygodni szukali schronienia u jakiegoś wieśniaka, książęta codziennie wychodzili żebrać o jedzenie, wracali wieczorami i przekazywali dzienny zarobek Kunti, która dzieliła jedzenie na dwie części: jedna połowa była dla siłacza Bhima, a druga połowa była dzielona między pozostałych. Podczas tych wędrówek Bhim zabił dwa demony, poślubił demonicę i miał demoniczne dziecko o imieniu Ghatotkać. Następnie usłyszeli o swajamwar (ceremonii wyboru zalotnika) organizowanej dla księżniczki z Pańćali i udali się tam, aby zobaczyć uroczystości. Zgodnie z ich praktyką, opuścili dom matki i wyruszyli po jałmużnę: dotarli do sali swajamwar, gdzie król rozdawał przedmioty najbardziej hojnie poszukującym jałmużny. Bracia usiedli w sali, aby obserwować zabawę: księżniczka Draupadi, zrodzona z ognia, słynęła ze swej urody i każdy książę z każdego kraju w promieniu wielu mil przybył na swajamwar, mając nadzieję na zdobycie jej ręki. Zasady swajamwar były trudne: na ziemi stał długi słup, na którego szczycie obracał się okrągły mechanizm. Na tym ruchomym dysku przymocowana była ryba. Na dole słupa znajdowała się płytka urna z wodą. Trzeba było spojrzeć w dół do tego wodnego lustra, użyć łuku i pięciu strzał, które zostały dostarczone, i przebić rybę obracającą się na górze. Dopuszczalne było pięć prób. Było oczywiste, że tylko niezwykle utalentowany łucznik, taki jak przypuszczalnie uznany już za zmarłego Ardźuna, mógł zdać ten test.
Królowie i książęta jeden po drugim próbowali ustrzelić rybę i nie zdołali tego zrobić. Niektórzy nie potrafili nawet podnieść łuku, inni nie potrafili go naciągnąć. Kaurawowie i Karna również byli obecni. Karna podniósł łuk i naciągnął go w mgnieniu oka, ale nie mógł wycelować, gdy Draupadi oświadczyła, że nie poślubi nikogo z klanu Suta. Po tym, jak każdy z królów zawiódł, Ardźuna, trzeci Pandawa, podszedł do słupa, podniósł łuk, naciągnął go, przymocował do niego wszystkie pięć strzał, spojrzał w dół do wody, wycelował, strzelił i przebił oko ryby wszystkimi pięcioma strzałami w jednej próbie. Tym sposobem Ardźuna zdobył rękę Draupadi.
Bracia Pandawa, wciąż w przebraniu biednych braminów, zabrali Draupadi z powrotem do chaty, w której się zatrzymali i krzyknęli do Kunti: „Mamo, mamo, chodź i zobacz, co dzisiaj przynieśliśmy”. Kunti, mówiąc: „Cokolwiek to jest, podzielcie się tym między sobą”, wyszła z chaty, zobaczyła, że nie była to jałmużna, ale najpiękniejsza kobieta, jaką kiedykolwiek widziała, i stała bez ruchu, gdy znaczenie jej słów dotarło do wszystkich obecnych.
W międzyczasie bliźniak Draupadi, Dhrysztadjumna, niezadowolony z tego, że jego królewska siostra została wydana za mąż za biednego prostaka, potajemnie podążył za Pandawami z powrotem do ich chaty. Również potajemnie podążał za nimi ciemnoskóry książę i jego jasnowłosy brat – Kryszna i Balaram z klanu Jadawów – którzy podejrzewali, że nieznany łucznik może być nikim innym jak Ardźuną, uznanym za zmarłego podczas spalenia pałacu kilka miesięcy temu. Książęta ci byli spokrewnieni z Pandawami – ich ojciec był bratem Kunti – ale nigdy wcześniej się nie spotkali. W zamyśle lub przypadkiem, Wjasa również przybył w tym czasie na miejsce i chata Pandawów ożyła na chwilę radosnymi okrzykami spotkań i zjazdów. Aby dotrzymać słów Kunti, postanowiono, że Draupadi będzie wspólną żoną wszystkich pięciu Pandawów. Jej brat, Dhrysztadjumna, i ojciec, król Drupada, byli niechętni temu niezwykłemu układowi, ale zostali przekonani do niego przez Wjasę i Judhiszthirę.
Indraprastha i gra w kości
Po zakończeniu ceremonii ślubnych w Pańcali, do pałacu w Hastinapurze zaproszono Pandawów i ich oblubienice. Dhrytarasztra okazał wielką radość, gdy odkrył, że Pandawowie jednak żyją, i podzielił królestwo, dając im ogromny obszar jałowej ziemi, na której mogli się osiedlić i rządzić. Pandawowie przekształcili tę ziemię w raj. Judhiszthira został tam koronowany i złożył ofiarę, podczas której wszyscy królowie ziemi zaakceptowali – dobrowolnie lub siłą – jego zwierzchnictwo. I tak oto rozwinęło się nowe królestwo, Indraprastha.
W międzyczasie Pandawowie zawarli między sobą umowę dotyczącą Draupadi: miała ona być żoną każdego Pandawy, po kolei, przez rok. Jeśli jakikolwiek Pandawa wszedłby do pokoju, w którym byłaby ona obecna ze swoim mężem z danego roku, ten Pandawa miał zostać wygnany na 12 lat. Tak się złożyło, że pewnego razu Draupadi i Judhiszthira, jej mąż z poprzedniego roku, byli obecni w zbrojowni, kiedy Ardźuna wszedł do niej, by wziąć swój łuk i strzały. W rezultacie udał się na wygnanie, podczas którego zwiedził cały kraj, aż do jego najbardziej wysuniętego na południe krańca, i poślubił trzy księżniczki, które spotkał po drodze.
Dobrobyt Indraprasthy i potęga Pandawów nie podobały się Durjodhanie. Zaprosił Judhiszthirę na grę w kości i namówił swego wuja, Śakuniego, by zagrał w jego ( Durjodhany) imieniu. Śakuni był znakomitym graczem; Judhiszthira postawił – i przegrał – krok po kroku cały swój majątek, swoje królestwo, swoich braci, siebie i Draupadi. Draupadi zaciągnięto do sali gry w kości i znieważono. Próbowano ją rozebrać, zaś Bhim stracił panowanie nad sobą i poprzysiągł zabić każdego z Kaurawów. Sprawy przybrały taki obrót, że Dhrytarasztra niechętnie interweniował, oddał królestwo i ich wolność Pandawom i Draupadi, a następnie wysłał ich z powrotem do Indraprasthy. To rozgniewało Durjodhanę, który namówił ojca i zaprosił Judhiszthirę na kolejną grę w kości. Tym razem warunek był taki, że przegrany pójdzie na 12-letnie wygnanie, po którym przez rok będzie żył incognito. Gdyby ich odkryto podczas trwania tego okresu incognito, przegrany musiałby powtórzyć cykl 12+1. Zagrano więc w kości. Judhiszthira ponownie przegrał.
Drugie wygnanie
Na czas tego wygnania Pandawowie pozostawili swoją starzejącą się matkę Kunti w Hastinapurze, na miejscu Widury. Mieszkali w lasach, polowali na zwierzynę i odwiedzali święte miejsca. Mniej więcej w tym czasie Judhiszthira poprosił Ardźunę, aby udał się do nieba w poszukiwaniu niebiańskiej broni, ponieważ do tej pory było oczywiste, że ich królestwo nie zostanie im zwrócone pokojowo po wygnaniu i że będą musieli o nie walczyć. Ardźuna tak właśnie uczynił i nie tylko nauczył się technik kilku boskich rodzajów broni od bogów, ale także nauczył się od gandharwów śpiewać i tańczyć.
Po 12 latach Pandawowie na rok pozostali w ukryciu. Podczas tego rocznego okresu mieszkali w królestwie Wirat. Judhiszthira podjął pracę jako doradca króla, Bhim pracował natomiast w królewskich kuchniach, Ardźuna zamienił się w eunucha i uczył pałacowe pokojówki śpiewu i tańca, bliźnięta pracowały w królewskich stajniach, a Draupadi została służącą królowej. Pod koniec okresu ukrycia – podczas którego nie udało się ich odnaleźć pomimo usilnych starań Durjodhany – Pandawowie ujawnili się. Król Wirat był zaskoczony; zaproponował Ardźunie małżeństwo ze swoją córką, ale ten odmówił, ponieważ przez ostatni rok był jej nauczycielem tańca, a uczniowie byli podobni do dzieci. Zamiast tego księżniczka została poślubiona synowi Ardźuny, Abhimanju.
Podczas ceremonii ślubnej zebrało się wielu sprzymierzeńców Pandawów, aby opracować strategię wojenną. W międzyczasie wysłano emisariuszy do Hastinapury, aby zażądali zwrotu Indraprasthy, ale misje zakończyły się niepowodzeniem. Sam Kryszna udał się na misję pokojową i poniósł porażkę. Durjodhana odmówił oddania ziemi o powierzchni igły, nie mówiąc już o pięciu wioskach proponowanych przez misje pokojowe. Kaurawowie również zgromadzili wokół siebie sojuszników, a nawet podstępem oderwali kluczowego sprzymierzeńca Pandawów – wuja ze strony matki bliźniaków Pandawów. Wojna stała się nieunikniona.
Wojna Kurukszetra i jej następstwa
Tuż przed tym, jak zabrzmiał hejnał wojenny, Ardźuna zobaczył przed sobą swoich krewnych: pradziadka Bhiszmę, który praktycznie go wychował, swoich nauczycieli Kripę i Dronę, swoich braci Kaurawów i przez chwilę jego determinacja się załamała. Kryszna, wojownik par excellence, zrezygnował z broni na czas tej wojny i wybrał rydwan Ardźuny. Ardźuna powiedział do niego: „Zabierz mnie z powrotem, Kryszno. Nie mogę zabić tych ludzi. To mój ojciec, moi bracia, moi nauczyciele, moi wujowie, moi synowie. Cóż warte jest królestwo zdobyte kosztem ich życia?”. Potem nastąpił filozoficzny dyskurs, który dziś stał się osobną książką – Bhagawadgita. Kryszna wyjaśnił Ardźunie nietrwałość życia oraz znaczenie wypełniania obowiązków i trzymania się właściwej ścieżki. Wtedy Ardźuna ponownie podniósł swój łuk.
सुखदुखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ। ततो युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यप्ति।। Jeśli idziesz na wojnę, traktując jednakowo radość i smutek, zysk i stratę, zwycięstwo i porażkę, nie grzeszysz. [2.38]
कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु फलेषु । मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मण ॥ Masz prawo tylko do pracy; nie masz jednak prawa do jej owoców. Nie pozwól, aby oczekiwany rezultat dyktował twoje działania; nie siedź też bezczynnie. [2.47]
Bitwa trwała 18 dni. Armia liczyła 18 akszauhinów, 7 po stronie Panadawów i 11 po stronie Kaurawów (1 akszauhini = 21 870 rydwanów + 21 870 słoni + 65 610 koni + 109 350 żołnierzy pieszych). Straty po obu stronach były duże. Kiedy wszystko się skończyło, Pandawowie wygrali wojnę, ale stracili prawie wszystkich, których cenili. Durjodhana i wszyscy Kaurawowie zginęli, podobnie jak wszyscy członkowie rodziny Draupadi, w tym wszyscy jej synowie ze związku z Pandawami. Nieżyjący już Karna okazał się być synem Kunti sprzed jej małżeństwa z Pandu, a tym samym najstarszym Pandawą i prawowitym spadkobiercą tronu. Wielki starzec, Bhiszma, leżał umierający; ich nauczyciel Drona nie żył, podobnie jak kilku krewnych spokrewnionych z nimi przez krew lub małżeństwo. W ciągu około 18 dni cały kraj stracił prawie trzy pokolenia swoich ludzi. Była to wojna, jakiej wcześniej nie widziano na taką skalę, była to Wielka Wojna Indyjska, Maha-bharat.
Po wojnie Judhiszthira został królem Hastinapury i Indraprasthy. Pandawowie rządzili przez 36 lat, po czym abdykowali na rzecz syna Abhimanju, Parikszita. Pandawowie i Draupadi udali się pieszo w Himalaje, zamierzając przeżyć swoje ostatnie dni wspinając się po zboczach nieba. Jeden po drugim upadali podczas tej ostatniej podróży, a ich duchy wznosiły się do nieba. Wiele lat później syn Parikszita zastąpił swego ojca jako król. Zorganizował wielką ofiarę, podczas której cała ta historia została po raz pierwszy wyrecytowana przez ucznia Wjasy zwanego Wajszampajanem.
Dziedzictwo
Od tego czasu historia ta była opowiadana niezliczoną ilość razy, rozwijana i opowiadana ponownie. Mahabharata pozostaje popularna w Indiach do dziś. Została zaadaptowana i przekształcona na potrzeby współczesności w kilku filmach i sztukach teatralnych. Dzieciom nadal nadaje się imiona na cześć postaci z eposu. Bhagwadgita jest jednym z najświętszych pism hinduskich. Poza Indiami, historia Mahabharaty jest popularna w południowo-wschodniej Azji w kulturach, które były pod wpływem hinduizmu, takich jak Indonezja i Malezja.
