Ryszard III panował jako król od 1483 do 1485 roku, zastępując w tajemniczych okolicznościach Edwarda V (panującego od kwietnia do czerwca 1483 roku), syna Edwarda IV (panującego w latach 1461-1470 i 1471-1483). Młody Edward V i jego brat Ryszard zostali uwięzieni w Tower przez ich stryja Ryszarda, księcia Gloucester, który był ich opiekunem jako protektor królestwa. Książąt w Tower, jak ich nazwano, już nigdy więcej nie widziano. Książę Ryszard został królem w 1483 roku, ale jego rządy były krótkie i niespokojne, ponieważ był powszechnie oskarżany o zamordowanie bratanków i nie był w stanie zjednoczyć swych baronów na rzecz Korony. Dynastyczne kłótnie między rodami Yorków i Lancasterów, znane w historii jako Wojny Róż (1455-1487), ostatecznie dobiegły końca, jeśli chodzi o najważniejsze wydarzenia, wraz ze śmiercią Ryszarda w bitwie pod Bosworth Field w 1485 roku. Henryk Tudor, daleki krewny Edwarda III (1327-1377) i zwycięzca pod Bosworth Field, został królem Henrykiem VII (1485-1509). Linia królów z dynastii Plantagenetów, zapoczątkowana przez Henryka II (panującego w latach 1154-1189), została ostatecznie zakończona i rozpoczęła się nowa dynastia Tudorów.
Wczesne życie i rodzina
Ryszard urodził się 2 października 1452 roku w zamku Fotheringhay w hrabstwie Northamptonshire jako syn Ryszarda, księcia Yorku (1411-1460) i Cecylii Neville (1415-1495). Jego starszymi braćmi byli Edward, który został Edwardem IV Angielskim i Jerzy, książę Clarence (1449-1478). Po śmierci ojca w 1460 roku, Ryszard żył na wygnaniu w Burgundii. Gdy następnego roku powrócił do Anglii, zamieszkał z rodziną hrabiego Warwick na zamku Middleham w północnej Anglii.
12 lipca 1472 roku Ryszard poślubił Annę Neville (1456-1485), córkę hrabiego Warwick i wdowę po synu Henryka VI Angielskiego, Edwardzie, księciu Walii (1453-1471). Związek ten oznaczał, że Ryszard nabył znaczną część majątku zmarłego hrabiego Warwick. Para miała jednego syna, Edwarda z Middleham, urodzonego w 1473 roku (lub 1476 roku) i mianowanego księciem Walii w 1483 roku.
Wojny Róż
W 1453 roku Henryk VI Angielski (1422-1461 i 1470-1471) doznał pierwszego epizodu szaleństwa, które uczyniło go tak niezdolnym do rządzenia, że w marcu 1454 roku Ryszard, książę Yorku, został mianowany protektorem królestwa, de facto regentem. Książę Yorku miał wielka ambicję, aby zostać królem i miał też uzasadnione, choć dalekie, roszczenie do tronu jako prawnuk Edwarda III Angielskiego i siostrzeniec hrabiego Marchii, który sam twierdził, że jest prawowitym dziedzicem Ryszarda II Angielskiego (panującego w latach 1377-1399). W ten sposób rozpoczęła się wojna znana jako „Wojny Róż” między domem Yorków a domem Lancasterów, którego członkiem był Henryk VI.
Pomimo że Ryszard mógł mieć króla w garści, to jednak wciąż miał przed sobą potężną przeszkodę w postaci żony Henryka, królowej Małgorzaty (zm. 1482), która poprowadziła armię do zwycięstwa nad nim w bitwie pod Ludford Bridge 12 października 1459 roku. Książę Yorku uciekł do Irlandii, podczas gdy Parlament, tzw. „Parlament Diabłów” z 1459 roku, uznał go za zdrajcę i pozbawił jego potomków dziedzictwa. Syn Ryszarda, Edward, podjął sprawę ze swoim głównym sojusznikiem Ryszardem Neville’em, hrabią Warwick (1428-71), którzy pokonali armię królowej Małgorzaty pod Northampton 10 lipca 1460 roku i następnie uwięzili króla Henryka. Książę Yorku mógł więc wrócić z Irlandii i przekonał Henryka, który teraz był w Tower, by mianował go oficjalnym padkobiercą tronu, decyzję tę zatwierdzono w Akcie Zgody z 24 października. Jednak w bitwie pod Wakefield 30 grudnia 1460 roku książę Yorku został zabity, a jego armia pokonana przez lojalistów Henryka VI, ponownie kierowanych przez królową.
Syn księcia Yorku, Edward z Yorku, przejął władzę od 1460 roku. Po zwycięstwie w bitwie pod Towton 29 marca 1461 roku Edward został koronowany na Edwarda IV 28 czerwca 1461 roku. W 1470 roku nastąpiła krótka przerwa w jego panowaniu, gdy jego stary sojusznik, hrabia Warwick, przywrócił Henryka VI na tron, a Edward został zmuszony do udania się na wygnanie do Francji w towarzystwie swojego brata Ryszarda. Wkrótce jednak Edward odzyskał tron, ponownie na polu bitwy, tym razem pod Barnet 14 kwietnia 1471 roku. Henryk VI następnie został zamordowany w Tower 21 maja 1471 roku. Młody spadkobierca Henryka, książę Edward, zginął w bitwie pod Tewkesbury 4 maja 1471 roku, a królowa Małgorzata uwięziona, więc wyglądało na to, że Yorkowie ostatecznie wygrali Wojny Róż.
Książę Gloucester
W 1472 roku Edward mianował swojego brata Ryszarda księciem Gloucester w podzięce za udane dowodzenie oddziałami w bitwach pod Barnet i Tewkesbury rok wcześniej. Był to dodatek do innych tytułów Ryszarda, Konstabla i Lorda Wysokiego Admirała (nadanych w 1471 roku). Ryszard okazał się zdolnym dowódcą, a jego lojalność wobec brata była zdecydowana przez cały burzliwy okres Wojen Róż.
Jako pan rozległych posiadłości, Ryszard okazał się świetnym administratorem i był popularny zarówno wśród swoich towarzyszy, jak i poddanych. Ryszard był również zaskakująco pobożny - książę przekazał darowiznę na rzecz Queen's College w Cambridge, aby można było modlić się za jego towarzyszy poległych pod Barnet i Tewkesbury. Ryszard interesował się architekturą i przekazywał darowizny zarówno instytucjom państwowym, jak i religijnym, co kontynuował jako król, w szczególności ustanawiając Królewskie Kolegium Herbowe w 1484 roku, które zajmowało się wszystkimi sprawami średniowiecznej heraldyki i które funkcjonuje do dziś. Herbem Ryszarda był biały dzik.
Panowanie Edwarda IV przyniosło znacznie większą stabilność i rozkwit gospodarki dzięki traktatowi pokojowemu z Francją i zachęcaniu do handlu przez kanał La Manche. Traktat pokojowy podpisano z Ludwikiem XI (1461-1483) w marcu 1475 roku po tym, jak Edward i książę Gloucester poprowadzili dużą armię do Francji. Kolejnym sukcesem była wyprawa do Szkocji w 1482 roku, dowodzona przez księcia Gloucester, który przez pewien czas okupował Edynburg. Kampania przywróciła angielskiej Koronie kontrolę nad Berwick.
W Anglii nie wszystko było jednak w idealnym porządku i wkrótce zaczęły pojawiać się pęknięcia w relacjach między królem a jego braćmi. Ryszard nie był przekonany, że pokój z Francją był najlepszą polityką, a następnie, w lutym 1478 roku, trzeci brat, Jerzy, książę Clarence, został uwięziony i stracony pod zarzutem zdrady. Być może Ryszard uważał, że żona Edwarda, Elżbieta Woodville (ok. 1437-1492), była winna podziału rodziny Yorków i faworyzowania własnych krewnych. Po tym epizodzie Ryszard skoncentrował się na swoich ziemiach w północnej Anglii i trzymał się z dala od dworu królewskiego w Londynie. Mimo to szkocka kampania zyskała wdzięczność Edwarda, a Ryszard został mianowany przez Parlament Strażnikiem Marchii Zachodniej w 1483 roku i otrzymał suwerenną władzę nad tym terytorium.
Książęta w Tower
Gdy Edward IV osiągnął wiek średni, okazało się, że za bardzo lubi swoje ulubione potrawy i wina, przez co znacznie przytył. Król zmarł, być może z powodu udaru mózgu, w Westminsterze 9 kwietnia 1483 roku, w wieku zaledwie 40 lat. Jego następcą został najstarszy syn, mający wówczas dopiero 12 lat Edward (ur. 1470). Był zatem zbyt młody, by rządzić samodzielnie, dlatego Edward IV tuż przed śmiercią wyznaczył regenta, stryja chłopca, Ryszarda, który otrzymał teraz imponujący tytuł Lorda Wysokiego Protektora Królestwa.
W maju Edward V i jego młodszy brat Ryszard (ur. 1473) zostali uwięzieni w Tower, gdzie stali się znani jako „książęta w Tower”. Chłopców nigdy więcej nie widziano poza zamkiem. Według późniejszych historyków i propagandy Tudorów, chłopcy zostali tam umieszczeni i zamordowani przez Ryszarda. Jest to również pogląd Williama Szekspira (1564-1616) w jego słynnej sztuce Ryszard III. Wiemy jednak, że dwaj książęta spędzili czas w Tower – które było nie tylko więzieniem dla ważnych osobistości, ale także królewską rezydencją – i że świadkowie widzieli ich bawiących się w tamtejszych ogrodach. Ryszard mógł ich tam zamknąć, aby zapobiec planowi królowej Elżbiety, by zorganizować wczesną koronację Edwarda w czerwcu. Koronacja mogła oznaczać odebranie Ryszardowi tytułu i funkcji protektora królestwa.
Pierwszą taktyką księcia było zdyskredytowanie prawowitości obu książąt poprzez twierdzenie, że Edward IV był już związany umową małżeńską z lady Eleonorą Butler, córką hrabiego Shrewsbury, zanim poślubił Elżbietę Woodville. Rozwiązłość zmarłego króla była dobrze znana, a to sprawiło, że Parlament uznał Edwarda V i jego młodszego brata za nieślubnych. W rezultacie Edward został obalony 25 czerwca 1483 roku, a Ryszard mianowany prawowitym następcą tronu. Książę Gloucester, mając 30 lat, został koronowany na króla 6 lipca 1483 roku w Opactwie Westminsterskim, stając się tym samym Ryszardem III.
Następnie, późnym latem 1483 roku, książęta zniknęli z Tower, a ich ewidentne morderstwo sprawiło, że oskarżenia padły na Ryszarda. Co ciekawe, Ryszard pełnił służbę w Tower w noc zabójstwa Henryka VI i był podejrzewany o dokonanie wielu innych mrocznych czynów w celu rozwoju swojej kariery. Niemniej śmierć książąt nadal pozostaje tajemnicą. Ciekawostką jest fakt, że dwa szkielety młodzieńców zostały odkryte w skrzyni zakopanej w pobliżu Białej Wieży, gdy budynek został zburzony w 1674 roku, a szczątki te, zidentyfikowane wówczas jako dwaj książęta, które potem pochowano w Opactwie Westminsterskim. Szczątki zostały ponownie zbadane w 1933 roku i potwierdzono, że są to młodzi mężczyźni w wieku podobnym do książąt. Ktokolwiek zabił chłopców, Ryszard niewątpliwie miał najwięcej do zyskania na ich śmierci. Edward V był z pewnością pechowym 13. królem w linii Plantagenetów.
Henryk Tudor
Pojawiły się pewne głosy protestu, nawet ze strony zwolenników Yorkistów, dotyczące lekkomyślnego podejścia Ryszarda do sukcesji królewskiej, ale zostały one rozwiązane w tradycyjny sposób poprzez konfiskatę ziemi i egzekucje. Jednakże szykowały się kłopoty o znacznie większym znaczeniu. Lancasterowie byli słabi, ale członkowie rodu nie wycofali się całkowicie, a na ich czele stał teraz wygnany Henryk Tudor, hrabia Richmond (ur. 1457). Henryk był, poprzez nieślubną linię Beaufortów, potomkiem Jana z Gandawy, syna Edwarda III. Nie było to zbyt mocne królewskie powiązanie, ale stanowiło najlepsze, na co mogli liczyć Lancasterowie po tym, jak Henryk VI nie pozostawił żadnego żyjącego spadkobiercy.
Henryk Tudor sprzymierzył się z wyalienowanymi Woodville'ami, potężnymi lordami, takimi jak książę Buckingham, którzy nie byli zadowoleni z podziału posiadłości przez Ryszarda, i wszystkimi innymi, którzy chcieli, aby Ryszard III dostał to, na co zasłużył. Sojusznicy ci to między innymi nowy król Francji po drugiej stronie kanału La Manche, Karol VIII (panujący w latach 1483-1498). Pierwszy ruch rebeliantów okazał się przedwczesny i źle zaplanowany, tak że flota inwazyjna Henryka została powstrzymana przez złą pogodę, a Buckingham został schwytany i stracony w listopadzie 1483 roku.
Kolejnym zwrotem w Wojnie Róż była śmierć Edwarda, syna i spadkobiercy Ryszarda III w dniu 9 kwietnia 1484 roku i wtedy Lancasterowie znów dostrzegli promyk nadziei. Ryszard otrzymał kolejny cios w marcu 1485 roku, kiedy jego królowa, Anna Neville, zmarła po długiej chorobie. Krytycy króla rozpowszechniali plotki, że Anna została zamordowana – przypuszczalnie przez wolno działającą truciznę – aby Ryszard mógł swobodnie poślubić najstarszą córkę Edwarda IV, swoją własną bratanicę, a tym samym uniemożliwić Henrykowi Tudorowi zrobienie tego samego i jednocześnie wzmocnienie własnych królewskich powiązań.
Rząd i administracja
W międzyczasie Ryszard starał się ugruntować swoją władzę królewską, dużo podróżując po królestwie, a w lipcu 1484 roku utworzył Radę Północy, która miała pełne uprawnienia do rządzenia tym regionem w imieniu króla. Kolejnym nowym organem była Rada Próśb i Błagań, utworzona w celu zapewnienia biednym ludziom większego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Król sprawił również, że pobieranie królewskich dochodów stało się bardziej efektywne, co było jednym z problemów, które Edward IV miał pilnie rozwiązać. Wreszcie, Ryszard zachęcił jedyny Parlament, który zwołał w styczniu 1484 roku, do uchwalenia nowych praw, mających na celu ograniczenie korupcji wśród lokalnych urzędników i sądów, zakończenie praktyki przymusowych pożyczek i zaostrzenie procesu wyboru ławników. Wszystkie te środki wskazują, że król mógł stać się dobrym władcą dla swojego ludu, gdyby miał czas. Niestety, czas nie sprzyjał Ryszardowi, ponieważ Henryk Tudor podjął teraz swoją grę o tron.
Bosworth Field i śmierć
8 sierpnia 1485 roku Wojna Róż osiągnęła temperaturę wrzenia, gdy Henryk Tudor wylądował z armią francuskich najemników w Milford Haven w południowej Walii, liczącą prawdopodobnie nie więcej niż 5000 ludzi. Liczebność armii Henryka wzrosła, gdy 22 sierpnia 1485 roku maszerowała ona, by stawić czoła armii królewskiej na Bosworth Field w Leicestershire. Ryszard, choć dowodził armią liczącą około 8 000-12 000 ludzi, został w ostatniej chwili opuszczony przez niektórych ze swoich kluczowych sojuszników, a hrabia Northumberland odmówił nawet zaangażowania swoich wojsk, dopóki nie miał pewności, która strona wygra. Niemniej król walczył dzielnie i być może trochę głupio, próbując zabić Henryka Tudora jego własnym mieczem. Ryszard, choć zdołał powalić chorążego Henryka, został pozbawiony konia – stąd słynna linijka Szekspira „Konia! Konia! Królestwo za konia!” (Akt 5, Scena IV) – i król został zabity. Ryszard był ostatnim angielskim monarchą, który poległ na polu bitwy. Ciało martwego króla zostało wystawione nago, z wyjątkiem kawałka materiału, w kościele Świętej Marii w Newarke w pobliżu pola bitwy, a następnie pochowane w Opactwie Greyfriars w Leicester.
Ryszard III przeszedł do historii jako prawdopodobnie najbardziej nikczemny i pogardzany król Anglii. Duży wkład w ten mroczny portret miał Ryszard III Szekspira, w którym król jest garbusem bez zasad, a jego kwestie brzmią tak: „Lecz ja, miłości pozbawiony wdzięków” (Akt 1, Scena 1) i „Nagie łotrostwa me odziewam pięknie/W szmaty z Świętego Pisma ukradzione/Świętym się zdaję, gdy diabła gram rolę (Akt 1, Scena 3). Król jest nawet nawiedzany przez upiory, niespokojne duchy wszystkich znaczących osób, które Ryszard rzekomo zabił.
Historycy Tudorów twierdzili również, że Ryszard był faworyzowany przez diabła, co wyjaśniało, dlaczego wyszedł z łona matki najpierw stopami, urodził się już z zębami, brakowało mu kilku palców i rozwinął zamiłowanie do morderstw. Historie te nie pasują do współczesnych portretów Ryszarda ani do zaufania i dobrej woli okazanej mu przez Edwarda IV i wielu ludzi, którymi rządził na północy Anglii. Wreszcie, istnieje możliwość, że książęta z Tower, najbardziej niesławna zbrodnia Ryszarda, w rzeczywistości wciąż żyli po bitwie pod Bosworth Field i to Henryk Tudor kazał ich zabić. Z pewnością, gdyby Edward V nadal żył, stanowiłby poważną przeszkodę dla roszczeń Henryka do bycia królem.
Zwycięski Henryk Tudor, według legendy, otrzymał koronę Ryszarda, znalezioną przez lorda Stanleya pod krzakiem głogu na Bosworth Field. Nowy król został koronowany na króla Anglii Henryka VII (panującego w latach 1485-1509) 30 października 1485 roku, a poślubiając w 1486 roku Elżbietę York, córkę Edwarda IV, zjednoczył dwa rywalizujące ze sobą rody i stworzył nowy: Tudorów. Bitwy Wojny Róż (prawie) dobiegły końca, połowa angielskich baronów zginęła w jej trakcie, ale Anglia była w końcu zjednoczona, opuszczając średniowiecze i zmierzając do ery nowożytnej.
Ryszard III nie był jednak jeszcze gotowy, aby zniknąć z kart historii. W 2012 roku archeolodzy z Leicester odnaleźli miejsce, w którym ich zdaniem znajdowały się ruiny opactwa Greyfriars. Kopiąc w tym, co na powierzchni było parkingiem, odkryli szkielet mężczyzny, który miał wiele śladów ran od miecza lub sztyletu i, co najbardziej intrygujące, cierpiał na skrzywienie kręgosłupa. Co ciekawe, szkielet, znaleziony pod chórem zrujnowanego klasztoru, znajdował się na współczesnym parkingu bezpośrednio pod zarezerwowanym miejscem, oznaczonym literą R. Naukowcy z Uniwersytetu w Leicester przeprowadzili testy DNA i potwierdzili, że z prawdopodobieństwem 99,9% był to szkielet Ryszarda III. Szczątki zostały ostatecznie pochowane w nowym, specjalnie wybudowanym grobowcu w katedrze w Leicester.
