Henryk VI panował jako król Anglii od 1422 do 1461 roku i ponownie od 1470 do 1471 roku. Jako następca swojego ojca Henryka V (1413-1422), Henryk VI został koronowany na króla Francji w 1431 roku, ale nie mógł zapobiec francuskiemu odrodzeniu prowadzonemu przez Karola VII (1422-1461) i takie postacie jak Joanna d'Arc (ok. 1412-1431). Wojna stuletnia (1337-1453) została ostatecznie przegrana, a wraz z nią całe terytorium Anglii we Francji z wyjątkiem Calais. Po powrocie do Anglii słabość charakteru i umysłu króla oraz intensywna rywalizacja między jego baronami doprowadziły do konfliktu znanego jako Wojny Róż (1455-1487) między rywalizującymi domami Lancasterów i Yorków. Po epizodzie szaleństwa, Henryk VI miał w rzeczywistości regenta, Ryszarda, księcia Yorku w 1454 roku. Pomimo zwycięstw wojskowych żony Henryka, królowej Małgorzaty, król został ostatecznie obalony przez syna Ryszarda, Edwarda, w 1461 roku. Henryk na krótko powrócił na tron w 1470 roku, zanim Edward, obecnie Edward IV Angielski (1461-1470 i 1471-1483), ponownie zwyciężył na polu bitwy i był w stanie ogłosić się królem po raz drugi. Henryk został następnie zamordowany w Tower w maju 1471 roku.
Sukcesja
Henryk urodził się 6 grudnia 1421 roku w zamku Windsor, jako syn Henryka V i Katarzyny de Valois (ok. 1401 – ok. 1437), córki Karola VI. Panowanie ojca Henryka było krótkie, ale błyskotliwe. Naciskając na swoje roszczenia do tronu francuskiego, które rozpoczęły się od Edwarda III Angielskiego (lata panowania: 1327-1377), Henryk V odniósł słynne zwycięstwo nad armią francuską w bitwie pod Azincourt w październiku 1415 roku, a następnie podbił Normandię w latach 1417-1419. Miał to być szczyt angielskiej fortuny podczas niekończącego się konfliktu między dwoma krajami, znanego w historii jako wojna stuletnia. Zwycięstwa te pozwoliły Henrykowi V podpisać w 1420 roku traktat z Troyes z Karolem VI Francuskim (panującym w latach 1380-1422), który uczynił Henryka spadkobiercą francuskiego króla, podczas gdy dziedzic krwi, delfin Karol, został wydziedziczony. Wszystko to wydarzyło się, gdy Francja była podzielona między dwie rywalizujące frakcje: Burgundów i Armagnac.
Henryk V zmarł, prawdopodobnie na czerwonkę, 31 sierpnia 1422 roku w Bois de Vincennes we Francji. Angielski król stracił szansę na zostanie królem Francji o niecałe dwa miesiące, ponieważ Karol VI zmarł 21 października 1422 roku. Książę Henryk, niemający nawet roku, został nowym królem Anglii i najmłodszym, który posiadał taki tytuł wcześniej lub później. Jego koronacja miała odbyć się dopiero 6 listopada 1429 roku w Opactwie Westminsterskim, kiedy to oficjalnie został Henrykiem VI. W międzyczasie niemowlę miało dwóch regentów, wyznaczonych przez Henryka V przed jego śmiercią: Humphreya, księcia Gloucester (1390-1447), dla Anglii i Jana, księcia Bedford (1389-1435), dla terytoriów we Francji, gdzie, przynajmniej zgodnie z traktatem z Troyes, był teraz także królem. Inną ważną postacią był stryjeczny brat króla, Henryk Beaufort, biskup Winchesteru. Między innymi ci trzej mężczyźni uwikłali się w spiralę rywalizacji o to, kto będzie w stanie utrzymać największą władzę, gdy Henryk pozostanie nieletni.
Francuskie odrodzenie
Wszystkie wielkie bitwy wojny stuletniej zostały wygrane przez Anglików, ale zajęcie, a następnie kontrolowanie francuskiego terytorium było już inną sprawą. Utrzymanie dużych armii w polu było niezwykle kosztowne i przekraczało możliwości angielskiego skarbca. Karol, delfin, nie był też gotów siedzieć bezczynnie i patrzeć, jak jego dziedzictwo zostaje przekazane Anglikom. Po trzecie, sam charakter króla Anglii, gdy ten osiągnął dojrzałość, miał stać się poważną przeszkodą. Młody Henryk był wysoki, dobrze wykształcony, biegle władał angielskim i francuskim, lubił polować, ale w jego charakterze były poważne wady. W tym miejscu historyk N. Saul podsumowuje powszechny pogląd historyków na temat Henryka VI:
Trudno byłoby wyobrazić sobie kogoś mniej kompetentnego niż Henryk VI... [był] obdarzony prostym umysłem. Kochał pokój, współczuł, był pobożny aż do granic pruderii i hojny dla swoich przyjaciół; ale był też naiwny, nierozważny, a czasami irracjonalnie podejrzliwy wobec tych, którzy się z nim nie zgadzali. (130)
Henryk i jego rada rządząca nadal naciskali na roszczenia jego rodziny do tronu francuskiego, ale francuska walka rozpoczęła się w 1429 roku, kiedy armia dowodzona przez Joannę d'Arc w 1429 roku odblokowała oblężenie Orleanu. Pozwoliło to delfinowi na koronację Karola VII na króla Francji w Rheims 17 lipca 1429 roku, co było bezpośrednim naruszeniem traktatu z Troyes. W odpowiedzi Henryk koronował się jako Henryk II we Francji w katedrze Notre-Dame w Paryżu 16 grudnia 1431 roku, choć zwolennicy Karola VII kwestionowali jego prawo do tej koronacji. Henryk powrócił do Anglii w lutym 1432 roku i nigdy więcej nie postawił stopy we Francji.
Losy wojny stuletniej na krótko obróciły się na korzyść Anglików na początku lat trzydziestych XIV wieku. Sir John Talbot (1384-1453), wielki średniowieczny rycerz znany jako „angielski Achilles”, odniósł wiele zwycięstw dzięki swojej agresywnej taktyce i atakom z zaskoczenia. W latach 1434-5 Talbot zaaranżował udaną obronę zajętego przez Anglików Paryża przed armią francuską. W styczniu 1436 roku, podczas obrony Rouen, Talbot przeprowadził jeden ze swoich słynnych ataków z zaskoczenia i rozgromił znacznie większą armię francuską w bitwie pod Ry. Jednak rok wcześniej, w 1435 roku, Anglicy stracili wsparcie swoich sojuszników, Burgundów, którzy dołączyli do Karola VII na mocy traktatu z Arras, aby zakończyć francuską wojnę domową.
W 1436 roku Henryk mianował sir Johna Talbota konstablem Francji, ale był to również rok, w którym Paryż został utracony. W lutym 1437 roku Talbot dodał do swojej legendarnej reputacji fakt, że rozkazał swoim ludziom przemarsz przez lód o świcie i zdobycie Pontoise, podczas gdy tamtejszy garnizon wciąż odczuwał skutki obchodów Ostatków z poprzedniej nocy. W 1439 roku Talbot odniósł kolejne zwycięstwo, pokonując armię francuską dowodzoną przez konstabla Richemonta. Przeznaczenie w końcu dopadło wielkiego rycerza, który zginął w bitwie pod Castillon w lipcu 1453 roku.
Konsekwencje porażki
W międzyczasie angielski parlament i szlachta byli zaniepokojeni ogromnymi kosztami wojny i wyraźnym brakiem korzyści terytorialnych. Henryk VI rządził teraz sam, bez swoich regentów, ale jego niechęć do działań wojennych okazała się niepopularna, a wybór współpracowników jeszcze bardziej, zwłaszcza Williama de la Pole, hrabiego Suffolk. Hrabia wynegocjował jednak pięcioletni rozejm z Francją od 1444 roku. Ceną za pokój była utrata Maine, a 22 kwietnia 1445 roku małżeństwo Henryka z Małgorzatą Andegaweńską (zm. 1482), siostrzenicą Karola VII. Ponieważ oba działania nie zakończyły wojny, popularność Henryka spadła jeszcze bardziej, bowiem szlachta prowojenna była urażona jego kapitulacją, a szlachta antywojenna ubolewała nad kontynuacją pozornie niekończącej się i kosztownej wojny. Oczywisty wpływ królowej na słabego męża był kolejną kością niezgody wśród dworskich urzędników.
W 1450 roku doszło nawet do buntu pospólstwa i lokalnych dygnitarzy pod przywództwem byłego żołnierza Jacka Cade'a, który domagał się usunięcia niektórych skorumpowanych i nieudolnych urzędników dworskich oraz przywrócenia prawa i porządku na południowym wschodzie. Chodziło o to, że Henryk zaniedbywał potrzeby wynikające z codziennego rządzenia, nawet jeśli rebelia wygasła po spowodowaniu wielu zniszczeń w Londynie. Przynajmniej w latach 1440-41 Henryk znalazł czas na stworzenie dwóch słynnych instytucji edukacyjnych: Eton College w Berkshire i King's College w Cambridge. Król finansował zubożałych uczonych i biednych plebejuszy, którzy mogli najpierw studiować w Eton, a następnie przenieść się do King's College. W 1448 roku Małgorzata założyła Queens' College w Cambridge.
Sytuacja we Francji pogorszyła się jeszcze bardziej, gdy hrabia Suffolk najechał Bretanię, ale udało mu się jedynie stracić kontrolę nad Normandią w 1450 roku. Hrabia został stracony za swoje niepowodzenia, ale jego następca, Edmund Beaufort, hrabia Somerset, nie mógł odwrócić sytuacji i stracił Rouen. Francja była zbyt bogata w ludzi i zasoby, podczas gdy Anglia była bankrutem i kierowana przez króla bez apetytu na konflikt. W 1453 roku nawet Gaskonia, którą Korona Angielska posiadała przez trzy stulecia, została utracona, a wraz z nią wojna stuletnia. Jedynym francuskim terytorium, które wciąż znajdowało się w rękach Henryka, było Calais, ale gdy jedna wojna dobiegła końca, miała rozpocząć się kolejna.
Wojny Róż
W 1453 roku, oprócz porażek we Francji, a może właśnie z ich powodu, Henryk doznał pierwszego ataku szaleństwa. Epizod ten trwał 17 miesięcy, podczas których król nie rozumiał nic z tego, co do niego mówiono, a nawet nikogo nie rozpoznawał. Stan ten mógł zostać odziedziczony po jego dziadku ze strony matki, Karolu VI Francuskim. Z powodu niezdolności króla do rządzenia, jego słabych wyników w wojnie z Francją i korupcji na dworze królewskim, Ryszard, książę Yorku (1411-1460) został protektorem królestwa w marcu 1454 roku. Książę i hrabia Somerset wkrótce znaleźli się w konflikcie, ponieważ każdy z nich próbował mianować się spadkobiercą Henryka, co było początkiem tego, co stało się znane jako Wojny Róż (1455-1487). Książę Yorku był prawnukiem Edwarda III i bratankiem hrabiego Marchii, który sam twierdził, że jest prawowitym spadkobiercą Ryszarda II (1377-1399). Hrabia Somerset również był potomkiem Edwarda III, ale przez syna tego króla, Jana z Gandawy, ojca Henryka IV Angielskiego (1399-1413), pierwszego władcy rodu Lancasterów.
Nazwa „Wojny Róż” została zastosowana odnośnie do tej rywalizacji przez powieściopisarza sir Waltera Scotta (1771-1832) z uwagi na późniejsze herby obu rodzin (z których żadna nie była faworyzowana w połowie XV wieku): biała róża dla Yorków i czerwona róża dla Lancasterów (którzy wspierali Henryka VI). Podział był nieco bardziej złożony niż tylko te dwie rodziny, ponieważ każda z nich zyskała sojuszników wśród innych rodzin szlacheckich w Anglii, a lojalność często była ustalana, ponieważ Henryk VI nierozsądnie osobiście zaangażował się w spory między nimi. W rezultacie wojna toczyła się między dwiema szerokimi grupami znanymi jako „Yorkiści” i „Lancasterowie”. Wojny tak naprawdę dotyczyły jednak tylko szlachty i jej poddanych, a nie szerszej populacji, a wiele bitew można lepiej opisać jako potyczki.
Ryszard, książę Yorku
W 1455 roku książę Yorku uwięził hrabiego Somerset w Tower, ale został on później uwolniony przez nieco ozdrowiałego króla Henryka. Somerset został następnie zabity w bitwie pod St. Albans 22 maja 1455 roku przez armię dowodzoną przez oburzonego księcia Ryszarda. Nawet król został trafiony strzałą w szyję podczas bitwy, dając radę uciec z miejsca zdarzenia. Była to zwykła potyczka, ale była również pierwszą bitwą Wojny Róż.
Ryszard, zdając sobie sprawę, że królem można łatwo manipulować, przysiągł lojalność Henrykowi, któremu 25 marca 1458 roku („Dzień Miłości”) udało się pogodzić Yorkistów i Lancasterów, a nawet zobowiązać ich do chodzenia ramię w ramię w procesji po Londynie. Pokój nie trwał jednak długo, a Ryszard wciąż napotykał na potężną przeszkodę dla swoich ambicji w postaci królowej. Królowa Małgorzata nienawidziła Ryszarda tak bardzo, że poprowadziła nawet armię przeciwko księciu, pokonując go w jego kwaterze w Ludlow w bitwie pod Ludford Bridge 12 października 1459 roku. Książę Yorku uciekł do Irlandii, podczas gdy parlament, „parlament diabłów” z 1459 roku, uznał go jako zdrajcę i wydziedziczył jego spadkobierców.
Henryk obalony
W 1460 roku losy się odwróciły, a armia Yorków dowodzona przez Ryszarda Neville'a, hrabiego Warwick (1428-71) i syna Ryszarda, Edwarda, hrabiego Marchii, pokonała armię królowej Małgorzaty pod Northampton 10 lipca, a następnie schwytała króla Henryka. Ryszard, książę Yorku, powrócił z Irlandii i przekonał Henryka, który przebywał teraz w Tower, by mianował go oficjalnym następcą tronu, co zostało potwierdzone Aktem Zgody z 24 października. Jednak w bitwie pod Wakefield 30 grudnia 1460 roku książę Yorku został zabity, a jego armia pokonana przez lojalistów Henryka VI, po raz kolejny dowodzonych przez królową. Małgorzata dopilnowała, aby głowa Ryszarda została umieszczona na palu w Micklegate w Yorku, dodając papierową koronę, aby przypomnieć wszystkim, że był zwykłym uzurpatorem. 17 lutego 1461 roku kolejna armia Yorkistów, dowodzona przez hrabiego Warwick, została pokonana pod St. Albans, a Henryk został uratowany z niewoli.
Wojny Róż jeszcze się nie skończyły. Edward, syn księcia Yorku, wspierany przez hrabiego Warwick, był promowany jako następca swojego ojca i króla Henryka. Kiedy Edward wygrał krwawą bitwę pod Towton w marcu 1461 roku, największą i najdłuższą bitwę w historii Anglii, tak właśnie się stało. Henryk VI został obalony, a on, królowa Małgorzata i ich syn Edward (ur. 13 października 1453) uciekli do Szkocji. Edward z Yorku, mający zaledwie 19 lat, został koronowany na Edwarda IV w Opactwie Westminsterskim 28 czerwca 1461 roku. Nie był to jednak koniec wojny domowej, a jedynie przerwa.
Przywrócenie do władzy – „Readaptacja”
Podczas gdy królowa Małgorzata i książę Edward przedostali się ze Szkocji do bezpieczniejszej Francji, Henryk VI został schwytany w Lancashire w lipcu 1465 roku i ponownie uwięziony w Tower, gdzie przynajmniej pozwolono mu zatrzymać swojego psa i wróbla. W Wojnie Róż miał nastąpić jeszcze jeden zwrot akcji. Kiedy hrabia Warwick i król Edward pokłócili się o małżeństwo tego ostatniego z Elżbietą Woodville, Warwick połączył siły z królową Małgorzatą i pokonał armię króla Edwarda pod Northampton w bitwie pod Edgecote Moor (26 lipca 1469 roku). Warwick uwięził Edwarda IV w swoim zamku w Middleham, ale Edwardowi udało się uciec do Burgundii.
W międzyczasie Henryk VI został na krótko przywrócony na króla 11 kwietnia 1470 roku („Readaptacja”) i miał swoją drugą angielską koronację, a trzecią w ogóle, w październiku tego samego roku, tym razem w katedrze świętego Pawła. Edward IV nie miał jednak zostać pozbawiony władzy i, wspierany przez armię angielsko-holenderską, wygrał bitwę pod Barnet 14 kwietnia 1471 roku przeciwko swojemu byłemu przyjacielowi Warwickowi. Bitwa ta była w Anglii pierwszą, w której obie strony użyły artylerii jako głównej broni. Gdy Warwick zginął w bitwie pod Barnet, a jedyny syn Henryka zginął w bitwie pod Tewkesbury 4 maja 1471 roku, Edward powrócił na tron.
Śmierć i następcy
Henryk, obalony po raz drugi, ponownie znalazł się w więzieniu. Kilka tygodni później, 21 maja 1471 roku, były król, teraz w wieku 49 lat, został zasztyletowany w Tower zgodnie z tradycyjnymi przekazami, zmarł z powodu „niezadowolenia i melancholii” wedle oficjalnego ogłoszenia króla Edwarda oraz z powodu roztrzaskanej czaszki zgodnie z badaniem kryminalistycznym z 1910 roku. Ciało zmarłego króla zostało wystawione na widok wszystkich wątpiących, a następnie pochowane w opactwie Chertsey, a później przeniesione do zamku Windsor. Królowa Małgorzata została uwięziona, ale ostatecznie zwolniona po zapłaceniu okupu przez jej ojca, króla Sycylii, i dożyła reszty swoich dni w rodzinnej Francji.
Edward IV panował aż do swojej śmierci w 1483 roku, po czym jego syn Edward V na krótko został królem Anglii od kwietnia do czerwca tego samego roku. Edward V został zabity w Tower jeszcze zanim miał szansę na koronację, najprawdopodobniej przez swojego stryja Ryszarda, księcia Gloucester, wraz ze swoim młodszym bratem Ryszardem. Co ciekawe, książę Gloucester pełnił służbę w noc zabójstwa Henryka VI. Książę Gloucester obwołał się królem, Ryszardem III (1483-1485), i zdobył miejsce w historii jako jeden z najbardziej pogardzanych angielskich monarchów. Wojny Róż toczyły się dalej, a Ryszard zginął w bitwie pod Bosworth Field w sierpniu 1485 roku. Zwycięski Henryk Tudor z rodu Lancasterów został królem Anglii, Henrykiem VII (1485-1509), a poślubiając w 1486 roku Elżbietę z Yorku, córkę Edwarda IV, sprawił, że dwa rywalizujące ze sobą rody zostały ostatecznie zjednoczone i powstał nowy: Tudorowie.
