Scypion Afrykański Większy (236-183 r. p.n.e.) otrzymał swój przydomek na cześć swoich zwycięstw w Afryce, które umożliwiły Rzymowi pokonanie Kartaginy w drugiej wojnie punickiej. Jest on także znany jako Scypion Afrykański Starszy. Urodził się jako Publiusz Korneliusz Scypion w 236 r. p.n.e. Jego rodzina była jednym ze starych rodów patrycjuszowskich etruskiego pochodzenia.
Jego ojciec, także Publiusz Korneliusz Scypion, był rzymskim konsulem i w 218 r. p.n.e. zabrał swojego syna do północnej Italii na wojnę przeciwko wielkiemu kartagińskiemu wodzowi Hannibalowi. Choć źródła antyczne informują, że w starszym wieku Scypion napisał autobiografię i wiele innych dzieł, żadne z nich się nie zachowały i wszystko co wiemy na temat jego życia, to szczegóły jego zwycięstw militarnych i działań politycznych.
Zwycięstwa Hannibala
W czasie bitwy na rzeka Ticinus siły Hannibala tak wymanewrowały wojska rzymskie, że ojciec Scypiona znalazł się w okrążeniu. Jego syn dotarł na pole bitwy i zawstydzając wahających się rzymskich wojowników uratował ojca. W bitwie pod Kannami w 216 r. p.n.e., miejscu straszliwej klęski Rzymian, Scypion doświadczył na własne oczy błyskotliwej taktyki Hannibala, gdy armia kartagińska otoczyła i zdziesiątkowała ponad 44.000 rzymskich legionistów.
Wierząc, że Hannibal nie może zostać pobity w tradycyjnej sposób, ojciec Scypiona sądził, że najlepszą strategią będzie odcięcie Hannibala od linii zaopatrzeniowych w Hiszpanii. W związku z tym zabrał syna i dołączył do swojego brata Gnejusz Scypiona, który walczył z bratem Hannibala Hazdrubalem Barkasem (około 244-207 r. p.n.e.) na granicy hiszpańskich terytoriów Rzymu i Kartaginy. Obydwaj bracia, ojciec Scypiona i Gnejusz, zostali zabici w bitwie w dolinie Baetis (zwanej także bitwą o górną Baetis), Scypion zaś wrócił do Rzymu.
Druga wojna punicka
Kartagińczycy pod wodzą Hazdrubala posiadali teraz całą Hiszpanię, a takiej sytuacji rzymski senat nie mógł tolerować. Hannibal rozpoczął drugą wojnę punicką atakując miasto Sagunt sprzymierzone z Rzymem i położone na południe od rzeki Ebro w Hiszpanii, ale teraz sytuacja wyglądała tak, że jego brat miał pełną swobodę działania w tym regionie, podczas gdy Hannibal przekroczył Alpy, by najechać Italię.
Senat potrzebował wodza o wybitnych umiejętnościach, by wysłać go przeciwko Hannibalowi, ale nikt nie chciał podjąć się kampanii, która równała się wyrokowi śmierci. Mimo wieku zaledwie 24 lat, uważany za zbyt młodego, by dowodzić, Scypion zgłosił się ochotniczo i opuścił Rzym z 10.000 piechoty i 1.000 kawalerii, aby spotkać się z siłami Hazdrubala liczącymi ponad 40.000 zbrojnych.
Scypion wylądował w Hiszpanii u ujścia rzeki Ebro i z miejsca rozpoczął działania. Pomaszerował w stronę Nowej Kartaginy i obległ to miasto, choć wydawało się nie do zdobycia z uwagi na silne umocnienia i naturalną ochronę laguny (bądź bagna), która ze wszystkich stron dodatkowo chroniła od ataków mury miasta.
Informacje wywiadowcze zebrane podczas marszu przez Scypioniona wskazywały, że poziom wody w lagunie w trakcie odpływu bardzo znacznie się obniża. To tradycyjne ujęcie zdobycia Nowej Kartaginy zostało podważone przez uczonego Benedicta J. Lowe, który podniósł, że jest bardziej prawdopodobne, że „laguna” była słonym bagnem wykorzystywanym przez mieszkańców Nowej Kartaginy do zbierania soli morskiej.
Poziom wody na rozlewiskach mógł być kontrolowany przez śluzy wpuszczające i wypuszczające wodę z bagien, stąd Scypion, daleki od polegania na kaprysach przypływów, po prostu osuszył bagno, umożliwiając swoim siłom ich przekroczenie. Liczył na to, że uwaga obrońców miasta zostanie odwrócona atakiem na frontową bramę oraz że straże nie będą zbyt uważnie strzec murów ze strony bagna, skąd nie mógł im grozić żaden atak. Scypion wysłał przez płytką wodę grupę 500 żołnierzy, którzy pokonali mury i zdobyli miasto.
Rzymski historyk Liwiusz opowiada historię, że otrzymawszy od swoich żołnierzy w prezencie piękną brankę, Scypion wspaniałomyślnie uwolnił ją i odesłał do narzeczonego wraz z zapłaconym za nią przez rodzinę okupem. Podczas swoim kampanii kontynuował praktykę okazywania łaski, przedstawiając siebie i Rzym raczej jako wyzwolicieli, a nie zdobywców.
Bitwa pod Baeculą
W trakcie bitwy pod Baeculą w 208 r. p.n.e. Scypion pobił przeważające siły Hazdrubala i przepędził je z pola bitwy używając taktyki, jakiej nauczył się od Hannibala. Hazdrubal pozostawił Hiszpanię i przekroczył Alpy, aby połączyć się z bratem i skończyć wojnę zdobywając Rzym. Zanim połączył swoje siły z Hannibalem został pobity przez rzymską armię pod błyskotliwym dowództwem Gajusza Klaudiusza Nerona (około 237-199 r. p.n.e.) nad rzeka Metaurus w 207 r. p.n.e. Hazdrubal zginął w walce, a jego siły zostały rozproszone. Hiszpania była teraz kolonią rzymską.
Scypion poprosił senat rzymski o zaopatrzenie i armię, aby pomaszerować na samą Kartaginę, słusznie zakładając, że w razie zagrożenia stolicy Hannibal zostanie odwołany z Italii, by jej bronić. Senat odmówił prośbie i Scypion powołał armię na własną rękę. Według historyka Duranta „Ludzie podziwiali go nie tylko dlatego, że był przystojny, elokwentny, inteligentny i odważny, ale także dlatego, że był pobożny, uprzejmy i sprawiedliwy”. Później Scypion zagroził senatowi odwołaniem się do ludu by uzyskać poparcie planowanej kampanii, więc senat, bojąc się jego popularności, oddał mu w zarząd Sycylię. Wykorzystując Sycylię jako bazę operacyjną Scypion najechał Afrykę Północną w 205 r. p.n.e. W sojuszu z numidyjskim królem Masynissą Scypion pobił sojusznika Kartaginy Syfaksa i zdobył miasto Utykę. Tak jak oczekiwał, Kartagina wezwała Hannibala z Italii do obrony miasta.
Bitwa pod Zamą
W bitwie pod Zamą, 50 mil na południe od Kartaginy, w 202 r. p.n.e., Scypion pokonał Hannibala. Była to jedyna bitwa, którą Hannibal przegrał od objęcia dowództwa nad siłami Kartagińskimi, ale była to klęska kluczowa. Scypion długo studiował taktykę Hannibala i znał ją bardzo dobrze. Gdy Hannibal wysłał słonie do ataku na linie rzymskie, Scypion ustawił swoje siły w kolumnach, pozwalając słoniom na swobodne przejście utworzonymi przez legionistów korytarzami.
Później rozkazał swoim muzykom grać na rogach i mocno walić w bębny, co tak wystraszyło słonie bojowe, że wiele z nich wpadło w panikę i zawróciło, tratując żołnierzy Hannibala. Jazda pod dowództwem Masynissy oraz generała i starego przyjaciela Scypiona Gajusza Leliusza zaatakowały jazdę kartagińską, przeganiając ją z pola bitwy daleko za własne linie. Scypion zaatakował wtedy swoimi silami, przełamując front sił Hannibala, a w tym samym czasie jazda pod wodzą Masynissy i Leliusza spadła na kartagińskie tyły.
Około 20.000 kartagińskich żołnierzy zostało zabitych, w porównaniu do 1.500 rzymskich. Hannibal uciekł do Kartaginy i wezwał ją do poddania, tak kończąc drugą wojnę punicką. Adaptując taktykę Hannibala i używając swojej własnej strategii przeciwko niemu, Scypion zmienił sposób, w jaki od czasów bitwy pod Zamą walczyć będzie armia rzymska.
Oskarżenia senatu i dobrowolne wygnanie
Po powrocie do Rzymu wrogowie polityczni Scypiona próbowali go nękać za pomocą drobnych kruczków prawnych, takich jak oskarżenie jego brata Lucjusza o przyjmowanie łapówek i sprzeniewierzenie funduszy. Scypion podarł księgi rachunkowe wraz z pisemnym oskarżeniem w obecności senatorów, pytając dlaczego koncentrują się na tak małych kwotach pieniędzy, skoro on negocjował pokój z Kartagin i sprowadził tyle bogactw do Rzymu.
Oskarżenia senatu były kontynuowane w podobnej formie, aż w 185 r. p.n.e. Scypion udał się na dobrowolne wygnanie do swojej posiadłości w Liternum, umierając w 183 r. p.n.e. (tym samym, w którym zmarł Hannibal). Zdegustowany niewdzięcznością rzymskich władz pozostawił instrukcję, aby być pochowanym w pobliżu swojej posiadłości; zgodnie z antycznymi przekazami, umieścił na swoim nagrobku napis: „Niewdzięczna ojczyzno – nie będziesz miała nawet moich kości.”
Scypion Afrykański jest uważany, obok Aleksandra Wielkiego, Hannibala, Juliusza Cezara za jeden z największych umysłów militarnych starożytności. Nigdy nie przegrał żadnej potyczki mając armię pod swoją komendą i zachowywał się rycersko wobec tych, których pokonał. W wyniku negocjacji pokojowych z Kartaginą, pozostawił jej posiadłości afrykańskie, ułaskawił Hannibala (co było później głównym zarzutem pod jego adresem ze strony wyższych klas społeczeństwa rzymskiego) i pozwolił miastu zatrzymać 10 okrętów wojennych do ochrony jej handlu w rejonie Morza Śródziemnego.
Czyniąc to realizował tę samą politykę, jaką rozpoczął w Hiszpanii, pokonując wrogie siły, a następnie inicjując pojednanie poprzez okazywanie łaski. Scypion wierzył, że został wybrany przez bogów i że powinien odwzajemnić tę łaskę, prowadząc budzące podziw życie. Historia pokazuje, że wykonał to z nawiązką, pozostawiając po sobie pamięć wielkiego dowódcy i honorowego człowieka.
