Sargon z Akadu (znany również jako Sargon z Agade i Sargon Wielki, panował w latach 2334-2279 p.n.e.), założyciel imperium akadyjskiego, był człowiekiem doskonale znającym swoje czasy i ludzi, nad którymi miał panować. Choć był bez wątpienia genialnym dowódcą wojskowym, to historia, którą opowiedział o swojej młodości i dojściu do władzy, wywarła potężny wpływ na Sumerów, których chciał podbić. Zamiast przedstawiać siebie jako człowieka wybranego przez bogów do rządzenia, przedstawił o wiele skromniejszy obraz siebie jako sieroty, która znalazła się na marginesie życia i została przygarnięta przez życzliwego ogrodnika oraz obdarzona miłością bogini Inanny. Zgodnie z inskrypcją pismem klinowym znaną jako Legenda o Sargonie (jego autobiografia), urodził się jako nieślubny syn „odmieńca”, co mogło odnosić się do świątynnej kapłanki bogini Inanny (której duchowni byli biseksualni) i nigdy nie znał swojego ojca. Jego matka nie mogła ujawnić swojej ciąży ani zatrzymać dziecka, więc umieściła je w koszu, który następnie wpuściła do rzeki Eufrat. Zapieczętowała kosz smołą, a woda zaniosła go bezpiecznie do miejsca, gdzie później został znaleziony przez człowieka o imieniu Akki, który był ogrodnikiem Ur-Zababy, króla sumeryjskiego miasta Kisz. Tworząc tę legendę, Sargon starannie dystansował się od dawnych królów (którzy rościli sobie prawo do boskiej władzy) i sprzymierzył się raczej ze zwykłymi ludźmi z regionu niż z elitą rządzącą.
Legenda o Sargonie jest jednym z wielu utworów należących do mezopotamskiego gatunku literackiego zwanego literaturą naru. Według uczonego O. R. Gurneya:
Naru była wyrytą stelą, na której król zapisywał wydarzenia swego panowania; charakterystyczne cechy takiej inskrypcji to formalne przedstawienie się piszącego poprzez podanie jego imienia i tytułów, narracja w pierwszej osobie oraz epilog składający się zwykle z przekleństw pod adresem osób, które mogłyby w przyszłości zbezcześcić pomnik i błogosławieństw dla tych, którzy powinni go uhonorować. Tak zwana „literatura naru” składa się z niewielkiej grupy apokryficznych inskrypcji naru, skomponowanych prawdopodobnie na początku drugiego tysiąclecia p.n.e., ale w imieniu sławnych królów minionej epoki. Znanym przykładem jest Legenda o Sargonie z Akadu. W utworach tych zachowana jest forma naru, ale materia jest legendarna lub wręcz fikcyjna (93).
Mimo że zachowana legenda została spisana długo po śmierci Sargona, uważa się, że przekazuje ona historię, którą Sargon przedstawiłby w odniesieniu do swoich narodzin, wychowania i panowania. Literatura naru, taka jak Legenda o Cutha (lub pochodne literatury naru, takie jak Klątwa Agade) wykorzystuje dobrze znaną postać historyczną (w obu przypadkach Naram-Sin, wnuk Sargona), aby przedstawić punkt widzenia dotyczący właściwych relacji między istotą ludzką (zwłaszcza królem) a bogami. Inna literatura naru, taka jak Wielki bunt i Legenda o Sargonie, stara się opowiedzieć o zwycięstwie lub życiu wielkiego króla. W przypadku Sargona, na jego korzyść, jako aspirującego zdobywcy i budowniczego imperium, przemawiałyby skromne narodziny i skromne wychowanie.
W czasie, gdy Sargon doszedł do władzy w 2334 r. p.n.e., Sumer był regionem, który dopiero niedawno został zjednoczony pod rządami króla Ummy, Lugalzagesi, a i wtedy nie była to spójna unia. Przed podbojem Lugalzagesi sumeryjskie miasta często prowadziły ze sobą wojny, walcząc o zasoby takie jak woda i prawa do ziemi. Sytuację dodatkowo komplikowała rozbieżność między bogatymi a biednymi. Historyk Susan Wise Bauer pisze o tym, komentując:
Stosunkowo szybki podbój całej równiny mezopotamskiej przez Sargona jest zaskakujący, biorąc pod uwagę niezdolność sumeryjskich królów do kontrolowania jakiegokolwiek obszaru znacznie większego niż dwa lub trzy miasta [ale Sumerowie] cierpieli z powodu zwiększonej luki między elitarnym przywództwem a biednymi robotnikami. [Bogaci] wykorzystywali swoją połączoną władzę religijną i świecką, by zagarnąć dla siebie aż trzy czwarte ziemi w danym mieście. Stosunkowo łatwy podbój tych terenów przez Sargona (nie wspominając o jego ciągłym utyskiwaniu na własne niearystokratyczne pochodzenie) może wskazywać na udany apel do uciskanych członków sumeryjskiego społeczeństwa, by przeszli na jego stronę (99).
Przedstawiając się jako „człowiek z ludu”, zdołał zdobyć poparcie dla swojej sprawy i ze względną łatwością zajął Sumer. Gdy południe Mezopotamii znalazło się pod jego kontrolą, stworzył pierwsze wielonarodowe imperium w historii. O tym, że jego rządy nie zawsze były popularne, świadczy liczba buntów, z którymi musiał się zmierzyć, opisanych w inskrypcjach. Jednak na początku jego panowanie było bardzo atrakcyjne dla ludzi, którzy mieli dość tego, że bogaci żyli tak, jak im się podobało, kosztem pracującej klasy niższej. System klasowy w Sumerze był dość sztywny, tylko nieliczni cieszyli się życiem wolnym, a większość wykonywała wszystkie prace, które pozwalały miastom funkcjonować. W takiej sytuacji społecznej pretendent do władzy, który był dzieckiem samotnej matki, porzuconym i przygarniętym przez ogrodnika, zyskałby aprobatę ludu o wiele bardziej niż którakolwiek z elit rządzących wówczas miastami.
Poniższe tłumaczenie legendy pochodzi z książki J.B. Pritcharda The Ancient Near East, tom I, strony 85-86. Czytamy tam:
Sargon, potężny król, król Agade, to jestem ja.
Moja matka była odmieńcem, mojego ojca nie znałem.
Brat (bracia) mego ojca kochał (kochali) wzgórza.
Moim miastem jest Azupiranu, które leży nad brzegiem Eufratu.
Moja odmieńcza matka poczęła mnie, w tajemnicy mnie urodziła.
Położyła mnie w koszu z szuwarów, smołą uszczelniła
moje wieko.
Wyrzuciła mnie do rzeki, która nie wezbrała (ponad) mną,
Rzeka porwała mnie i zaniosła do Akki, do tego, który czerpie wodę.
Akki, ten, który czerpie wodę, uniósł mnie, gdy zanurzał swój dzbanek.
Akki, ten, który czerpie wodę, wziął mnie jak swojego syna i wychował mnie.
Akki, ten, który czerpie wodę, wyznaczył mnie na swojego ogrodnika.
Kiedy byłem ogrodnikiem, Isztar obdarzyła mnie swoją miłością.
I przez cztery i […] lata sprawowałem władzę królewską.
Rządziłem i pan[owałem] nad czarnogłowymi [ludźmi];
Zdobywałem potężne gó[ry] siekierami z brązu,
Górne pasma zdobyłem,
Niższe pasma [prze]mierzyłem,
[Ląd]y morskie trzy razy okrążyłem.
Moja [ręka] zdobyła Dilmun,
[Do] wielkiego Der ja [wstąpiłem] i [...] ,
[…] Zmieniłem i [...]
Jakikolwiek król może przyjść po mnie,
[. . .]
Niech rz[ądzi, niech panuje nad] czarnogłowymi [ludź]mi;
[Niech podbije] potężne [góry] siekieram[i z brązu],
[Niech] sięga po górne pasma,
[Niech przemierza niższe pasma,]
Niech trzy razy okrąży [ląd]y morskie!
[Dilmun niech jego ręka uchwyci],
Niech wejdzie [do] wielkiego Der i [...] !
[…] z mojego miasta, Aga[de...]
[. . . ] . . . [. . .].
Inskrypcja została odkryta w asyryjskim mieście Niniwa w 1867 roku przez archeologa Sir Henry’ego Rawlinsona, który prowadził wykopaliska w tym miejscu. Rawlinson jest znany z wielu ważnych odkryć w całej Mezopotamii, ale być może najbardziej z odkrycia biblioteki Aszurbanipala w Niniwie. Legenda o Sargonie była częścią tej biblioteki i stanowiła kopię znacznie wcześniejszego tekstu. To oczywiście wskazuje, że opowieść była nadal czytana w VII wieku p.n.e., prawie 2000 lat po panowaniu Sargona. Wielki król jest starannie przedstawiony w pierwszych dwunastu wersach jako dziecko porzucone przez matkę, które znajduje dom u ogrodnika Akki i jest kochane przez boginię Isztar. Po przedstawieniu Isztar i jej przychylności w wersie 12, narrator przechodzi natychmiast do „I przez cztery lata sprawowałem władzę królewską” w wersie 13, a następnie poświęca resztę utworu jego wyczynom jako władcy. Dla mieszkańców starożytnej Mezopotamii byłoby to inspiracją w taki sam sposób, jak dla współczesnych opowieść o „biednym chłopcu, który stał się dobry”. Sargon nie tylko chwalił się tym, co udało mu się osiągnąć jako królowi, ale opowiedział ludziom o swoich bardzo skromnych początkach i o tym, jak dzięki życzliwości nieznajomego i łasce bogini udało mu się odnieść wielkie zwycięstwa.
Nie ma sposobu, aby dowiedzieć się, czy cokolwiek z tego, co Sargon mówi o swoim wczesnym życiu w inskrypcji, jest prawdą; taki jest właśnie jej cel. Kimkolwiek był Sargon i skądkolwiek pochodził, jest przesłonięty przez legendę, która jest jedynym znanym dziełem podającym jego biografię. „Sargon” nie jest nawet jego prawdziwym imieniem, ale imieniem tronowym, które wybrał dla siebie, co oznacza „Prawowity Król”, i chociaż inskrypcje i jego imię wskazywałyby, że był Semitą, nie ma sposobu, by wiedzieć to na pewno. Twierdzi on, że jego rodzinnym miastem jest Azupiranu, ale takie miasto nie jest wspomniane w żadnych innych zachowanych tekstach i uważa się, że nigdy nie istniało. „Azupiranu” oznacza „miasto szafranu”, a ponieważ szafran był cennym towarem w lecznictwie, jak również w innych zastosowaniach, być może po prostu łączył się z pojęciem znaczenia lub wielkości. Powtórzenie obrazu Sargona uratowanego z rzeki przez „tego, który czerpie wodę” miałoby również symboliczny wydźwięk dla starożytnego mezopotamskiego odbiorcy, jako że woda była uważana za czynnik transformujący.
Środkiem, za pomocą którego osoba oskarżona o przestępstwo była uznawana za winną lub niewinną, były tak zwane Ordalia, podczas których oskarżony był wrzucany do rzeki lub wskakiwał do niej i jeśli był w stanie przetrwać tę próbę, był niewinny; jeśli nie, rzeka wydawała wyrok o jego winie. Co więcej, w wierzeniach mezopotamskich zaświaty oddzielone były od krainy żywych rzeką, a zmarły, przeprawiając się przez nią, zostawiał za sobą swoje ziemskie życie. Zatem jego podróż z rodzinnego miasta, przez rzekę Eufrat, do miejsca przeznaczenia z „tym, który czerpie wodę” symbolizowała przemianę, a także jego wartość, ponieważ przeżył swoją własną mękę jako niemowlę. Legenda zastąpiła wszelką prawdę biograficzną, jaka mogła istnieć, i z czasem stała się prawdą. Wydaje się, że taki był efekt dużej części literatury naru. Mit z czasem stał się rzeczywistością. Odnośnie tego uczony Gerdien Jonker pisze:
Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że starożytni pisarze nie mieli na celu oszukiwania w swoich literackich kreacjach. Literatura inspirowana naru stanowiła doskonałe medium, za pomocą którego, odchodząc od tradycyjnych form, można było stworzyć nowy społeczny „obraz” przeszłości (95).
Nie znaczy to, że legenda ta jest zupełnie pozbawiona elementów faktograficznych. Być może dziecko zostało porzucone przez matkę w rzece, spłynęło w dół rzeki i zostało odnalezione przez ogrodnika, zostało obdarzone miłością bogini i dzięki jej łasce i własnemu charakterowi stało się najpotężniejszym człowiekiem w Mezopotamii. Ponieważ nie ma żadnej sprzecznej historii, z którą można by ją porównać, należy ją przyjąć jako dokładną relację z jego życia lub przynajmniej wersję, którą chciał, by zapamiętały przyszłe pokolenia. Dla niektórych współczesnych czytelników może to oczywiście brzmieć nieprawdopodobnie, ale dla innych, którzy akceptują przeróbkę historii wczesnego życia Sargona w opowieści o Mojżeszu z Księgi Wyjścia, nie byłoby to takie nieprawdopodobne. W dzisiejszych czasach ludzie na całym świecie przyjmują opowieść o Mojżeszu, sitowiu i egipskiej księżniczce jako zupełną prawdę i tak właśnie legenda Sargona zostałaby przyjęta przez mieszkańców starożytnej Mezopotamii. Z pewnością nie zaszkodziło mu jednak, że był znany jako osierocony syn kapłanki, a nie uprzywilejowany dziedzic tronu.
