Kobiety w starożytnej Grecji miały niewiele praw w porównaniu z obywatelami płci męskiej. Nie mogły głosować, dziedziczyć ani posiadać ziemi; ich miejscem był dom, a celem ich życia wychowanie dzieci. Mimo tego ogólnego podsumowania, pamiętać należy, że nasza wiedza oparta jest o źródła, które po pierwsze są niekompletne, a po drugie, nie zawsze bezstronne.
Niestety, informacje, które posiadamy na temat państw-miast są w większości spisane przez mężczyzn i bardzo rzadko zawierają adnotacje dotyczące kobiet. Jedyne relacje na temat statusu i ról kobiet bogatsze w niuanse, pochodzą z Aten, ale nawet w odniesieniu do nich nie mamy pewności stopnia, do którego skatalogowane reguły i prawa przetrwałe do naszych czasów, były w starożytności praktykowane i przestrzegane w życiu codziennym. Wiemy, że Spartanki były traktowane inaczej niż kobiety w innych państwach-miastach; na przykład, musiały brać udział w treningach fizycznych, mogły posiadać ziemię i pić wino.
Istniały również kategorie kobiet, o których wiemy jeszcze mniej: kobiety pracujące w sklepach, prostytutki czy kurtyzany; nasza wiedza o społecznych normach i zwyczajach odnoszących się do nich jest jeszcze mniej precyzyjna niż nasze rozumienie stylu życia kobiet z rodzin arystokratycznych czy wolnych obywateli. Niemniej, wbrew doli większości, zdarzały się wyjątki i mamy przykłady wybitnych kobiet, którym udało się wznieść ponad restrykcyjne realia greckich reguł społecznych i osiągnąć nieprzemijające uznanie w dziedzinach poezji (Safona z Lesbos), filozofii (Arete z Cyreny), polityki (Gorgo ze Sparty czy Aspazja z Miletu), czy medycyny (Agnodike z Aten).
Kobiety w mitologii
Zważywszy na ograniczoną rolę przyznaną kobietom w społeczeństwie, religia i mitologia grecka obfitowały w zaskakująco szeroki wachlarz wyrazistych charakterów płci żeńskiej. Atena, bogini mądrości i patronka Aten, wyróżniała się inteligencją, odwagą i honorem. Jak w większości starożytnych kultur agrarnych, boginie płodności miały pozycję nadrzędną i były otoczone szczególną adoracją – Demeter i Persefona były czczone z należytym pietyzmem przez wszystkich Greków.
Tak jak i w innych obszarach świata antycznego, gdzie literatura zdominowana była przez pisarzy płci męskiej, kobiety były często przedstawiane jako przyczyny kłopotów i niepowodzeń, zaczynając od zachowań zazdrosnej Hery aż po Afrodytę używającą swych wdzięków na zgubę mężczyzn. Mity i literatura pełne są kobiet, które robiły co mogły, aby zrujnować plany herosów, jak chociażby znamienita czarodziejka Medea, czy urocze, ale przynoszące śmierć Syreny. Używając przykładu Menad, kobiety były też ukazane jako istoty sterowane dzikimi pasjami i działające pod wpływem niekontrolowanych emocji. Dla kontrastu, w Odysei Homera, Penelopa była zobrazowana jako uosobienie cnotliwości i lojalności mężowi. Motyw Muz także przedstawiał kobiety w pozytywnym świetle; Muzy słynęły nie tylko ze swojego piękna, ale i różnorodnych talentów w dziedzinie sztuki i nauki. Otwartym pytaniem pozostaje, czy te fikcyjne charaktery miały jakikolwiek wpływ na codzienność prawdziwych kobiet oraz (co może nawet bardziej intrygujące) co kobiety myślały na temat takich wzorców kobiecości stworzonych przez mężczyzn? Prawdopodobnie nigdy się tego nie dowiemy.
Dziewczęta
Jak i w wielu innych kulturach agrarnych, w których mężczyźni pełnili dominujące funkcje, niemowlęta płci żeńskiej były znacznie bardziej narażone na porzucenie przez rodziców niż niemowlęta płci męskiej. Dzieci wolnych obywateli chodziły do szkół, gdzie uczyły się czytania, pisania i matematyki. Gdy te podstawy zostały opanowane, dalszy program nauczania obejmował literaturę (na przykład dzieła Homera), poezję i muzykę (ze szczególnym wskazaniem na lirę). Wychowanie fizyczne było także ważnym elementem edukacji dzieci. Dziewczynki i chłopcy byli uczeni w bardzo podobny sposób, ale w przypadku dziewcząt nacisk był kładziony na taniec, gimnastykę artystyczną i grę na instrumentach muzycznych; ich umiejętności były potem prezentowane w czasie konkursów muzycznych oraz festiwali i świąt religijnych. Celem nadrzędnym edukacji dziewcząt nie było pobudzenie ich rozwoju intelektualnego, ale przygotowanie ich do roli matek i wychowania dzieci.
Istotnym elementem wychowania dziewcząt było zawiązanie związku ze starszą kobietą (takie relacje nie były tylko praktykowane między starszymi i młodszymi mężczyznami). Związek pomiędzy kobietą dojrzałą i dojrzewającą miał wymiar seksualny, ale głównym zadaniem starszej partnerki, było pełnienie roli mentorki i wychowawcy młodszej z nich oraz dzielenie się własnym doświadczeniem i praktycznymi umiejętnościami.
Młode kobiety
Od młodej kobiety oczekiwano wyjścia za mąż w stanie dziewictwa; związek małżeński był z reguły organizowany przez ojca, który wybierał kandydata na męża i przyjmował od niego posag. Jeśli kobieta nie miała ojca, jej interesy (małżeńskie perspektywy i zarządzanie dobrami) były reprezentowane przez opiekuna (kyrios lub kurios) - stryja lub innego krewnego płci męskiej. Panna młoda była z reguły w wieku 13 lub 14 lat, a miłość nie odgrywała najmniejszej roli w swataniu męża i żony (damar). Oczywiście, miłość mogła się narodzić później pomiędzy małżonkami, ale w większości przypadków, żona mogła mieć nadzieję tylko na miłość rodzaju philia – miłość przyjacielską/ sentymentalne przywiązanie; eros – miłość oparta na pożądaniu – to uczucie, którego mężowie szukali i doświadczali poza domem. Każda kobieta miała obowiązek wyjścia za mąż – w greckim społeczeństwie nie było norm prawnych czy ról społecznych dla dojrzałej, niezamężnej kobiety.
Kobiety zamężne
Od kobiety zamężnej oczekiwano wychowywania dzieci i zajmowania się codziennymi obowiązkami związanymi z prowadzeniem domu. Jeśli mąż mógł sobie na to pozwolić, kobiety miały do pomocy niewolników. Kontakt z mężczyznami spoza rodziny był przeciwwskazany, a kobiety większość czasu miały spędzać na zajęciach wewnątrz budynku, jak na przykład na tkactwie. Mogły wyjść z domu aby odwiedzić przyjaciół lub wziąć udział w oficjalnych obrzędach i festiwalach religijnych. Naukowcy ciągle debatują, czy kobiety miały prawo oglądać przedstawienia teatralne. Z całą pewnością natomiast, nie mogły brać udziału w zgromadzeniach publicznych, głosować czy pełnić funkcji urzędowych. Nawet imię kobiety nie mogło być wymienione publicznie, bez względu na to czy miałoby się to stać z powodów pozytywnych czy negatywnych.
Kobiety zamężne były, przynajmniej w oczach prawa, pod całkowitą kontrolą mężów. Popularni pisarze jak na przykład Arystoteles, nie mieli wątpliwości co do faktu, że naturalny niedorozwój intelektualny kobiet nie pozwalał im na podejmowanie jakichkolwiek ważnych decyzji, włącznie z tymi, które dotyczyły ich samych. Oczywiście jest prawdopodobne, że w praktyce przynajmniej niektóre pary żyły w sposób dużo bardziej partnerski. Od kobiet oczekiwano absolutnej wierności mężowi, ale mężowie mieli prawo do korzystania z usług prostytutek, kurtyzan, a nawet zamieszkujących z nimi kochanek. Kobieta, która swoim zachowaniem zbezcześciła honor rodziny (a tym samym postawiła pod znakiem zapytania ciągłość rodowej linii męża), była oskarżona o poważne przestępstwo – moicheia - karane zakazem uczestnictwa w oficjalnych obrzędach religijnych. Mąż, który dowiedział się o zdradzie żony, miał prawo do zabicia jej kochanka bez konsekwencji prawnych.
Gdy ojciec kobiety umarł, a miała ona braci, nie przysługiwał jej żaden spadek. Jeśli była jedynym dzieckiem zmarłego, spadek przechodził pod kontrolę jej męża lub opiekuna. W niektórych wypadkach, gdy niezamężna kobieta odziedziczyła posiadłość po ojcu, była zobligowana poślubić najbliższego krewnego, w większości wypadków stryja. Kobiety mogły dziedziczyć po innych krewnych, ale tylko w sytuacji, gdy nie było mężczyzny w tej linii rodowej. Własność prywatna kobiet miała z reguły formę ubrań lub biżuterii ofiarowanych im przez członków rodziny. Kobiety nie miały prawa sporządzania testamentu i po śmierci cały ich dobytek przechodził na męża.
Małżeństwo mogło być rozwiązane na trzy sposoby. Pierwszym i najpopularniejszym było wypowiedzenie małżeństwa przez męża (apopempsis lub ekpempsis); w takim wypadku, mężczyzna nie musiał podawać powodu zakończenia związku, oczekiwany był wyłącznie zwrot posagu. Drugim sposobem było opuszczenie rodziny przez żonę (apoleipsis); jej nowy opiekun stawał się jej reprezentantem prawnym. Było to wydarzenie bardzo rzadkie, rujnujące społeczną opinię o kobiecie podejmującej taki krok. Trzecia możliwość związana była z ojcem żony, który miał prawo poprosić o oddanie mu córki (aphairesis), w celu ofiarowania jej mężczyźnie z atrakcyjniejszym posagiem; było to możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy kobieta nie miała jeszcze dzieci. Owdowiała kobieta miała obowiązek poślubienia bliskiego krewnego w celu utrzymania majątku zmarłego męża w rodzinie.
Inne role kobiet
Kobiety były również, oczywiście, obecne w klasach innych niż klasa wolnych obywateli. Jako niewolnice musiały sprostać całej gamie obowiązków; niektóre kobiety pracowały również w handlu bądź w piekarniach. Grupą na temat której mamy najwięcej informacji źródłowych są prostytutki. Były one podzielone na dwie kategorie: pierwsza i zapewne najliczniejsza to prostytutki z domów publicznych (porne), druga to prostytutki luksusowe (hetaira). Te ostatnie były wykształcone w dziedzinie kultury i muzyki (zwłaszcza w grze na flecie) i często wchodziły w długoterminowe związki z żonatymi mężczyznami. To także one zabawiały (w każdym tego słowa znaczeniu) mężczyzn w czasie symposium – prywatnych biesiad pełnych alkoholu organizowanych wyłącznie dla gości płci męskiej.
Niektóre kobiety pełniły funkcje religijne jako kapłanki bogiń (zwłaszcza Demeter i Afrodyty) lub boga Dionizosa. Kapłanki, w przeciwieństwie do ich męskich odpowiedników, musiały często (acz nie zawsze) sprostać pewnym restrykcjom - wybór do roli był powiązany z ich dziewictwem bądź ukończeniem menopauzy. Wierni biorący udział w obrzędach mogli być płci męskiej lub żeńskiej, a jeżeli ceremonia wymagała spełnienia pewnych warunków, musiały one być spełnione przez wszystkich, bez względu na płeć. Tesmoforia, festiwal płodności, był jednym z przykładów tego typu wymagań – mogły w nim brać udział wyłącznie mężatki. Każdego roku w Atenach cztery młode kobiety były wybierane do roli służebnej kapłanki Ateny Polias; ich zadaniem było tkanie szaty peplos, którą przybrana była statua bogini. Prawdopodobnie najsłynniejszą żeńską rolą religijną była rola kapłanki Pytii w świątyni w Delfach, gdzie interpretowała deklaracje boga Apolla.
