Komedia Antike Greke ishte një formë e famshme teatrale e performuar në Greqinë Antike në shekullin e gjashtë PES. Shkrimtarët më të njohur të kësaj zhanre ishin Aristofani dhe Menanderi dhe veprat e tyre si dhe e shkrimtarëve të tjerë të kohës thumbonin politikanët, filozofët dhe artistët e tjerë. Përveç karakterit të tyre komedik, veprat e tyre japin një shikim në shoqërinë Greke dhe na japin detaje se si funksiononte qeveria Greke, institucionet politike, sistemet e ligjit, praktikat fetare, arsimi dhe luftimi në botën Helene. Veprat gjithashtu na tregojnë identitetin e publikut dhe sensin e Grekëve antik. Më në fund, komedia Greke, si dhe paraardhësja e saj, tragjedia Greke, formojnë themelin mbi të cilin është bazuar teatri modern.
Origjina e Veprave Komedike
Origjinat e saktë e veprave komedike Greke janë humbur në parahistori, por akti i burrave të veshur duke tallur tjerët mesiguri daton shumë kohë para shkrimeve të para. Shenjat e para të këti lloji aktiviteti në botën Greke i hasim në zbukurimet e vazove nga shekulli i 6 PES, ku mund të shohim aktorë të veshur si kuaj, satirë dhe vallëzues në kostume të eksagjëruara. Një burim tjetër i komedisë është te poezitë e Arkilokusit (shekulli i 7 PES) dhe Hiponaksit (shekullli i 6 PES) që përmbajnë komedi erotike. Një tjetër burim, e thënë nga Aristoteli, janë këngët falike që këndoheshin në festivalet e Dionisit.
Vepra Komedike
Edhe pse u bën përparime, një vepër komedike e ndjek strukturën tradicionale. Pjesa e parë quhej parados ku nje kor me deri në 24 këngtarë hynin dhe performonin një numër këngësh dhe vallzimesh. Të veshur mirë, kostumet e tyre qesharake mund të ishin bleta të mëdhaja me me një thumb gjigand, deri te kalorës që kalëronin mbi një burrë tjetër që imitone kalin, si dhe edhe mjete të kuzhinës. Në shumë raste, vepra ishte e emërtuar si mbas korit, p.sh. vepra e Aristofanit - Grerëzat.
Pjesa e dytë e veprës ishte agoni që zakonishtë ishte një debat verbal midis aktorëve me elemente të jasht-zakonshme dhe me skena të shpejta që mund të kishin edhe improvizim (nëse referencat ndaj pjestarve të publikut i marrim si të ishin pjestar present në shfaqe). Pjesa e tretë e veprës ishte parabasi, ku kori i fliste drejt për drejt publikut dhe madje fliste edhe për vet poetin. Finalja e veprës quhej eksodus ku kori përsëri vallzonte dhe këndonte.
Të gjithë performuesit ishin aktorë profesional, këngtarë dhe vallzues, të gjithë meshkuj, të cilët shfaqeshin si karakter njerzor dhe jo-njerzor duke përdorur kostume të bukra dhe maska të dekoruara. Aktorët kryesorë, një protagonist (që kishte kohën më të madhe në skenë), si dhe 2 aktorë të tjerë ishin ata që flisnin. Në disa raste, një aktorë i katërt ishte i lejuar të flasë, por vetëm për pjesë jo të rëndësishme. Këto kufizime lejonin barazim të kompeticion dhe i mbanin poshtë pagat e aktorëve të cilat i pagonte shteti. Kori, kostumet, muzikanët pagoheshin nga një qytetarë privat, khoreos, një rolë që vinte me mjaft famë.
Për shkak të numrit të kufizuar të aktorëve atëherë, secili interpretues duhej të merrte role të shumta që përfshinin ndryshime të shpejta të kostumit dhe përdorimin e maskave të njohura të karakterit, të tilla si ato për skllevër ose perëndi si Herkulin dhe Hermin. Përveç kësaj, disa maska mund të jenë zbukuruar për të përfaqësuar në karikatura figura të caktuara bashkëkohore me të cilat poeti dëshironte të argëtohej. Sidoqoftë, maskat e privuan aktorin nga përdorimi i shprehjeve tëfytyrës dhe si pasojë përdorimi i zërit dhe gjestit u bë jashtëzakonisht i rëndësishëm. Kostumet ishin një pjesë tjetër e rëndësishme vizuale e performancës, dhe më të zakonshmet ishin të mbushura me triko dhe një tunikë të shkurtër që zbulonte një fallus të rremë dhe të ekzagjeruar (i lidhur me ritualin Dionizian) - një detaj i parë qartë në shumë skena komike të përfaqësuara në qeramikën greke.
Shfaqjet u shfaqën në një teatër në ajër të hapur (teatron) siç ishte ai i Dionysos në Athinë dhe duken të hapura për të gjithë popullatën mashkullore (prania e grave vihet në diskutim). Prania e teatrove në qytete në të gjithë botën greke dhe gjetjet e maskave nga terakota gjithashtu sugjerojnë që komeditë (dhe natyrisht tragjeditë) u interpretuan gjerësisht. Në një teatër grek, gjysmërrethi i ulëseve krijoi një zonë qendrore të njohur si orkestër dhe pikërisht këtu interpretoi refreni. Aktorët kryesorë interpretuan në një skenë të ngritur me një sfond të siguruar nga skēne - një strukturë dykatëshe e cila gjithashtu siguroi pika të ndryshme hyrëse për aktorët dhe siguroi një mjet për të ndryshuar kostumin e pa vëzhguar nga publiku. Kishte disa lëvizje midis këtyre zonave pasi Refreni herë pas here mund të ngjitej në skenë, dhe aktorët gjithashtu mund të hynin në orkestër përmes hyrjeve publike ose parodove në secilën anë të teatrit.
Komedi në Konkurrencë
Gjatë shekullit të 5-të PES, në festivale të mëdha fetare si Qyteti i Dionizisë dhe Lenaea, komeditë u interpretuan në garë për tre ditë. Së pari PESë dhe më vonë tre komedi u futën për konkurrencë, një lojë komike që po interpretohej në fund të ditës pas tragjedisë dhe shfaqjeve satyriste. Lojërat u gjykuan nga një panel prej dhjetë gjyqtarësh të zgjedhur me short dhe ata votuan duke vendosur guralecë në një urnë. Pastaj PESë urna u zgjodhën rastësisht për të vendosur fituesin përfundimtar.
Komedia e Vjetër
Oh sikur ndonjë zot, me goditje të papritur,
Më shndërro në një re tymi!
Ashtu si fjalët e politikanëve, unë do të ngrihesha
Në avuj të gaztë në qiell.
(50, Akti Një, Skena Një, Grerëzat nga Aristofani)
Komedia e Vjetër u referohet dramave të shkruara në shekullin V PES. Shfaqja e hershme e mbijetuar e plotë është Aharnians e Aristofanit, e shfaqur për herë të parë në 425 PES, dhe citimet nga fragmente të mbijetuara të shfaqjeve të mëparshme mund të datohen jo më herët se shek. 450 PES
Komploti i komedive zakonisht e shtrin realitetin për nga koha dhe vendi, duke kërcyer distanca të pabesueshme gjeografike dhe duke ndryshuar me shpejtësi skena. Elemente fantastikë si krijesa gjigande dhe maskime të pamundura janë të përziera me referenca ndaj audiencës që sjell një udhëtim me satirë, parodi, lojëra fjalësh, ekzagjerim, gjuhë shumëngjyrëshe dhe shaka të vrazhda. Në të vërtetë, meqenëse shfaqjet ishin argëtim popullor, ato zbulojnë disa nga gjuha popullore e përdorur nga Grekët, gjuhë që zakonisht nuk gjendet në materialin më të rëndë të shkruar. Me sa duket, çdo figurë publike ishte lojë e ndershme, madje edhe mitologjia dhe feja greke mund të talleshin. Sidoqoftë, përkundër kësaj shkalle të lartë të fjalës së lirë, disa aspekte të fesë si Misteret dhe perënditë e larta si Zeusi dhe Athina duket se kanë qenë jashtë kufijve për poetin komik.
Komedi e re
Diku në fund të shekullit të 4 PES, arriti një stil i ri i komedisë greke, megjithëse kalimi nga Komedia e Vjetër mund të ketë qenë më gradual sesa sugjerojnë shfaqjet e mbijetuara dhe disa studiues propozojnë një fazë ndërmjetësuese të quajtur Komedia e Mesme. Sigurisht, dy shfaqjet e fundit të Aristofanit ndryshojnë në stilin e tyre në krahasim me pjesët e tij të tjera dhe ofrojnë një tranzicion drejt një stili më të ri të prezantimit. Kjo Komedi e Re përqendrohej më shumë në komplotin e shfaqjes dhe shPESh përdorte personazhe të aksioneve të përsëritura si kuzhinierë, ushtarë, pimpë dhe skllav dinak. Refreni bëhet më pak i rëndësishëm për komplotin, (duke siguruar vetëm ndërhyrje muzikore midis akteve) dhe shfaqjet duket se vendosen në një strukturë të vendosur me PESë akte. Një ndryshim tjetër është se duket se ka më pak sulme personale (ose a është vetëm përshtypja e dhënë duke pasur shumë pak burime për t'u krahasuar?) E cila mund të jetë për shkak të legjislacionit të bërë posaçërisht për të frenuar këtë praktikë. Subjekti i Komedisë së Re gjithashtu ndryshonte dhe merrej më shumë me njerëz të trilluar të përditshëm dhe marrëdhëniet e tyre me familjen, klasat e tjera dhe të huajt.
Shkrimtarët e Komedisë
[Për poetët modernë]
Të skuqura të vegjël, ju siguroj, thërrmues dhe dridhës të parëndësishëm, si shumë dallëndyshe. Një turp për artin e tyre. Nëse u jepet ndonjëherë kor, çfarë vlere ka oferta e tyre në faltoren e Tragjedisë? Një karin e këmbës së pasme dhe ata e kanë pshurrë veten të thatë. Ju kurrë nuk dëgjoni më për ta.
(159, Akti Një, Skena Një, Bretkosat nga Aristofani)
Gjigandi i komedisë greke është Aristofani. Dihet me siguri pak për të, por nga datat e shfaqjeve të tij, ne mund të supozojmë se ai jetoi nga 460 deri në 380 PES dhe ishte nga Athina. Njëmbëdhjetë shfaqje të tij mbijetojnë të plota, dhe këto janë shembujt e vetëm të mbijetuar të zhanrit të Komedisë së Vjetër. Shikuar nga disa (sidomos Aristoteli) si tepër të papërpunuara, dramat, megjithatë, zbulojnë zgjuarsinë e mprehtë të Aristofanit dhe ata shPESh komentojnë mbi mospërputhjet dhe aspektet qesharake të shoqërisë dhe figurave publike. Politikani Cleon, filozofi Sokrati dhe dramaturgu i tragjedisë Euripidi ishin tre figurat që gjenden më shPESh në pamjet komike të Aristofanit.
Dramaturgë të tjerë të rëndësishëm të Komedisë së Vjetër përfshijnë Cratinus (veprat e të cilit përfshijnë Cheimazomenae 426 PES, Satyrs 424 PES, dhe Pytine 423 PES) dhe Eupolis (Numeniae 425 PES, Maricas 421 PES, lajkatarë 421 PES, dhe autolik 420 PES) të dy ishin të shumtë fitues në festivalet më prestigjioze.
Ne dimë shumë më tepër për shkrimtarët e Komedisë së Re, shumë prej të cilëve ishin të shumtë dhe ndonjëherë shkruanin më shumë se 300 drama. Poetët më të rëndësishëm përfshijnë Filimonin (rreth 368/60 - 267/3 PES), autor i 97 komedive, Difili që shkroi rreth 100 drama dhe Filipidet. Sidoqoftë, shkrimtari i kësaj zhanri, vepra e të cilit mbijetoi më gjatë është Menander (rreth 342-291 PES). Filimoni në të vërtetë fitoi më shumë fitore në festival sesa Menandri, por është ky i fundit që u konsiderua poeti i madh i Komedisë së Re. Ai shkroi rreth 100 drama dhe shumë mbijetuan deri në shekullin e 7-të të erës sonë, kur fatkeqësisht ata humbën pasardhësve. Dyskolos (interpretuar fillimisht në 316 PES) është shfaqja më e plotë e mbijetuar dhe pjesë të konsiderueshme të gjashtë shfaqjeve të tjera gjithashtu mbijetojnë.
Popullariteti i Menanderit dëshmohet nga mbi 900 citate të ruajtura në burimet dytësore dhe veprat e tij u adaptuan shPESh nga dramaturgët e mëvonshëm Latin. I famshëm për situatat e tij imagjinare, dialogun e shpejtë, pezullimin dhe vëmendjen ndaj dramave private shtëpiake, ai shPESh përfshinte një rol romantik, tipikisht një mashkull të ri beqar (në kontrast me heronjtë e Aristofanit që zakonisht janë në moshë mesatare dhe të martuar). Për më tepër, komedia e Menander shPESh nënkuptonte rëndësinë që autori i jepte tolerancës dhe mirëkuptimit në marrëdhëniet tona shoqërore.
Trashëgimia e Komedisë
Komedia Greke do të vazhdonte të ishte e popullarizuar gjatë kohës Helenistike dhe Romake me shumë prej shfaqjeve klasike që interpretoheshin përsëri dhe përsëri. Komeditë latine janë shkruar më së miri nga Plautus dhe Terence, dhe zhanri i larmishëm në forma të ndryshme të tjera të teatrit komik si pantomima dhe togata.
