Yunan-Pers Savaşları

Pers Savaşları, MÖ 5.yüzyılda, Antik Yunan şehir devletleri ile Persler arasında geçmiş olup MÖ 490 ve 480 yılları arası dönemde Pers güçlerinin bölgede iki istila harekâtı sonrasında meydana gelen savaşları ifade eder. Tarihte en ünlü ve en önemli savaşların birçoğu bu savaşlar sırasında yaşanmıştır. Bu savaşlar; Maraton, Thermopylae, Salamis ve Plataea savaşları olup hepsi de birer efsane haline gelmişlerdir. Sonuçta Yunan kent devletleri galip gelmiş ve uygarlıklarını kurmuşlardır. Şayet Yunanlılar, Perslere güçlerine yenilmiş olsalardı, Batı Dünyası da Yunan’dan demokrasi, klasik mimari, heykel, tiyatro gibi kültür, sanat ve Olimpiyat Oyunları gibi Dünya’ya mal olmuş faaliyetleri miras alamayacaktı.

Savaşların Kökenleri

Pers Kralı Büyük Darius (MÖ 522-486) yönetiminde Pers/İran güçleri zaten Avrupa Ana Karasına doğru gelişme kaydetmiş, MÖ 5.yüzyılda İyonya, Trakya ve Makedonya topraklarını almışlardı. Kral Darius’un bir sonraki hedefi Atina ve Antik Yunan’ın geriye kalan toprakları idi. Ancak Perslerin neden Yunan coğrafyasına imrendikleri belli değildir. Zenginlik ve doğal kaynaklar pek olası olmayan nedenler gibi görünüyor. Makul diğer nedenler arasında; Pers Kralının kendi ülkesinde prestijini artırma ya da imparatorluğun Batı sınırlarında potansiyel sorunlu olabilecek isyancı yönetimleri bir arada bastırılma ihtiyacı olmuş olabilir. İyonya İsyanı, MÖ 508 yılında Pers Straplığının (Eyalet/Valilik) toprak kazanması ve ihtiyaç duyulan bölgelere su sağlaması, MÖ 499 yılında Atina ve Eretria’nın güçlerinin Sardis şehrine saldırı düzenleme olayları da unutulmaması gereken konulardır.

Kesin nedeni ne olursa olsun, Kral Darius MÖ 491 yılında Yunan topraklarının Pers yönetimine teslim olması çağrısından bulunmak üzere bir kez daha elçiler göndermişti. Yunanlılar, gelen elçileri idam ederek saçma bir karşılık vermiş ve Atina ile Sparta, Pers güçleri karşısında Yunan savunmasını organize etmek üzere bir ittifak kurmuşlardı. Pers Kralı Büyük Darius’un bu diplomatik saldırı karşısında tepkisi, 600 gemi ve 25.000 kişilik bir deniz gücünü Kiklad adalarına ve Euboea (Eğriboz) Adasına saldırmak üzere harekete geçirmek ve de Pers güçlerini Yunan topraklarının geriye kalanından sadece bir adım kalarak konuşlandırmak şeklinde olmuştu.

Marathon Savaşı

Pers Kralı Büyük Darius’un, Yunan Ana Karası işgaline bizzat liderlik etmemiş, ancak General Datis’i kozmopolit (çok milletten oluşan) ordusunun başına komutan olarak görevlendirmişti. İkinci komutan ise, muhtemelen 2000 kişilik Pers Süvari Birliğine komuta eden Darius’un yeğeni Artaphernes idi. Pers Ordusu toplam gücü 90.000 kişi dolayındaydı. Yunan güçlerine ya Militiades (II) ya da Callimachus komuta ediyordu ve muhtemelen her bir komutan, en yakın rakamı, 10.000 ile 20.000 arasında bir askeri gücü sevk ve idare ediyordu. Pers okçularının uzun menzilli saldırı taktikleri, büyük yuvarlak kalkanları, mızrakları ve kılıçları olan ve her bir asker kalkanının hem kendisini ve hem de yandaki askeri koruduğu, bronzdan bir duvar, sağlam bir savunma hattı olarak falanks düzeninde organize olmuş ağır piyadeler olan Yunan hoplite’lerine karşılık vermek içindi.

İki ordu, MÖ 490 yılı, Eylül ayında, Maraton Ovasında karşı karşıya geldiklerinde, Pers güçlerinin düşman saflarına çok sayıda ok fırlatma taktiği muhteşem bir manzara olsa da, okların hafif kalan gücü, hoplite’lerin bronz kalkan duvarı savunması karşısında büyük ölçüde etkisiz kalmıştı. Yunan güçleri, yakın mesafe savunma merkezlerini biraz incelterek düşman hatlarını kuşatmak üzere kanatları genişletmişlerdi. Bu savunma tarzları, daha uzun mızrakları, daha ağır kılıçları, daha iyi zırhları ve falanks düzeninde katı disiplinleri olan Yunan hoplite’leri, bütün zorluklara rağmen büyük bir zafer kazandıkları anlamına geliyordu. Geleneksel verilere göre sadece 192 Yunanlı askerin ölümüne karşı, 6400 Pers askeri ölmüştü. Yunan askerlerinin zafere adanmışlıkları anılır olmuş, heykelleri dikilmiş ve Maraton Savaşı da kısa bir süre sonra efsane haline gelmiştir. Bu arada Pers filosu Asya’ya kaçmış, ancak bir sonraki seferde daha büyük sayıda bölgeye geri gelmiştir.

Thermopylae Savaşı

Pers Kralı Büyük Darius’un ölümünden sonra krallık makamına geçen Xerxes/Serhas, selefi Kral Darius vizyonunu sürdürmeye çalışmış ve MÖ 480 yılında, bu kez, Yunan ülkesi doğu kıyısında Thermopylae geçidi üzerinden yeniden saldırmak üzere büyük bir işgal gücü toplamıştı. MÖ 480 yılı, Ağustos ayında, Sparta Kralı Leonidas’ın liderliğinde Yunan küçük bir askeri gücü, geçidi üç gün boyunca tutmuş ancak gruptan bir asker ölmüştü. Yunan filosu da, aynı zamanda, Artemision’da sonuçsuz kalan deniz savaşında Pers güçlerini durdurmayı başarmıştı. Bu savaşlar, diğer yandan da, Yunan güçlerine zaman kazandırmış ve şehirlerini gelecekte daha büyük zorluklara karşı savunma için hazırlamalarına olanak sağlamıştır.

Salamis Savaşı

Yunan güçlerinin Thermopylae Geçidinde Perslere muhteşem bir yenilgi yaşatırlarken, diğer yandan da Perslerin Yunan topraklarında ilerlemesine de olanak sağlamıştı. Pek çok Yunan şehir devleti Perslerin eline geçmiş ve Atina yağmalanmıştı. Buna karşılık, Thermoplyae Savaşı komutanı Leonidas’ın kardeşi Kleombrotos komutasında bir Yunan ordusu Korint şehri yakınlarında bir savunma duvarı inşa etmeye başlamış, ancak kış şartları kara harekâtının durmasına yol açmıştı. Bir sonraki karşılaşma denizde olmuştur.

Yunan güçleri, MÖ 480 yılı, Eylül ayında, Saronik Körfezinde, Salamis Adasında bir kez daha büyük bir düşman gücüyle karşı karşıya kalmışlardı. Kesin rakam çok tartışmalı olsa da 300 gemilik Yunan filosuna karşılık 500 gemilik Pers donanması en olası tahmin gibi görünüyor. Yunan holpite’leri Maraton Savaşında kazanmışlardı, şimdi de üç sıra kürekle desteklenen ve bronzdan bir koçbaşı ile donanmış, hızlı ve manevra kabiliyeti yüksek Yunan savaş gemisi trireme merkezde yer alıyordu. Perslerin de savaş gemileri vardı ama Yunanlıların elinde başka büyük bir koz daha vardı: Atinalı Büyük General Themistokles. 20 yıllık savaş deneyimi ve Artemision Savaşına komuta etmesiyle verdiği güvenle, Pers filosunu Salamis Adası dar boğazına çekmek için cesur bir plan uygulamış ve düşman filosunun geri çekilecek hiçbir yeri kalmayacak şekilde büyük bir darbe indirmişti.

Yunanlı General Themistokles büyük bir zafer kazanmış ve geriye kalan Pers gemileri Küçük Asya açıklarına çekilmişlerdi. Apollon’un Delphi Tapınağında bulunduğu gizemli kehaneti gerçek olmuştu. Şöyle ki; “Yalnızca ahşap bir duvar sizi güvende tutar”. Yunan güçlerine eşit ahşap kadırgaları görevlerini yapmışlardı. Ancak yine de bu son görev değildi. Yunan ülkesinde bugüne kadar görülenlerin en büyüğü olan bir savaş daha olacak ve bu savaş Yunan ülkesinin gelecek yüzyıllar boyunca kaderini belirleyen nitelikte olacaktı.

Plataea Savaşı

Pers Kralı Xerxes/Sarhas, Salamis Savaşından sonra Susa’daki Sarayına döndükten sonra, devam eden işgalin sorumluluğunu yetenekli General Mardonius’a bırakmıştı. Perslerin denizde yaşadıkları yenilgiye rağmen konumları yine de güçlü kalmıştı. Persler, Yunan toprakları çoğunu kontrol ediyorlardı ve Pers büyük kara orduları da sağlam kalmıştı. Bir dizi siyasi müzakerelerin ardından Perslerin Kara’da diplomasi yoluyla zafer kazanmayacakları artık anlaşılmış ve iki ordu MÖ 479 yılı, Ağustos ayında Boeotia bölgesi, Plataea şehrinde karşı karşıya gelmişlerdi.

Yunanlılar, yaklaşık olarak 30 şehir devletinden gelen ve sayıları 110.000 civarında olan, o zamana kadar görülen en büyük hoplite ordusunu savaş alanına sürmüşlerdi. Perslerin de yaklaşık sayıda, belki biraz fazla askeri vardı ama yine de bilim adamlarının üzerinde fikir birliğine vardığı kesin bir rakam yoktur. Süvariler ve okçular üzerlerine düşen görevi yapmış olsalar da, Yunan güçlerine savaş kazandıran esas durum; bir kez daha ağır piyade sınıfı hoplite’ler ve falanks askeri savaş düzeninin sağladığı üstünlük olmuştu. Ve böylece Yunan güçleri, Pers Kralı Xerxes/Serhas’ın Yunan ülkesi ile ilgili hırsına son vermişlerdi

Sonuçları

Yunan güçlerinin Plataea Savaşında kazandıkları zafere ek olarak, yaklaşık olarak çağdaş İyonya’da meydana gelen Mykale Savaşı sırasında, Sparta Kralı Leotychides komutasında Yunan filosu, Pers garnizonunu yok eden ve komutan Tigranes’i öldüren bir ordu çıkarmıştı. İyonya Devletleri Helen İttifakına geri dönmeye yemin etmiş ve gelecekte olası Pers saldırılarına karşı koymak üzere kurulan Delian/Delos Birliğine katılmışlardı. Karadeniz bölgesini kontrol eden Chersonnese/Hersonisos Kolonisini ve Boğazı kontrol eden Antik Yunan şehri Byzantium şehrini (bugün İstanbul) da geri almışlardı. Pers güçleri, sonraki 30 yıl boyunca Ege’de meydana gelen tuhaf çatışma ve savaşlarla bir tehdit olmaya devam etmiş, ancak Yunan Ana Karası en büyük tehlikeden kurtulmuştu. En nihayetinde, Yunan-Pers Savaşlarına son veren, iki karşıt uygarlık arasında, Kallias Barışı olarak anılan bir Barış Antlaşması MÖ 449 yılında imzalanmıştı.

Yunan güçleri, kazandıkları zafer duygusuyla coşarlarken, Pers İmparatorluğuna ölümcül bir darbe indirememişlerdi. Aslına bakılırsa Pers Kralı Xerxes’in Atina şehrini yağmalaması, muhtemelen ülkesine geri dönen bir kahraman olarak sunulması için yeterli olmuştu. Ancak, diğer savaşlarda olduğu gibi Perslerin bu savaşlarda da yazılı kayıtları olmadığından dolayı Perslerin yaşanan savaşlara ilişkin iddiaları sadece spekülasyonlara dayalıdır. Koşulları her ne olursa olsun, Pers İmparatorluğu 100 yol daha gelişmeye devam etmiştir. Ne var ki, Yunan ülkesi için zafer, Yunanlıların yabancı boyunduruğundan kurtularak, özgürlüklerini garanti etmekle kalmamış, aynı zamanda, bir süre sonra, Batı uygarlıklarının gelecekte kültürel temellerini oluşturacak şaşırtıcı derecede zengin bir sanat ve kültürel faaliyet döneminin yaşanmasına da olanak tanımıştır.