Antik Yunan dünyasında, stadyum veya stadion kelimesi bir mesafe ölçümü, bir ayak yarışı ve yarışın izleyiciler tarafından yapıldığı ve gözlemlendiği yeri ifade ediyordu.
Büyük Oyunlar
Yunan spor etkinlikleri din ile yakından bağlantılıydı ve bu nedenle dini açıdan önemli yerlerde veya kutsal alanlarda oyunlar düzenlendi. Her iki ya da dört yılda bir düzenlenen ve yüzyıllar boyunca süren yarışmalar, Olympia'daki Zeus (M.Ö. 776'dan itibaren), Delphi'deki Apollo (M.Ö. 586'dan itibaren), Isthmia'daki Poseidon (M.Ö. 580'den itibaren) ve Nemea'daki Opheltes (M.Ö. 573'ten itibaren) gibi belirli bir tanrı ya da yarı-tanrıyı onurlandırmaktı. Bunlar dört büyük Pan-Helen Oyununu oluşturuyordu; ancak, Yunan anavatanında ve adalarındaki diğer yerler de düzenli spor festivallerine ev sahipliği yaptı. Bu Oyunlardaki en eski yarışma, belirli bir mesafedeki ayak yarışıydı - 600 metre uzunluğunda olan stade veya stadyum. Ayak (ya da pous) Yunanistan genelinde kesin bir şekilde standartlaştırılmadığından, bir stadion Delphi'deki 177 m uzunluğundan Olympia'daki 192 m'ye kadar farklı yerlerde değişebilirdi. Nemea'da, stadion boyunca her 100 metreyi işaretleyen pistin kenarı boyunca küçük direkler hayatta kalırdı.
Stadion yarışı pistin tek bir uzunluğuydu ve günümüzdeki 200 m koşu yarışına eşdeğerdi. İlk 13 Olimpiyat Oyunları için (M.Ö. 776'dan M.Ö. 728'e kadar) tek etkinlikti ve Olimpiyat programına başka yarışmalar eklendiğinde bile stadion ilk ve en prestijli etkinlik olarak kaldı. Stadyumdaki galipler bir taç aldı - Olympia'da zeytin yaprağı, Isthmia'da çam (ve sonra kereviz), Delphi'de defne ve Nemea'da kereviz - ve memleketlerinden şükranlar ve hediyeler aldı. Ancak asıl ödül ün ve şöhretti. Galipler büyük beğeni topladılar, örneğin isimlerini Olimpiyatlara verdiler ve kelimenin tam anlamıyla, bazen ölümlerinden sonra bile kahramana tapıldılar. Belki de en ünlü atlet, stadion etkinliğini en az dört ardışık Olimpiyatta kazanan Rodoslu Leonidas'dı.
M.Ö. 724'ten itibaren atletizm etkinlikleri diaulos (pistin iki uzunluğu), hippios (dört stadia), dolichos (7 ila 20 stadia arasında değişen uzun mesafe yarışı) gibi diğer yarışları içerecek şekilde genişletildi ve zırh veya hoplitodromos'taki yarış (greaves, kask ve kalkanda koşulan iki ila dört stadion yarışı).
Stadyumun Yeri
Stadion aynı zamanda seyircilerin etkinliği izlediği yerin adıydı. Pistin kendisi genellikle sert paketlenmiş kil ile hazırlandı (sert bir kabuk oluşturmak için sulanan ve yuvarlanan) ve stadion uzunluğundan önce ve sonra bir alan içeriyordu. Başlangıçta pist yüzeyinde çizilen basit bir çizgi olan başlangıç çizgisinin arkasında başlangıç yargıcı için yer vardı ve bitiş çizgisinden sonra sporcuların yavaşlaması için genellikle 15 m uzunluğunda bir alan vardı (ilginç bir şekilde, bu aynı zamanda modern koşu parkurları için düzenleme uzunluğuydu).
Zamanla, yarışlar için başlangıç prosedürü daha karmaşık hale geldi. M.Ö. 5. yüzyılda, sporcuların (çıplak ve yalınayak yarışan) ayak parmaklarını yerleştirmeleri için paralel oluklarla pistin karşısına kalıcı taş levhalar (balbis) yerleştirildi ve her şeyin başlama seviyesini ve ayakta durma pozisyonunu sağladı. Diğer ekleme ise, Nemea'da yirmi ikiden Epidauros'ta 11'e kadar değişen ayrı şeritleri ayırmak için başlangıç çizgisindeki küçük sütunlardı (şeritlerden daha fazla koşucu varsa, ön ısınmalar vardı). Şeritlere kura ile karar verildi (genellikle çömlek parçaları kullanılarak). Son olarak, M.Ö. 4. yüzyılda, sütunlardan, yatay direklerden ve ipten oluşan karmaşık bir sistem (hysplex), bir başlangıç yargıcının tüm sporcuları aynı anda serbest bırakabileceği bir mekanizma yarattı. Isthmia durumunda, yargıç sporcuların arkasındaki bir çukurda dururdu. Bitiş, zeminde basit bir çizgi ile gösterilirdi ve eğer yarış birden fazla stadion uzunluğundaysa, bitiş çizgisinin ortasına küçük bir dönüş direği (kampter) kurulurdu.
Başlangıçta stadyumlar, izleyicilerin olayları net bir şekilde görebilmeleri için bazen doğal tepelerin yakınında inşa edilmiş basit, düz, dikdörtgen izlerdi. Bununla birlikte, M.Ö. 5. yüzyılın başlarından itibaren yapay setler, fazla yağmur suyunu boşaltmak için pistin etrafındaki kanallar gibi ortak bir özellik haline geldi. Bu amaçla pist genellikle biraz eğimlidir (Nemea'da 2 m). Koltuklar daha sonra Delphi, Delos ve Rodos'ta olduğu gibi taşa ya da Atina ve Isthmia'da mermerle eklenmiştir. Oturma alanı, erişimi kolaylaştırmak ve belki de daha da önemlisi seyircilerin düzenli bir şekilde dışarı çıkmasını sağlamak için basamaklar ve bölümler eklenerek daha sofistike hale geldi. Merkez konumlardaki yükseltilmiş platformdaki bazı VIP koltuklar ortak bir özellikti. Bunlar özel olarak eğitilmiş hakimler (Hellanodikai) ve Olympia'da Demeter Chamyne'nin rahibesi için ayrıldı.
Oturma kapasitesi Nemea'da 30.000'den Olympia'da 45.000'e kadar değişiyordu. Pan-Helen Oyunları söz konusu olduğunda, Yunanistan'ın dört bir yanından insanlar gösterinin tadını çıkarmak için geldiler ve Nemea'daki nümismatik kanıtlar, kalabalıkların coğrafi gruplar halinde oturduğunu kuvvetle gösteriyordu. Genç kızlar girebilse de, olaylar sırasında kadınların stadyuma girmesine izin verilmedi. Kalabalık, hem vokal desteğiyle hem de zafere çiçek ya da defne yaprağı atarak etkinliklere katılacaktı.
Helenistik dönemde stadyuma (Olympia ve Nemea gibi) tonozlu bir koridor (kripton) eklenmiş ve atletler ve hakemler için pistin girişi haline gelmiş ve stadyumu dini kompleksin geri kalanına bağlamıştır. Roma döneminde stadyum girişleri daha anıtsal hale getirilmiş ve çoğu zaman stadyumun başlangıç ucunu yarı dairesel oturma yerleri kapatmıştır.
