Atreus Miken'in efsanevi Yunan kralıydı. Ailesinin üzerine konan korkunç lanetin yanı sıra belki de en çok Truva Savaşı'nın iki kahramanı Agamemnon ve Menelausun babaları olarak biliniyor. Bu, aileyi beş nesildir kısır bir cinayet ve intikam döngüsüyle rahatsız eden atalardan gelen bir lanetti.
Atreus Hanedanı'nın laneti kurucusu Tantalus'un, tanrıların her şeyi bilip bilmediğini test etmek amacıyla, kendi oğlu Pelops'un parçalanmış kalıntılarından oluşan bir ziyafet sunarak onları sinirlendirmesiyle başladı. Atreus kardeşi Thyestes arasında kan davasında dönüşen rekabetle devam etmiş, ve Agamemnon'un kendi karısı tarafından öldürülmesiyle sonraki nesli de etkilemiştir. Lanet, Atreus'un torunu Orestes, Agamemnon'un intikamını alana ve tanrılar onu affedene kadar sona ermedi.
Atreus ve mirasçılarının hikayesi, Yunan trajedi oyun yazarı Aeschylus (MÖ 525 ila c. 456) tarafından yazılan Oresteia olarak bilinen üçlemede ve Seneca tarafından yazılan Thyestes trajedisinde görüldüğü gibi, antik Yunan ve Roma edebiyatı için mükemmel çarpıcı etki yarattı. Atreus Hanedanı'nın üyeleri, Yunan mitolojisinin pek çok farklı kaynağında, Atreus'un soyundan gelenler topluca Atreides soyadının çoğul biçmi olan Atreidai olarak bilinmesiyle referans alınır.
Atreus Hanedanı'nın Kökenleri: Tantalus & Pelops
Atreus Hanedanı'nın kurucusu ve onun lanetini getiren kişi Tantalus'tur. Sipylus'un kralı ve Zeus ile su perisi Plouto'un olan Tantalus, tanrıların yakınlarındandı ve Olimpos'un nektar ve lezzetli tanrıların yemek ziyafetlerine katılmasına izin verilirdi. Bu ayrıcalıklı statüye rağmen, Tantalus sinsi bir akla sahipti ve Olimpos tanrılarının gerçekten ne kadar her şeyi bildiklerini merak etmişti.
Yakında bu soruyu teste tabi tutacaktı. Tantalus Sipylus Dağı'nda tanrıları kendi başına bir ziyafette ağırlamaya hazırlanırken, dükkanlarında kutsal misafirlerine yetecek kadar yiyecek olmadığını fark etti. Bunun tanrıların gerçekten her şeyi bilip bilmediklerini öğrenmek için mükemmel bir zaman olduğuna karar vererek oğlu Pelops'u öldürdü, küp küp doğradı ve bir güvece ekledi. Bu yemeği tanrılara sunduğunda çoğu yemeğin içindekine kanmadı, dehşete kapıldılar ve tiksinti duydular. Sadece kızı Persephone'nin Hades tarafından kaçırılmasıyla dikkati dağılan Demeter, Pelops'un omzundan alarak güveçten yedi. Öfkeli Zeus, Tantalus'u bu suçtan dolayı cezalandırdı, onu öldürdü ve diğer dünyada hiç bitmeyen ve söndürülemez bir susuzluk çektiği sonsuz ızdıraba mahkum etti. Tantalus'un suçundan Atreus Hanedanı'nın başına gelen ilk lanet gelmişti, ancak bu son olmayacaktı.
Tantalus'un cezasının ardından Zeus, Pelops'u diriltti ve Demeter'in yediği omzunu fildişinden yapılmış bir omuzla değiştirdi. Poseidon, dirilen Pelops'u görünce onun ışıltılı güzelliğine aşık oldu ve onu Olimpos Dağı'na alıp kaçtı. Pelops kendi servetini aramaya koyulmadan önce bir süre orda tanrının yanında kaldı. Bir veda hediyesi olarak Poseidon, Pelops'a dingillerini ıslatmadan denizde koşabilen kanatlır bir araba hediye etti.
Pelops sonunda kralın kızı Hippodamia ile evlenmek isteyen Pisa kralı Oenomaus'un sarayına geldi. Ancak, Oenomaus bir gün damadı tarafından öldürüleceği konusunda bir kehanetle uyarılmış ve kızının asla evlenmemesini sağlamak için bir plan tasarlamıştı. Talip olanların hepsine Korint Kıstağı'nda bir araba yarışı için meydan okudu. Potansiyel talip yarışı kazanırsa ona Hippodamia ile evlilik ödülü verilecekti. Ancak, Oenomaus kazanırsa talip öldürülecekti. Sorun şuydu ki Oenomaus'un arabasının kendisine Ares tarafından verilen atlar tarafından çekilmesiydi ve o her zaman taliplerinden kaçmayı başarırdı. Bu şekilde Pelops gelmeden on iki tanesini öldürmüştü ve kesik başlarını evine çivilemişti.
Pelops bu meydan okumaya katılmak için geldiğinde güzelliği, kendinden önceki Poseidon gibi ona aşık olan Hippodamia'nın dikkatini çekmesini sağladı. Pelops'un kazanmasına yardım etmeye karar veren Hippodamia, babasının hizmetkarı ve Hermes'in oğlu Myrtillus'a gitti ve ondan Oenomaus'un arabasını sabote etmesini istedi. Hippodamia'ya aşık ancak onunla evlenmek için Oenomaus'la yarışmaya cesaret edemeyen Mrytillus, onu memnun etmek için yardım etmeyi kabul etti. Yarış günü, kralın arabasındaki bronz dingil çivilerini balmumundan yapılmış sahte olanlarla değiştirdi. Yarış başladığında Pelops, Poseidon'un arabasıyla Oenomaus'u kolayca geride bıraktı. Kral yetişmek için gazlarken arabasının tekerlekleri düştü ve bitiş çizgisini geçtikten sonra ya kazada ya da Pelops tarafından öldürüldü.
Daha sonra Pelops, Hippodamia ve Mrytillus, Poseidon'un arabasıyla denizin karşısına geçtiler ve Pelops'un yeni gelinine biraz su getirebilmesi için belirli bir adada durdular. Arabaya döndüklerinde Hippodamia'yı gözyaşları içinde buldu ve Mrytillus'un onunla seks yapmaya çalıştığını iddia etti. Mrytillus, Hippodami'ya yardımının bedeli olarak düğün gecesinde Pelops'un, onunla yatmasına izin verdiğini iddia ederek kendini savundu. Öfkelenen Pelops, son nefesiyle Pelops ve ailesini lanetleyen Mrytillus'u öldürdü. Tanrılara karşı işlediği suçlardan dolayı Tantalus'a verilen lanetle birleşen bu lanet, Pelops'un soyundan gelenleri nesiller boyunca rahatsız edecekti.
Atreus, Thyestes, & Altın Kuzu
Pelops büyük bir kral oldu ve sonunda kendi adını taşıyacak olan güney Yunan yarımadasının çoğuna, Mora'ya (''Pelops Adası'') hükmetti. Pelops ve Hippodamia'nın beraber bir çok çocuğu oldu, ancak evliliklerinin mutluluğu uzun sürmedi. Peri Astyoche ile Pelops'un Chrysippus adında gayri meşru çocuğu oldu ve kısa süre sonra onu Hippodamia'dan olan tüm çocuklarına tercih etti. Pelops'un kendi oğullarından herhangi birisinin varisi olarak Chrysippus'u seçeceğinden korkan Hippodamia, çocuğu öldürmek için kumpas kurdu. Hikayenin bazı versiyonlarında Chrysippus'u kendisi öldürürken diğerlerinde iki oğlu Atreus ve Thyestes'i, kendisi için onu öldürmelerine ikna etti.
Chyrsippus'un cinayetinin arkasındaki suçluları öğrenen Pelops, Hippodamia, Atreus ve Thyestes'i sürgüne gönderdi. Kederin üstesinden gelen Hippodamia kendini astı ancak Atreus ve Thyestes, rekabetlerinin yeşerdiği Miken şehrine gittiler.
Pelops'un oğullarından, oğlu Myrtillus'u öldürdüğü için intikam almaya kararlı olan Hermes, Atreus'un sürüsüne altın kuzu yerleştirdiğinde olaylar başlayacaktı. Atreus kuzuyu buldu ve sürülerinin en iyisini Artemis'e kurban etmeye daha önceden yemin etmiş olmasına rağmen altın postunu saklamaya karar verdi. Kuzunun etini kurban ederek yeminini kısmen gerçekleştirdi ancak postu bir sandıkta kilitli tuttu. Atreus yeni keşfedilen hazinesi hakkında çekingen değildi ve genellikle toplum içinde altın kuzusu hakkında övünürken bulunabilirdi.
Atreus'u her zaman kıskanan kardeşi Thyestes, Atreus'un hazinesini ne zaman ele geçirebileceğini düşünmeye başlamıştı ve çok geçmeden bir cevap bulmuştu. Atreus'un yeni evli olduğu eşi Aerope, Thyestes'e aşık olmuş ve onu baştan çıkarmaya çalışmıştı. Thyestes, Atreus'un kuzusunun bulunduğu sandığı çalıp ona vermesi şartıyla, onunla bir ilişki yaşamayı kabul etti. Aerope istediğini yaptı ve Artemis'in Atreus'un bütün kuzuyu kurban etmemesi nedeniyle üzerine biraz daha lanet daha koyduğundan bihaber, Thyestes'e sandığı verdi.
Bu sıralarda Miken halkının yeni bir krala ihtiyacı vardı. Delfi Kahini tarafından kendilerine hükmektmesi için Pelops'un bir oğlunu seçmeleri tavsiyesinde bulunan Mikenler, Atreus ve Thyestes'i hangisinin kral olacağını belirlemek için bir meclis toplantısına davet ettiler. Her zaman övünen Atreus, kral asasının altın kuzunun sahibine verilmesi gerektiğini ilan etti. Atreus, Thyestes bunu kabul ettiğinde şaşırdı ve Atreus'tan bunu kamuya beyan etmesini isteyecek kadar ileri gitti. Atreus bu iddiasını tüm şehrin önünde tekrarladığında, Thyestes altın kuzunun bulunduğu sandığı çıkarttı ve kendisi Miken kralı olarak ilan edildi.
Ancak Zeus, Atreus'un kral olmasını dilediği için bu sonuçtan memnun değildi. Hermes'i Atreus'a göndererek Thyestes'le bir anlaşmaya varması gerektiğini, güneşin rotasını tersine çevirip doğudan batması durumunda Thyestes'in tahtını kardeşine bırakacağını söyledi. Atreus söyleneni yaptı ve teklifle Thyestes'e gitti. Böyle bir önerinin saçmalığına gülen Thyestes, bu imkansız olay gerçekleşirse tahttan çekileceğini kabul etti ve söz verdi. Bu anlaşmanın ardından Zeus, Helios'a gökyüzündeki rotayı tersine çevirmesini ve ''güneşin ilk ve son kez batıdan batmasını'' emreder (Graves, 407). Bu nedenle Thyestes kardeşini şehirden sürmeyi kral olarak ilk emri yapan Atreus'a karşı tahttan çekilmek zorunda kaldı.
Atreus ve Thyestes Arasındaki Rekabet
Thyestes'i sürgüne gönderdikten sonra Atreus, Aerope'nin yaptığı zinayı öğrendi ve daha fazla intikam almaya yemin etti. Kardeşine bir haberci göndererek uzlaşma numarası yaptı ve Thyestes'ten geri dönüp krallığı eş yönetici olarak yönetmesine yardım etmesini istedi. Thyestes bu teklifi kabul eder etmez Atreus, Thyestes'in üç oğlu Aglaus, Orchomenus ve Callileon'u sığındıkları Zeus mihrabında katletti. Daha sonra onları bir kazanda kaynattı.
Thyestes gelidiğinde, Atreus ona oğullarının kalıntılarından yapılan bir yahni ikram edilen, şerefine yakışan bir ziyafet ısmarladı. Thyestes iştahla yemeğini yedikten sonra, Atreus oğullarının kopmuş başlarını, ellerini ve ayaklarını içeren ikinci bir tabak getirdi. Dehşete kapılan Thyestes geri çekildi, kustu ve Atreus onu ikinci kez sürgüne göndermeden önce, kardeşinden intikam almaya yemin etti.
Kendini krallıktan tekrar sürgün edilmiş bulan Thyestes, kahine danışmaya gitti ve kendisine, kendi kızı Pelopia'dan bir oğlan babası olması gerektiği söylendi. Sadece böyle bir ensestten doğan bir oğul Atreus'u öldürebilirdi. İntikamı için her türlü bedeli ödemeye hazır olan Thyestes, emredildiği gibi kılık değiştirerek Pelopia'nın önüne çıkıp onu baştan çıkarttı. Bu arada kahin, Atreus'a Thyestes'i sürgünden geri çağırması gerektiği tavsiyesinde bulunmuştu, yoksa suçunun sonuçlarıyla yüzleşecekti. Atreus kardeşini ararken, yerel bir kralın kızı olduğunu tahmin ettiği Pelopia ile karşılaşır. Atreus ona aşık olur ve kısa süre sonra evlenirler. Pelopia, Thyestes'in oğlunu doğurduğunda, Atreus çocuğun kendisinden olduğunu varsaydı. Oğlan bir keçi tarafından emzirildiği için Aegisthus veya ''keçi gücü'' olarak adlandırıldı ve Atreus'un sarayında büyüdü.
Zaman geçtikçe Atreus, kardeşinin nerede olduğu konusunda paranoyaklaştı ve oğulları Agamemnon ve Menelaus'u onu bulmaları için gönderdi. Thyestes'i buldular ve onu zindana atıldığı Miken'e geri getirdiler. Atreus bunu duyduğunda, Aegisthus hala genç bir çocuk olmasına rağmen ona hücreye girip Thyestes'i öldürmesini emretti. Eylemi gerçekleştirmek için zindana inen Aegisthus, istediğini yaparsa çocuğu bağışlayacağına söz veren Thyestes tarafından kolayca alt edildi.
Thyestes'in ilk isteği, Aegisthus'tan annesini alıp hücreye indirmesiydi. Çocuk söyleneni yaptı ve uzun süredir kayıp olan babasını görünce sevinçle onu kucaklayan Pelopia'yı yere indirdi. Thyestes daha sonra Aegisthus'un babası olduğunu kabul ettiğinde, Pelopia'nın sevinci hızla dehşete dönüşecekti. Bunu fark eden Pelopia, Aegisthus'a Thyestes'i öldürmesi için verilen kılıcı kaptı ve kendini onunla öldürdü. Thyestes daha sonra Aegisthus'a Atreus'u öldürmesini isteyerek son isteğini söyledi. Aegisthus yine ona söyleneni yaptı. Zindandan çıktıktan sonra Atreus'u bulup öldürdü. Thyestes hükümdarlığı uzun sürmese de daha sonra tahta çıktı. Atreus'un oğlu Agamemnon, Miken kralı unvanını alarak ve Thyestes'i üçüncü ve son kez sürgüne göndererek kısa süre sonra krallığı entrikacı amcasından alacaktı.
Agamemnon'un Öldürülmesi ve Orestes'in İntikamı
Atreus Hanedanı'nı etkileyen lanet, Atreus'un ölümüyle sona ermedi, çocuklarını etkilemeye devam etti. Atreidai olarak bilinen Atreus'un oğulları Agamemnon ve Menelaus, Menelaus'un eşi Helen'in, Paris tarafından kaçırılmasıyla başlayan Truva Savaşı'nda önemli rol oynadılar. Kardeşler Truvadayken, Agamemnon'un eşi Clytemnestra, sürgünden Miken'e dönen Aegisthus ile bir ilişkiye başladı.
Bu noktada Clytemnestra'nın Agamemnon'a sadık kalması için ortada bir sebep kalmamıştı. Agamemnon Truvaya gitmeden önce, tanrıça Artemis'i yatıştırmak ve ordusu için denizden güvenli geçiş sağlamak için kendisinin ve Clytemnestra'nın kızı Iphigenia'yı kurban etmişti. Savaş bittiğinde Agamemnon yeni cariyesi kahin Cassandra ile eve geldi. Bu Clytemnestra için bardağı taşıran son damla oldu .
Eve dönüşünü kutlamak için büyük bir ziyafete hazırlanan Clytemnestra, Agamemnon için bir banyo hazırladı. Küvetten çıkarken kafa kısmı kapalı olan mor bir bornoz giydirdi. Clytemnestra, veya alternatif olarak sevgilisi Aegisthus, bornoza dolanmış haldeyken onu bıçaklayarak öldürdü. Clytemnestra kocasını öldürdükten sonra Cassandra'yı da öldürmek için dışarı çıkmadan önce cesedin başını kesti. Bu sırada Aegisthus'un adamları Agamemnon'un askerlerini sarayda öldürürken, Aegisthus ve Clytemnestra krallığı kendileri için talep ettiler.
Agamemnon'un, babasının öldürülmesinin ardından kız kardeşi Electra tarafından saraydan kaçırılan Orestes adında bir oğlu vardı. Sürgünde büyüyen Orestes, görevinin babasının intikamını almak olduğunu biliyordu, ancak ana cinayeti büyük bir günah olarak görüldüğü için parçalanmıştı. Babasının intikamını mı alacağına yoksa annesini mi bağışlayacağına karar vermeye çalışan Orestes, babasının katillerini öldürmesi gerekip gerekmediğini sormak için Delfi Kahini'ni ziyaret etti. Apollon'un cevabı, babasının intikamını almanın onun görevi olduğuydu ve ona şunları söyledi:
[Orestes] Agamemnon'un intikamını almayı ihmal ederse, toplumdan dışlanacak, herhangi bir tapınağa girmesi yasaklanacak ve etini yiyip beyaz bir küf fışkırtan bir cüzzam hastalığına yakalanacaktı. (Graves, 420)
Apollo'nun cevabını aldıktan sonra Orestes, hem Aegisthus'u hem de kendi annesi Clytemnestra'yı öldürdüğü Miken' geri döndü. Sonrasında uzun yıllar boyunca, suçluluk duygusuyla dolu ve annesini öldürmek gibi dine aykırı suçtan dolayı peşine düşen öfke tarafından deliliğe sürüklenerek ülkede dolaştı. En sonunda, Apollo tarafından kendisine Athena'nın başkanlık ettiği bir konsey olan Areopagus'tan önce yargılanacağı Atinaya gitmesi söylendi. Konsey onun lehine karar vererek onu tüm suçlarından arındırdı. Bu karar beş nesil sonra Atreus Hanedanı'nın lanetine son verdi.
Edebiyatta ve Efsanenin Dışında Atreus
Atreus Hanedanı lanetinin dramatik öyküsü, Antik Yunan edebiyatı ve Roma oyunlarından çeşitli eserler aracılığıyla modern bir izleyici kitlesine iniyor. Aeschylus'un üç trajediden oluşan bir üçlemesi olan 'Oresteia', Agamemnon'un öldürülmesi ve Orestes'in intikamını anlatıyor. Daha sonra MS 1. yüzyılda yazan Seneca, kardeşini onun oğullarından arta kalanlarla besleyen Atreus'un öyküsüyle ilgili Thyestes trajedisini ele aldı. William Shakespeare'in (1564-1616) trajedisi, aynı zamanda bir ebevenynin çocuklarının etinden yapılan yemeklerin servis edilmesini de ele alan Titus Andronicus, Seneca'nın trajedisinden etkilenmiş olabilir. Atreus Hanedan'ı modern edebiyatta da yer alır. Frank Herbert'in (1920-1986) bilim kurgu serisi Dune' da kurgusal Atreides Hanedanı, soyunun orijinal Atreus Hanedanı'ndan geldiğini iddia eder.
Tıpkı Truva Savaşı'nın tarihselliği bilim insanları arasında bir tartışma konusu olmaya devam ettiği için Atreus efsanesine ilham verebilecek herhangi bir tarihsel kişinin varlığı da öyle. Yunanistan'ın Miken şehrinde bulunan mezar, efsanevi figüre adıyla bağlıdır. Atreus Hazinesi ya da alternatif olarak Agamemnon Mezarı olarak bilinen anıt mezar, Tunç Çağı'nda inşa edilmiş ve belki de bir hükümdarın kalıntılarını barındırıyordu. Bununla birlikte, MÖ 14 yüzyıl civarında inşa edilen yapı, adaşlarından herhangi biriyle ilişkilendirilmeyecek kadar erken inşa edilmiş olacaktı.
Bazı akademisyenler, eski Hitit kayıtlarında Atreus'tan söz edilmesi olasılığını da değerlendirdiler. Madduwatta'nın İddianamesi olarak bilinen bir Hitit metni Yunanlıların Attarsiya olarak anılan bir adam tarafından yönetildiği, Yunan ve Hitit güçleri arasındaki çok sayıda savaşı anlatır. Kayıt, Attarsiya'nın bir Ahiyya veya Achaea adamı olduğunu ve yüz savaş arabasıyla sefere çıktığını iddia ediyor. Attarsiya adının, Atreus adının hititçe karşılığı olabileceği öne sürülmüştür.
Sonuç
Atreus ve soyunun hikayesi, bir cinayet, aldatma, ensest ve intikam döngüsüdür. Tantalus'un tanrılara karşı saldırgan suçunun getirdiği korkunç bir eziyet, tanrılar Tantalus'un soyundan gelen Orestes'i suçluluktan temize çıkarana kadar sona ermemiş olması çok doğal. Atreus ve mirasçılarının öyküsünün, intikamın tehlikelerine karşı dramatik bir uyarı öyküsü işlevi gördüğü için, Yunan tiyatrosunun neden popüler bir hale geldiğini anlamak zor değil.
