Yunan edebiyatı, sadece batıdaki Roman komşularını değil, aynı zamanda Avrupa'daki sayısız jenerasyonları da etkilemiştir. Yunan yazarlar şiir, trajedi, komedi ve batı felsefesi gibi konuları dünyaya tanıtmışlardır. Bu Yunan yazarlar sadece Yunanistan topraklarında değil, Küçük Asya (İyonya), Ege Adaları, Sicilya ve güney İtalya'dan da gelmektedirler.
Tema
Yunanlılar tutkulu bir halktı ve bu şevk onların edebiyatlarında görülebilmektedir. Hem savaş hem de barış konusunda zengin bir geçmişleri vardı ki, kültür ve insanlar üzerinde silinmez bir iz bıraktılar. Yazar ve tarihçi Edith Hamilton Yunan tarihi boyunca hayat ruhunun bol olduğuna inanıyordu. The Greek Way adlı kitabında şöyle belirtir,
Yunan edebiyatı gri renkte veya alçak bir paletle yapılmaz. Hepsi siyah ve parlak beyaz veya siyah ve kırmızı ve altın. Yunanlılar, yaşamın belirsizliğinin ve ölümün yakınlığının son derece farkındaydılar. Tüm insan çabalarının kısalığını ve başarısızlığını, güzel ve neşeli olan her şeyin hızla geçip gittiğini tekrar tekrar vurgularlar. [...] Sevinç ve keder, trajedi Yunan edebiyatında el eledir, ancak burada hiçbir çelişki yoktur.
Yunan edebiyatını tamamen anlamak için, onu sözlü destanlardan, trajedilerden, komedilerden ve ayrıca tarihi felsefelerden ayırmak gerekir. Yunan edebiyatı aynı zamanda Arkaik, Klasik ve Helenistik olarak farklı dönemlere ayrılabilir. Arkaik dönem edebiyatı genel olarak -yarı tarih yarı folklor- mitolojiyle alakalıdır. Homeros'un İlyada ve Odyssey destanları ile Hesiodos'un Theogony'si bu dönemin önemli örnekleridir. Yunan edebiyatı Homeros ile başlar. Yazı henüz Yunanistan'a gelmediğinden, bu dönemde yaratılanların çoğu sözlü olarak iletildi, ancak yıllar sonra yazılı hale getirildi.
Klasik dönemde (MÖ 4. ve 5. yüzyıllar) ,Sofokles'in Kral Oidipus (Oedipus Rex) eseri ve Euripides'in Hippolytus eseri gibi trajedilere ve Aristophanes gibi komedilere ağırlık verilmiştir. Son olarak, son dönem olan Helenistik dönemde, Yunan şiirinin, nesirinin ve kültürünün Akdeniz'de Horace, Ovid ve Virgil gibi Romalı yazarları etkileyerek yayıldı. Ne yazık ki, sadece birkaç istisna dışında, Arkaik ve Klasik dönemde yaratılanların çoğu sadece parçalar halinde kalmıştır.
Arkaik Dönem
Arkaik Dönem boyunca, şenliklerde sözlü bir geleneğin ürünü olan şairlerin eserleri konuşulurdu. Yunanistan'ın Karanlık Çağlarının bir ürünü olan Homeros'un İlyada destanı, Truva Savaşı'nın son günlerinde, güzel bir kadın olan Helen'in aşkıyla başlatılan bir savaşa odaklanır. Yunan gençliğinin nesillerine Achilles, Hector ve Paris gibi bir dizi kahraman getirdi. Bu bir zıtlık şiiriydi: tanrılar ve ölümlüler, ilahi ve insan, savaş ve barış. Büyük İskender yastığının altında kitabın bir nüshasıyla uyumuş ve hatta onun Akhilleus ile akraba olduğuna inanmıştır.
Homeros'un ikinci eseri olan Odyssey, Truva Savaşı kahramanı Odysseus'un on yıllık “odyssey”i ve onun eve dönme girişimi etrafında dönüyordu. Birçok klasikçi ve tarihçi Homeros'un yaşadığını kabullense de birçoğu da onun efsanelerinin başka bir yazar tarafından yazıldığını öne sürüyor. Ona ait olsun ya da olmasın, Homeros'un eserleri bir gün Romalı yazar Virgil'i ve onun Aeneid'ini büyük ölçüde etkileyecekti. Homeros'tan sonra lirik şiir -şarkıymışçasına söylenecek şiir- geldi.
O dönemde Ezop, Hesiod and Sappho gibi başka yazarlar da vardı. Ünlü hikaye anlatıcısı Ezop, antik dünyanın büyük fabulisti olabilir de olmayabilir de. Profesör ve klesikçi D. L. Ashilman, 'Ezop Masalları' adlı kitabının giriş bölümünde "Ezop tarihi bir figür olmasa da bir grup eski hikaye anlatıcısına atıfta bulunan bir isim olabilir.'' şeklinde ifade etmiştir. Konvansiyon, MÖ 620 civarında Küçük Asya'da bir köle olarak doğduğunu iddia ediyor. Özgürlüğünü kazandıktan sonra Yaramaz Köpek, Aslan ve Fare, Kral Maymun gibi hikayeler toplamak için Yunanistan'ı dolaştı. Bu hikayeler her zaman mutlu sonla değil; 'dürüstlük en iyi politikadır', 'sıçramadan önce bak', 'Tanrı kendisine yardım edenlere yardım eder.' ve 'sütten ağzı yanan, yoğurdu üfleyerek yer' gibi ahlaki ders vererek biterdi. Ölümünden yıllar sonra yazılan Ezop'un masalları, yerel İngilizce olarak basılan ilk eserler arasındaydı.
Arkaik Dönem'in bir diğer şairi, Apollon'un İlham Perilerine bir ilahi olan Theogony'nin yazarı Hesiodos'tur. Didaktik şiirin babası olarak anılır. Homeros gibi, orta Yunanistan'daki Boiotia'dan gelmesi dışında erken yaşamı hakkında çok az şey biliniyor. Theogony, Zeus krallığı olan tanrıların kökenlerini ve soy kütüklerini anlattı. Hesiod şöyle yazar:
Heliconian Muses ile başlayalım
Şarkımız: büyük ve tanrısal bineği tutuyorlar
Helicon ve onların narin ayakları üzerinde
Karanlık köpüren baharın etrafında dans ediyorlar
Ve güçlü Zeus'un sunağının etrafında. (23)
Şiirin devamında şunları söyler:
Selam olsun Zeus'un kızları
Bana tatlı şarkı ver
tanrıların kutsal ırkını kutlamak için
Sonsuza dek yaşayan, yıldızlı Cennetin oğulları
Ve Dünya ve kasvetli Gece ve tuzlu Deniz. (26)
Diğer eserleri arasında Eserler ve Günler, Herakles'in Kalkanı ve Kadın Kataloğu sayılabilir.
Son olarak, dönemin birkaç kadın lirik şairinden biri, genellikle onuncu İlham Perisi olarak adlandırılan Sappho'ydu. Ege'nin Midilli adasında doğan şiirleri tanrılara ilahilerdi ve Horace, Catullus ve Ovid gibi Romalı şairleri etkiledi. Şiirlerinin çoğu, parçalar halinde kalır veya başkalarının eserlerinde alıntılanır.
Klasik Dönem
Şiirin sözlü anlatımı kadar lirik şiir de dramaya dönüştü. Dramanın amacı sadece eğlendirmek değil, aynı zamanda Yunan vatandaşını eğitmek, bir sorunu keşfetmekti. Oyunlar açık hava tiyatrolarında gerçekleştirildi ve genellikle dini bir festivalin parçasıydı. Eylemi açıklamak için bir şarkıcı korosu ile birlikte, genellikle üç, maske takan aktörler vardı. Bilinen Yunan trajedilerinden sadece üçü eksiksiz oyunlar vardır: Aeschylus, Sophocles ve Euripides. İşin garibi, bunlar dünyanın en büyük trajik yazarları arasında sayılıyor. Hamilton şöyle yazar:
Dünyanın en büyük trajik sanatçıları dört, üçü de Yunan. Yunanlıların üstünlüğü en açık şekilde trajedide görülebilir. Shakespeare dışında, büyük üçlü, Aeschylus, Sophocles ve Euripides tek başınadır. Trajedi, özellikle Yunanca bir başarıdır. Onu ilk algılayanlar onlardı ve onu en yüksek mertebesine yükselttiler. (171)
Aeschylus (c. 525 - c. 456 BCE) o üçünün en eskisiydi. MÖ 525/4 civarında Eleusis'te doğdu, Maraton Savaşı'nda Pers işgalcilerine karşı savaştı. İlk oyunu MÖ 499'da oynandı. Hayatta kalan eserleri arasında Persler, Thebes'e Karşı Yedi, Suppliants (bir yarışmada Sophokles'i yenen bir oyun), Prometheus Bound, Oresteia sayılabilir. Oresteia üçlemesinin bir parçası olan en ünlü eseri muhtemelen Truva Savaşı komutanının sonunda onu öldürecek olan karısı Clytemnestra'ya dönüşüne odaklanan bir oyun olan Agamemnon'du. Kocasını öldürdükten sonra çok az pişmanlık gösterdiğini söyledi.
Bu görev seni ilgilendirmez.
Elimden düştü,
benim elimle öldü ve benim elimle
gömülecek ve evde
kimse ağlamayacak. (99)
Aeschylus'un oyunlarının çoğu, insanın ıstırabını ve tanrıların adaletini tasvir eden Yunan efsanesine odaklandı. Eserleri, oyunun karakterleri arasında ilk diyalog kuranlar arasındaydı.
Sofokles (c. 496 - c. 406 BCE) büyük trajik oyun yazarlarının ikincisiydi. Yarışmada sergilenen 120 oyunundan sadece 20'si galip geldi ve Aeschylus'a çok fazla kaybetti. Hayatta kalan yedi oyunundan sadece üçü tamamlandı. Bir üçlemenin parçası olan en ünlü eseri, Oidipus Rex veya Oedipus the King, üçünden ilki olan Antigone'den 16 yıl sonra yazılmış bir oyun olan, Oidipus'un kızı hakkında yazılmış bir oyundur. Serinin üçüncüsü, kör kralın son günlerini anlatan Colonus'taki Oidipus'du. Oidipus'un trajedisi, kralı (babasını) öldürecek ve kraliçeyle (annesi) evlenecek bir adam hakkında önceden haber veren bir kehanete odaklandı. O adam farkında olmadan Oidipus'tu. Ancak oyunun trajedisi, babasını öldürüp annesiyle evlenmesi değil, bunu öğrenmesi; artık kör olmuş bir kahramanın trajik karakterinin keşfiydi.
Yunan trajedisinin üçüncü büyük yazarı Atinalı Euripides'tir (MÖ 484 - 407). Ne yazık ki - genellikle efsaneye dayanan - oyunları yarışmalarda çok başarılı olmadı; eleştirmenleri sık sık onun bu kayıplara üzüldüğüne inanıyor. Aralarında Hippolytus, Truva Kadınları ve Orestes'in de bulunduğu 90 oyunun yazarıdır. Euripides, oyunlarına krallar ve hükümdarların yanı sıra anlaşmazlıklar ve ikilemlerle ilgili ikinci bir perde getirmesiyle tanınırdı. Kralın taç giyme töreni hakkında bir oyun yazacağı Makedonya'ya seyahat ettikten kısa bir süre sonra öldü. Medea adlı oyunu, çocuklarını öldürerek kocasından intikam alan acı bir kadından bahseder. Medea acı içinde bağırır:
Ey büyük Themis ve leydi Artemis, lanetli kocamı ağır yeminlerle bağladığım halde ne çektiğimi görüyor musunuz? Onu ve gelinini, onlara asla zarar vermeyen bana yapmaya cüret ettikleri yanlışlar için, ev ve her şey tamamen mahvolmuş olarak görmeyi ne kadar isterdim. (55)
Dönemin bir başka oyun yazarı, Yunan komedisinin Atinalı yazarı Aristophanes'ti (c. 450? - c. 386 BCE). Eski Komedi'nin yazarı olan oyunları, samimi siyasi eleştirilerin yanı sıra kamu kişi ve işlerinin hicivleriydi. Aristophanes'in oyunlarından 11'i, 32 oyun başlığı ve diğerlerinin parçalarıyla birlikte günümüze ulaşmıştır. Oyunları arasında Knights, Lysistrata, Thesmophoriazusae, The Frogs ve The Clouds yer alır; bu oyun filozof Sokrates'i yozlaşmış bir retorik öğretmeni olarak alaya alır. Oyuncuları genellikle grotesk maskeler takar ve müstehcen fıkralar anlatırdı. Oyunlarının çoğu, Atina'nın edebi ve sosyal yaşamıyla dalga geçen ahlaki veya sosyal bir ders içeriyordu.
Yunan Filozoflar & Tarihçiler
Yunan edebiyatına en çok katkıda bulunanlar arasında Platon, Aristoteles, Epictetus ve Epicurus gibi filozoflar vardı. En etkili Yunan filozoflarından biri Platon'du (MÖ 427-347). Sokrates'in bir öğrencisi olarak, Platon'un ilk eserleri, öğretmeninin yaşamı ve ölümü için bir övgüydü: Apology, Crito ve Phaedo. Ayrıca bir akşam yemeği partisinde bir dizi konuşma olan Sempozyum'u da yazdı. Ancak en ünlü eseri, adaletin doğası ve değeri üzerine bir kitap olan Cumhuriyet'tir.
Öğrencisi Aristoteles (MÖ 384-322), bir kişinin bilgi için duyularına güvenebileceği fikri olan ampirizm kavramı başta olmak üzere birçok konuda Platon ile anlaşamadı. Pek çok eseri Nichomachean Ethics (etik ve ahlak üzerine bir inceleme), Fizik ve Poetika'yı içerir. O, kıyasın yaratıcısı ve Büyük İskender'in hocasıydı.
Antik Yunan edebiyatına katkıda bulunan son grup Herodot, Thukididis ve Polibios adındaki tarihçilerdir. Hem Herodot (MÖ 484-425) hem Thukididis (MÖ 460-400) Peloponez Savaşı zamanları hakkında yazılar yazmıştır. Önceki hayatı hakkında az şey biliniyor olsa da, Herodot, hem Atina ile komşusu Sparta arasındaki savaşlar hem de Pers Savaşları hakkında eserler yazmıştır. Hayatı boyunca, Batı Anadolu'daki Halikarnas'taki evi İran kontrolü altındaydı. Fiili hatalar nedeniyle sık sık eleştirilse de, anlatımları daha önceki çalışmalara ve belgelere dayanıyordu. Hikayeleri, insan deneyimini anlamaya yönelikti ve önceki yazarların aksine, eleştiri yapmazdı. Mısır dahil olmak üzere, birçok kez seyahat etmiştir.
Çağdaşı Thukididis -tamamlanmamış olsa da- Peloponnesos Savaşı Tarihi'nin yazarıydı. Tarihinin bir kısmı olduğu gibi yazılmıştır ve savaşın hem uzun vadeli hem de kısa vadeli nedenlerine bakmıştır. Bu bitmemiş muhteşem eser, Xenophon ve Cratippus gibi Yunan yazarlar tarafından tamamlanacaktı.
Helenistik Dönem
Helenistik dönem, şairlerden, nesir yazarlarından ve tarihçilerden payını almıştır. Önemli isimler arasında Kallimahos, öğrencisi Teokritos, Rodoslu Apollonios ve ve çok saygın tarihçi Plutarhos vardır. Maalesef, daha önceki dönemlerde olduğu gibi, yazılanların çoğu tamamlanmamış halde kalmış veya başkalarının eserlerinde alıntılanmıştır.
Şair Kallimahos (MÖ 310-240) aslında Cyrene şehrindendir fakat daha snra Mısır'a göç etmiş ve hayatının büyük bir bölümünü İskenderiye'de, II. ve III. Ptolemaios emrinde kütüphaneci olarak çalışarak geçirdi. 800 kitap, 6 ilahi ve 60 nüktesinden sadece bazı parçaları kalmıştır. En ünlü eseri, eski kültler ve festivaller kadar eski mitlerin çoğuna odaklanarak, onun büyük Yunan geçmişine olan hayranlığını ortaya koyan Aetia (Nedenler) idi. Çalışmaları, Catullus ve Ovid'in Metamorfozlar şiirini büyük ölçüde etkiledi.
Aslen Syracus'tan olan öğrencisi Teokritos da (MÖ 315-250) İskenderiye'deki kütüphanede çalıştı ve sadece 30 şiir ve 24 epigram bulunan bir dizi eser üretti. Kendisinin pastoral şiirin yaratıcısı olduğu söylenir. Öğretmeni gibi, çalışmaları Ovid gibi gelecekteki Romalı yazarları etkiledi.
Apollonius Rhodius (doğumu yaklaşık 295 BCE) diğerleri gibi İskenderiyeliydi ve hem kütüphaneci hem de öğretmen olarak hizmet ediyordu. Tarihçiler, adına eklenen “Rhodius”un kökeninden emin değiller; bazıları onun bir süre Rodos'ta yaşadığını varsayıyor. Başlıca eseri, Jason'ın efsanevi Altın Postu almak için yaptığı seyahatlerin hikayesini yeniden anlatan Argonautica'nın dört kitabıydı. Ve Callimachus ve Theocritus gibi, çalışmaları Catullus ve Virgil'i etkiledi.
Şiir ve nesirin yanı sıra, dönemin en ünlü oyun yazarı Atenalı Menandros'tan (MÖ 342-290) da bahsedilmesi gerekir. Dyskolos, Perikeiromene ve Epitrepontes dahil olmak üzere yüzden fazla oyunun yazarı Menandros bir felsefe öğrencisi ve Yeni Komedi'nin destekçisidir. Oyunları daha sonra Romalı yazarlar Plautus ve Terentius tarafından uyarlanmıştır.
Helenistik dönemde birçok önemli tarihçi de yaşamıştır. Polibios (MÖ 200 - 118) Roma'nın güçlenişi hakkında yazan bir Yunan tarihçidir. Roma ile dost olmakla suçlanan Polibios, Roma'da Yunan kültürünü savunurdu. 40 cilt olarak yazılan Geçmişler kitabından yalnızca ilk beş cildi kalmıştır.
Son olarak, Plutarhos (d. MS 45) en ünlü Yunan tarihçilerden biriydi. Aslen Chaeronea'dan olma Plutarhos, filozof, öğretmen ve biyografi yazarıydı. Zamanını Mısır'da ve felsefeyi öğrendiği Roma'da geçirmiş olsa da, hayatının büyük bir bölümünü kendi şehrinde geçirdi. Hayatının ilerleyen zamanlarında, Delphi'deki kehanette rahip olarak hizmet etti. En ünlü eseri Paralel Yaşamlar'da Romalı devlet adamlarının yanı sıra, İskender, Likurgus, Themistokles ve Perikles gibi Yunanlıların biyografilerine yer verildiği bir eserdir. Diğer tarihi eserlerin aksine, sürekli bir tarih yazmaya değil, her bireyin kişisel karakterine odaklandı. Ayrıca, etik, dini, siyasi ve günün edebi konularında da eserler yazdı.
Miras
Büyük İskender'in ölümünden ve Helenistik kültürün Akdeniz'de yaygınlaşmasından sonra, Roma edebiyatının ve sanatının kendine özgü bir Yunan tadı var olmaya başladı. Yunan edebiyatı, Homeros ve Hesiodos'un sözlü geleneğinden Sophokles ve Aristophanes'in oyunları aracılığıyla yükselmiş ve daha sonra Roma vatandaşlarının ve yazarların masalarında yerini almıştır. Bu edebiyat, Platon ve Aristoteles'in felsefesini ve Herodot ve Thucydides'in tarihlerini de içeriyordu. Yüzyıllar boyu şiir ve nesir, nesiller boyu Romalıları ve Avrupa'daki sayısız diğerler milletleri etkiledi. Edith Hamilton, Yunan şiirinin "ateşine" atıfta bulunarak şöyle yazmıştır: "Trajedi olsalar bile, oradaki tüm Yunan şiirlerinden alıntı yapılabilir. Her biri harıl harıl yanan yaşam ateşini gösteriyor. Yunan şairlerin hepsi, iki elini o ateşte ısıtmıştır." Bugün hem kamu hem de özel kütüphaneler bu Antik Yunanlıların eserlerini içermektedir. Ve sayısız gelecek nesil, Yunan edebiyatının güzelliğini okuyabilecek ve tadını çıkarabilecek.
