Yunan mitolojisinde Titan Atlas, Zeus’un ona ceza olarak verdiği gökyüzünü omuzlarında taşıma görevinden sorumluydu. Birçok yıldızın babası ve Herkül'ün ünlü görevleri birinin baş kahramanı olan Atlas, bilge bir adam ve astronominin kurucusu olarak da bilinirdi. Platoya göre, Atlantis’in adını aldığı ilk tanrı kral Atlastı ve bu devasa tanrı, adını kuzey Afrika’daki sıra dağlarına, büyük Atlantik okyanusuna ve harita derlemelerine verdi.
“Acı Çeken” veya “Çok Dayanıklı” anlamını taşıyan bir isme sahip olan Atlas, lapetus ve Clymene(ya da Themis) adındaki iki titanın oğlu ve Epimetheus, Menoetius ve Prometheus’un ağabeyiydi. Bu olayların Theban anlatısında ise Atlas, Niobe'nin dedesidir.
Zeus'un Atlas'ı Cezalandırması
Atlasa Zeus tarafından gökleri taşıma cezası verildi çünkü Titanlar ve Tanrıların gökleri kontrol etmek için girdiği savaşta Atlas, titanlara liderlik etmişti. Benzer bir şekilde, Homer, kendi Odyssey’inde Atlas’ı “ölümcü fikirli”, tüm denizlerin derinliklerini bilen ve gökler ile yeri birbirinden ayıran Atlantik Okyanusundaki sütunları tutan olarak tanımlar. Hesiod, Theogony’sinde ayrıca Atlas’ı gökleri tutan olarak tanımlar ve onun dünyanın en batısında bulunan, Hesperides (Şarkılarıyla ünlü kadın tanrılar) diyarında olduğundan bahseder. Heredot da dahil olmak üzere sonraki gelenekler, bu tanrıyı Kuzey Afrika’daki Atlas Dağları ile ilişkilendirir. Tam da burada , konukseverlik eksikliğinin cezası olarak Titan Atlas, Perseus tarafından Gorgon Medusa’nın ölümcül bakışıyla bir çobandan devasa bir dağa dönüştürüldü. Bu hikâye MÖ 5. yüzyıla kadar dayanır.
Atlas ve Herkül
Atlas, birçok takımyıldızının babası, büyük bir bilgelik kaynağı, astronominin kurucusu ve Platon’un Critias’ında Atlantis’in orijinal kralı olarak da geçer. Belki de Atlas ile ilgili en ünlü efsane, Herkül’ün ünlü on iki görevinden birindeki rolüdür. Eurystheus Herkülden, Hera için kutsal olan ve korkunç yüz başlı ejderha tarafından korunan Hesperides’in efsanevi bahçelerindeki altın elmaları getirmesini istedi. Prometheus’un tavsiyesine uyarak Herkül, Atlas’tan(Bazı anlatılarda Hesperidesin Babası) elmaları almasını istedi, bu esnada Athena’nın yardımıyla dünyayı bir süreliğine omuzlarına alarak Titan’a zaman kazandırdı. Anlaşılabilir bir şekilde, Atlas altın elmalarla dönerken dünyayı taşıma yükünü yeniden almak konusunda isteksizdi. Ancak kurnaz Herkül, tanrıyı geçici olarak yer değiştirmesi için kandırdı ve bu muazzam ağırlığı daha kolay taşıması için kendisine bazı minderler aldı. Tabii ki, Atlas gökleri kontrol altına alır almaz, Herkül altın ganimetiyle birlikte Miken'e geri döndü.
Sanattaki Temsili
Yunan sanatında Atlas, MÖ 6.yüzyıldaki Herkül’ün görevlerinin tasvirlerinde, özellikle de Olympia’daki Hesperides’in bahçelerinde dikildiği Zeus tapınağından bir metopta yer alır. Özellikle Kardeşi Prometheus ile olan benzer sahneler de Yunan çanak çömlek dekorasyonunda popülerdi. Helenistik ve Roma döneminde artık Atlas, sık sık dizleri ve sırtı bükülmüş, dünyayı omuzlarında zorlanarak taşıyan birisi olarak temsil edilirdi. Bu pozun belki de en göze çarpan örneği, şu anda Napoli Arkeoloji Müzesi’nde bulunan 2.yüzyıldan kalma bir heykeldir.
