Medusa, ölümsüz kız kardeşleri Stheno ve Euryale'in yanı sıra üç Gorgonlar arasında tek ölümlü olan bir Yunan mitolojisi karakteridir. Üç Gorgonlar gizli derin denizlerin tanrısı Phorcys ile deniz canavarları ve tehlikeli denizlerin tanrıçası Ceto' dan doğdu.
Hesiod'un Teogoni'sine göre Medusa ve kız kardeşleri Graeae'nin kız kardeşleridir ve "Oceanus'un çerçevesinin ötesinde, dünyanın sert kenarında, berrak sesli Hesperides'in olduğu yerde, Gece'de" yaşarlar (Teogoni, 270). Üç kız kardeşten genellikle birlikte bahsedilir ancak, hem antik Yunan edebiyatında hem de sanatında yaygın olarak tasvir edilen Medusa'dır. Gorgon adı, "zalim", "vahşi" ve "korkunç" anlamına gelen eski Yunanca γοργός kelimesinden gelir ve Medusa’nın adı " muhafız" veya " korumak" anlamına gelen eski yunanca γοργός fiilinden türemiştir ki, Gorgoneion olarak bilinen Gorgon'un yüzünün apotropaik kalitesi göz önüne alındığında bu ona çok uygundur.
Medusa en iyi, Hermes ve Athena’nın yardımıyla başını kesen kahraman Perseus’un ona geitrdiği ölüm hikayesiyle bilinir. Medusa'nın ölümünün en eski versiyonu Hesiod'un Theogony adlı eserinde yer alır; bu eserde Medusa'nın başının kesilmesi ayrıntılarıyla anlatılır ve çocukları kanatlı at Pegasus ile boynundan fırlayan büyük Chrysaor'dan söz edilir. M.Ö. 8. yüzyılda yazıya geçirilmeden önce Yunan sözlü geleneğinin bir parçası olan Homeros'un İlyada ve Odysseia eserlerinde Gorgon'un başından bahsedilmesi, Gorgon Medusa'nın karmaşık karakterinin hikâyesinin uzun bir geçmişi olduğuna işaret etmektedir.
Perseus ve Medusa
Zaman içinde Medusa'nın hikâyesi, onun hakkında yazan sayısız antik yazar ve şair arasında değişmiştir. En çok yılan saçları ve insanları tek bir bakışıyla taşa çevirme yeteneğiyle tanınır. M.Ö. 8. yüzyıl şairi Hesiod, Poseidon'un Medusa ile yumuşak bir bahar çayırında nasıl seks yaptığını anlatır ve yaklaşık 700 yıl sonra Romalı şair Ovid (M.Ö. 43-M.S. 17), Medusa'nın Minerva'ya (Athena'nın Romalı eşdeğeri) ait bir tapınakta Neptün (Poseidon'un Romalı eşdeğeri) tarafından nasıl tecavüze uğradığını ve tapınağına saygısızlık edilmesine misilleme olarak Minerva'nın Medusa'nın güzel saçlarını nasıl yılanlara dönüştürdüğünü anlatır. Genel olarak, ilk şairler Medusa'yı ölümsüz kız kardeşleriyle birlikte doğuştan bir canavar olarak tasvir etmişlerdir, ancak daha sonraki yazarlar onun başta güzel bir bakire olduğunu ancak Athena veya Minerva tarafından bir canavara dönüştürüldüğünü söylerler.
Medusa en çok Perseus'un ellerinde ölmesiyle bilinir ve Pseudo-Apollodorus bu hikâyeyi en ince ayrıntısına kadar anlatır. Ona göre Perseus, bir kahinin Danaë'nin oğlu tarafından öldürüleceğini söylemesi üzerine babası Acrisius tarafından hapsedilen Danaë ile altın yağmuru şeklini alan Zeus'un oğluydu. Acrisius, Perseus'un doğduğunu ve tanrıların kralının oğlu olduğunu öğrendiğinde, hem Danaë'yi hem de oğlu Perseus'u bir sandığa koyup denize fırlatır. Sandık sonunda Seriphos adasında kıyıya vurur ve Perseus, Seriphos kralı Polydectes'in kardeşi Dictys tarafından büyütülür. Polydectes Danaë'ye aşık olur, ancak Perseus annesine karşı oldukça korumacıdır ve bu yüzden kral Perseus'u kandırmak için bir plan yapar. Atları ehlileştiren Hippodamia'nın evliliği için bağış toplama bahanesiyle halkını bir ziyafete toplar. Perseus, Polydectes'in istediği hediye için atları olmadan geldiğinde, Polydectes bunun yerine Perseus'tan, başarılı olamayacağı umuduyla, tek ölümlü Gorgon olan Medusa'nın başını kendisi için getirmesini ister.
Perseus'a yolculuğunda tanrı Hermes ve tanrıça Athena rehberlik eder. Athena'nın Medusa'nın öldürülmesine yardım ettiği söylenir çünkü kız güzelliğinin Athena ile kıyaslanmasına razı olmuştur. Bazı periler tarafından kahramana kanatlı sandaletler, Gorgon'un başını saklaması için kibisis olarak bilinen bir çuval ve Hades'in görünmezlik başlığı verilir. Ayrıca Hermes ona çelik bir orak vermiştir. Perseus, Gorgonların evine onlar uyurken varır. Athena, uyuyan yaratıkların başında dururken uyandıklarında Gorgonların bakışlarıyla taşa dönüşmemek için bronz bir kalkanın yansımasına bakarak Perseus'un elini yönlendirdi ve orakla Medusa'nın başını kesti. Kesik başından kanatlı at Pegasus ve Chrysaor fırladı. Perseus Medusa'nın başını kibisisine yerleştirdi, ancak ayrılırken kalan iki Gorgon uyandı ve onu takip etmeye çalıştı, ancak görünmez şapka giydiği için onu göremediler.
Medusa’nın Başı
Medusa’yı öldürdükten sonra, Perseus onun başını birçok kez kullanır. Ariadne, Theseus ve Dionysos hikayesinin bazı versiyonları Ariadne’nin Artemis tarafından öldürüldüğünü söyler ve diğerleri Dionysos’un Perseus’a savaş açmasından sonra Perseus tarafından kazayla taşa dönüştürüldüğünü söyler. Medusa’nın kafasının başka bir kullanımı deniz canavarı Ketos’a adak olarak bir kayaya bağlanan Andromeda’yı kurtarmaktı. Annesi bunu duyunca öfkeye düşen ve deniz tanrısı Poseidon’u yanlarına alan Nereidler’den daha güzel olduğunu iddia etmişti. Deniz tanrısının tufanlarını ve deniz canavarını durdurmanın tek yolu Andromeda’dan vazgeçmekti. Perseus onu gördüğü anda aşık oldu, deniz canavarını öldürdü ve onu serbest bıraktı. Tek mesele Andromeda’nın amcası Phineus ile evlenmek için çoktan nişanlanmış olmasıydı. Perseus, Phineus’u Medusa’nın başıyla taşa çevirerek kısa sürede işini yaptı. Perseus Seriphos Adası’na döndüğünde Polydectes ve insanlarını Gorgon’un başıyla taşa dönüştürdü ve Dictys’i kral yaptı. Sonra Medusa’nın başını düşmanlarını korkutmak için ‘aegis’ olarak bilinen kalkanının ortasına yerleştiren Athena’ya verdi.
Medusa’nın Edebiyat ve Sanatta Dönüşümü
Medusa ve aynı özellikteki Gorgonlarının tek tip bir tanımı yoktu ve özellikleri yazarlar ve bölgeler karşısında değişmişti. Hesiodos, Theogonia’sında Gorgonlar’ın hiç fiziksel özelliklerinden bahsetmez ancak Homeros Odysseia’sında ‘canavarların başı Gorgon’dan bahseder (11.636) ve İlyada’da Athena’nın ‘aegis’i üzerindeki Gorgoneion’u ‘gaddar devasa Gorgon’un başı, korku ve dehşet verici bir şey’ olarak tanımlar (5.741.-742). MÖ 6-5. yüzyıl trajedi yazarı Eshilos onun Yunan trajedisi Prometheus Bound’daki kadınları ‘üç kanatlı kız kardeşler, insanlığın nefret edilen düşmanları, hiçbir erkeğin göremediği ve yaşayamadığı yılan saçlı Gorgonlar olarak tanımlar (798-799). Daha sonra 12. Pythian Gazeli’nde ‘kızgın Gorgon’un ölümcül ağıtlarından’, ‘bakirelerin yılansı kafalarından’ ve ‘güzel yanaklı Medusa’nın’ başından bahseden Pindar var (12.7-16). Pindar ayrıca bize Medusa’nın ölümsüz kız kardeşleri onun katilinin peşine düşerken ‘Euryale’nin gıcırdayan çenelerinden zorlanan yankılanan feryadı’nı (12.20-21) aletlerle yeniden yapmak için ‘aulos’u icat ettiğini anlatır.
Roma dönemi sonralarında, onları etraflarında sarılmış pullu yılanlı kafalar ve domuzunki gibi büyük dişleri ve bronz elleri, uçma gücü veren altın kanatları ve onlara bakan herkesi taşa çevirdiklerini tanımlayan Yunan yazar Pseudo-Apollodorus’a sahibiz (11.4). Canavara dönüşmüş güzel bakire anlatısının ana kaynağı olan metamorfozlarındaki Ovid’e göre, saçlarında yılanlar olan üç gorgondan sadece Medusa’ydı. Kıskanılacak saçının başı olan Medusa’nın, Minerva’ya bir türbe içinde Neptün tarafından tecavüze uğrayana kadar birçok talip tarafından nasıl takip edildiğini ve sonra tanrıçanın Medusa’yı güzel saçlarını yılanlara dönüştürerek cezalandırdığını anlatıyor. Perseus Gorgonlar’ın evine doğru ilerledikçe Medusa uyurken başını kesmeden önce birçok heykelden geçti, erkekler ve canavarlar Medusa tarafından taşa dönüştürüldü.
Medusa edebiyatta çirkin bir canavardan güzel bakire bir kıza kadar farklı olarak tanımlandığı için bu yüzden antik Yunan sanatında farklı olarak tasvir edildi. Medusa’nın yüzü veya başı Yunan çanak çömlekçiliği, sanatı ve mimarinin ortak bir özelliğiydi ve bir Gorgoneion olarak biliniyor. Onun tasviri hakkında bu kadar eşsiz olan, … Bu yüzlerin profilde tasvir edildiği diğer antik Yunan sanatlarına kıyasla oldukça nadirdir. MÖ 8. yüzyıldan 5. yüzyılın başlarına kadar Arkaik Dönem’de Gorgoneion tapınak alınlıklarında ve antefixeslerde, heykellerde ve seramiklerde bulunabilir. Büyük bir yuvarlak yüz, sakal, dişler, kanatlar ve sık sık açık bir ağız ve gerilmiş dil ile tasvir edildi.
Medusa, gemiler ve seramiklerde ve hatta kalkanlarda ve göğüs plakalarında ön tarafa dönük olarak dağınık saçlarla tasvir edilmeye devam etmiş ancak özellikleri zamanla daha kadınsı ve insana benzer oldu. Medusa antik Yunan, Helenistik ve Roma sanatında bulunabilir ve eski Yunan çömleklerinde öncelikle daha insana benzer oldukça, özellikle tüm vücudu tasvir edildiyse, o genellikle kanatları korudu. Medusa’nın yüzünün görüntüsü ve özellikle de ölümü yalnızca popüler bir görüntü haline gelmedi aynı zamanda Gorgoneion kötülüğe karşı koruyucu bir araç haline geldi, görüntünün kötülüğü engelleyebileceğine inanıldığı anlamına gelir.
