MS 113 yılında dikilen Trajan Sütunu, Roma’da Trajan Forumu’nda yer alır ve Roma İmparatoru Trajan'ın Dacia'daki iki askeri harekatını gösteren kabartmalarla süslenmiş bir hatıra anıtıdır. Bu tür anıtların ilkiydi ve aynı zamanda Roma ordusu hakkında paha biçilemez bir bilgi kaynağıdır. Bu sütun Roma'nın askeri zaferleri ve Roma liderlerini kutlamak için inşa edilen anıtsal mimariye olan sevgisinin kalıcı bir kanıtıdır.
Sütun 38 metre (125 fit) yüksekliğindedir ve İtalyan beyaz mermerinden yapılmış 19 adet silindirik tamburdan oluşmaktadır. Sütun 8 blokluk bir temel üzerinde yer alır ve tepesinde iki blokluk heykel tabanı vardır. İlk yapıldığında, üst kaidede Trajan'a ait 4,8 metrelik (16 fit) bir bronz heykel yer almaktaydı ancak bu heykel MS 1588 yılında Aziz Petrus heykeliyle değiştirilmiştir. Sütun büyük olasılıkla Trajan'ın mimarı Şam’lı Apollodoros tarafından imparatorun yaklaşık MS 101-2 ve MS 105-6'daki Dacia harekatlarındaki zaferleri anısına tasarlanmıştır. İmparatorun MS 117'de ölümü üzerine külleri sütunun temellerine gömülmüştür.
SÜTUN VE SPİRAL ANLATI KABARTMALARI, ROMA ORDUSU İLE İLGİLİ PAHA BİÇİLMEZ BİR BİLGİ KAYNAĞIDIR.
Düzensiz perspektif ve sütunun etrafında dönen alçak kabartmayla oyulmuş 2.600'den fazla figürün varlığı, Trajan'ın kendisinin orduya liderlik etmek, mahkumları yargılamak, savaş konseyleri düzenlemek gibi birçok farklı durumda bulunduğu Dacia'daki harekatından 155 kilit sahnenin 200 m uzunluğunda canlı bir anlatımını oluşturmaktadır. Tabandan başlayan iki sefere ait olan anlatımlar, büyük olayların yaklaşık kronolojisinde sunulur ve her harekat kalkan ve zafer kupaları olan bir sahne ile ayrılır.
Sütundaki çoğu bireysel sahne birbiriyle karışır, ancak bazen sahneler, anlatı sahnesinin değişimini gösteren kayalar, ağaçlar ve hatta binalar gibi manzara özellikleriyle ayrılır. Figürler genellikle gerçek boyutların üçte ikisi kadardır ve perspektif, sahneleri izleyiciye doğru eğilmiş gibi temsil ederek elde edilir ve bu da arka plandaki figürlerin ön plandaki figürlerin üzerinde gösterilmesiyle sonuçlanır. Rölyefler orijinal olarak renkli olarak boyanmıştır ve bunun izleri MS 18. yüzyıla kadar varlığını sürdürmüştür. Trajan Forumu'nda dikilen sütunun üzerindeki heykel, sütunun her iki yanında bulunan iki kütüphanelerinden –birisi Latin, diğeri Yunan- bakıldığında çok daha iyi görünmekteydi.
Sütun, kabartma heykel de taşıyan bir kaide üzerinde durmaktadır ve bu kez Dacia’lılardan ele geçirilen zırh ve silahları ile zafer çelenkleri taşıyan dört İmparatorluk kartalını göstermektedir. Kaidenin güneydoğu tarafında ayrıca, anıtın MS 113 yılında Roma Senatosu ve Halkı (SPQR) tarafından Trajan onuruna adandığını belirtmek için 10 cm yüksekliğinde büyük harfler kullanılarak yazılmış uzun bir yazıt vardır. Yazıtta ayrıca heykelin etrafındaki alanın, sütunun kendisi ve genel olarak Trajan Forumu gibi büyük eserler için nasıl düzenlendiği de gösterilmektedir. Bu, aslında bir seyir platformu olarak hizmet veren sütun aracılığıyla sağlandı. Kaidede bulunan bir kapı, üst platform kaidesine çıkmak için sütun içinde bulunan sarmal merdivenlere geçişi sağlar. Merdiven tamamen masif taştan oyulmuştur ve düzenli aralıklarla sütun içine yerleştirilmiş 40 küçük pencere ile aydınlatılmaktadır. Seyir platformu başlangıçta metal bir parmaklığa sahipti ve Roma'nın her yöne yayılmış muhteşem binalarını hayranlıkla seyredecek 15 kişiye kadar ağırlayabiliyordu.
Sütun ve spiral anlatı heykeli, Roma ordusu hakkında paha biçilmez bir bilgi kaynağıdır ve silahların, zırhların, gemilerin, teçhizatın, askeri birliklerin, tıbbi tedavinin ve lojistiğin benzersiz ayrıntılarını ortaya koymaktadır. Sütun, propaganda sanatının bir güç göstergesidir ve sanatçılar, ayrıntıları doğru bir şekilde tasvir etmekle özellikle ilgilenmeseler bile, yine de birçok sahne başka kaynaklar tarafından desteklenmektedir ve pek çok temel bilgi, izleyicilerin çağdaş Roma'nın bilgi ve beklentileriyle kesinlikle uyuşmaktadır. Buna ek olarak, Roma döneminde bile ünlü olan ve Trajan'ın sikkelerinde de görünen sütun, daha sonraki Roma dönemlerinde, Orta Çağ'da ve hatta Napolyon'un Paris'teki Vendôme sütunu kadar yakın bir zamanda, İmparator'un askeri harekatlarını da anmak için MS 1806'da dikilen benzer hatıra anıtlarına ilham kaynağı olmuştur.
