Lamia, Yunan mitolojisinde çocukları yiyen ve erkekleri baştan çıkaran bir kadın ya da hermafrodit bir iblistir. MÖ 6. yüzyıl gibi erken tarihlerde edebiyatta yer almıştır ve çirkin yüzü, kadınsı üst bedeni ve yılana benzeyen alt bedeniyle korkutucu bir görünüşe sahip olduğu söylenir.
Adı, kana susamışlığını ve insan etine olan açlığını tam anlamıyla tanımlayan Yunanca laimos (“boğaz”) ve lamyros (“boğazına düşkün”) kelimelerinden gelir. Daha sonraki klasik dönemlerde, güzelliğiyle erkekleri baştan çıkarıp kanlarını içen bir vampir prototipi haline gelmiştir. Yıllar geçtikçe, Yunanistan’da uslu durmaları için çocuklara anlatılan ünlü bir canavar hikâyesine dönüşmüştür.
Lamia & Zeus
Birçok kaynakta Lamia, Libya kralı Belus’un güzeller güzeli kızı olarak geçmektedir. Fakat Yunan lirik şairi, Stesichorus (MÖ 630- MÖ 555 civarı), Lamia’nın deniz tanrısı Poseidon’ın kızı ve deniz canavarı Scylla’nın annesi olduğundan bahseder. Lamia’nın güzelliği, beklenildiği üzere Zeus’un dikkatini çekmiştir. Zeus, Lamia’yı baştan çıkarmış ve bir sürü çocukları olmuştur. Ancak Hera, kocasının ihaneti yüzünden öfkelenip Scylla hariç Lamia’nın tüm çocuklarını öldürmüştür. Diğer kaynaklara göre ise Hera, Lamia’yı acımasızca kendi çocuklarını öldürmeye zorlamıştır. Çektiği üzüntüyle deliliğe sürüklenen Lamia, sapkın bir intikam biçimi olarak diğer çocukları öldürmeye başlamıştır.
Dış güzelliği kısa süre içinde nefretini ve öfkesini yansıtmış ve güzel bir kadından şeytani görünüme sahip bir yaratığa dönüşmüştür. Çaresizce onu yatıştırmaya çalışan Zeus, Lamia’ya kehanet gücü ve gözlerini yerinden çıkarıp tekrar takabilmesini sağlayan tuhaf bir yetenek vermiştir, böylelikle Lamia kendine bakmak zorunda kalmayacaktır.
Dış Görünüşü & Doğası
Lamia, mağarada yaşayan ve çok kötü kokan, korkunç şeytani bir yüze sahip, yarı insan yarı yılan bir yaratıktı. Antik Yunan komedya yazarı Aristophanes’e (MÖ 460-MÖ 380 civarı) göre Lamia hermafroditti: “Gürül gürül akan sele benzeyen bir sese sahipti, fok balığı gibi berbat kokuyordu, Lamia’nın yıkanmamış hayalarına ve bir devenin ardına benziyordu.” (Wasps, 1: 1035). Lamia’nın hermafrodit olduğu fikri belki de onu daha sapkın ve korkunç göstermek için ortaya atılmıştır.
Genellikle karanlık çöktüğünde sürünerek evlere girip bebekleri beşiklerinden çalar ve uyuyan insanlara işkence edermiş. Lamia’nın bebekleri öldürmesi ve doğmamış bebekleri anne karnından kaçırması gibi dehşet verici eylemleri, diğer annelerin annelik görevlerini ve sevinçlerini ellerinden alarak kendi acısını hissetmelerini sağlardı.
Daha sonra klasik edebiyatta, Lamia, tanrıça Hecate’nin kızları ya da emrinde çalışan işçileri olarak bilinen Empusa adındaki bir grup iblisle güçlerini birleştirir. Güzel bir kadına dönüşme yeteneğine sahip, genç erkekleri kandıran, onları baştan çıkaran ve onlarla birlikte olup daha sonra da kanlarını içen bir kadın olarak tasvir edilmeye başlandı. Kan içme eğilimi, onu modern vampirin özelliklerini taşıyan en eski mitolojik karakterlerden biri hâline getirir.
Ve söylediklerimin doğruluğunu anayasınız diye söylüyorum: Bu güzel gelin, vampirlerden biridir; yani birçoğunun vampir ya da cin olarak gördüğü varlıklardan biridir. Bu varlıklar âşık olur ve Afrodit’in zevklerine bağlıdırlar ancak özellikle de insan etine düşkündürler ve ziyafetlerinde yemeyi planladıkları kişileri bu gibi zevklerle tuzağa düşürürler. (Philostratus, Life of Apollonius, 412-25)
Tasvirler
Lamia olduğuna inanılan bir yaratık, antik Yunan vazoları üzerinde bulunabilir. İki vazonun üzerinde de – ikisi de siyah Attika vazosu (MÖ 500 civarı) – Lamia kıllı, devasa göğüsleri, büyük pençeleri ve belirgin dişleri olan tehditkâr bir figür olarak tasvir edilmiştir. İkinci vazo üzerindeki tasviri, bazı tartışmalara yol açmıştır – bir palmiye ağacına bağlı, beş satir tarafından işkenceye maruz kalan çıplak bir Lamia (Libya’yla olan bağlarını sembolize eder). Sanat tarihçisi John Boardman, satirlerden birinin, Lamia’nın cinsel organı üzerindeki kılları yakarken gösterildiğini iddia eder. Fakat tarihçi Monique Halm-Tisserant, hasar görmüş vazodaki figürün dik duran bir fallusa sahip olduğunu ve vazonun üzerindeki yaratığın gerçekten Lamia olduğu fikrini desteklediğini ileri sürer çünkü Aristophanes’in Lamia’yı hermafrodit olarak tanımladığı o dönemde yaygın olarak biliniyordu.
Lamia’nın en modern ve ünlü tasvirlerinden biri de İngiliz şair John Keats (1795-1821) tarafından yazılan Lamia (1819) isimli anlatı şiirinde bulunur. Lamia adlı şiirde Yunan tanrısı Hermes, diğer perilerden daha güzel olduğu söylenen bir periyi bulmak için yola çıkar. Bu ünlü periyi bulma görevinde başarısız olan Hermes, dinlenmek için bir yere oturur ama kısa süre sonra bir ses duyar. Etrafı incelemek için ayağa kalktığında, bir yılan vücudunda hapsolmuş Lamia’ya rastlar. Lamia, bulunması zor bu perinin yerini Hermes’e söyleyeceğine söz verir ancak Hermes’in onu kadın hâline döndürmesi gerekmektedir çünkü Lycius adındaki Korintli genç bir adam dikkatini çekmiştir. Hermes teklifi kabul eder ve Lamia’yı güzel bir kadına dönüştürür.
Lycius, Korint’e giderken Lamia’nın yanından geçer ve onu görür görmez tüm kalbiyle âşık olur. Lycius evlenmeyi ve sevdiklerini düğüne davet etmeyi teklif edene kadar Korint’te toplumdan uzak bir şekilde yaşarlar. Lamia bu teklife karşı gelir ama en sonunda tek bir şartla kabul eder: Tyana’lı filozof Apollonius davet edilmeyecektir. Beklendiği üzere, Tyana’lı Apollonius davetsiz bir şekilde düğüne gelir. Lamia’ya dikkatli bir şekilde bakarken Lycius, Lamia’nın rahatsız olduğunu fark eder ve Apollonius’a bakmamasını söyler. Apollonius şöyle cevap verir:
“Aptal!” dedi sofist alçak bir sesle
Aşağılayıcı bir hırçınlıkla; buna karşılık,
Ölümün eşiğindeymiş gibi bir inilti yükseldi Lycius’tan,
Kalbine bıçak saplanmışçasına çöktü, ruhu sızlayan gölgenin yanına.
“Aptal! Aptal!” diye tekrarladı, ne yumuşadı bakışları
Ne baktı başka bir yöne; “hayattaki tüm kötülüklerden
Korudum seni bugüne kadar,
Ve şimdi bir yılanın avı olmanı mı seyredeceğim?”
Ardından Lamia ölümün soluğunu verdi; sofistin bakışı,
Keskin bir mızrak gibi içini delip geçti,
Keskin, zalim, delici, yakıcı: O ise,
Güçsüz eliyle elinden geldiğince,
Ona susmasını işaret etti ama neye yarar,
Sofist baktı, bir daha baktı baştan başa – Hayır!
“Bir Yılan!” diye yankılandı sesi; sözler ağzından dökülür dökülmez,
Ürkütücü bir çığlıkla ortadan kayboldu Lamia:
Ve Lycius’un kolları mutluluktan yoksun kaldı. (John Keats, Lamia, Bölüm 2)
Lamia düğünde ortadan kaybolur kaybolmaz, Lycius kederden ölür.
İngiliz ressam John William Waterhouse (1849-1917) da Lamia’nın hikâyesinden esinlenmiştir. Lamia ve Asker (1905) adlı eserinde John William Waterhouse, John Keats’in Lamia adlı şiirinden ilham almıştır. Resimde güzel bir kadın olarak gösterilen Lamia, ona hayranlıkla bakan bir asker (Lycius) ile birliktedir. Fakat yakından bakıldığında Lamia’nın kolundan sarkan yılan derisinin ve yılan kuyruğunun onun pusuda bekleyen korkunç tabiatını sembolize ettiğini görebilirsiniz. Lamia (1909) adlı eserinde, Lamia su kenarında oturmuş güzel yansımasına bakmaktadır. Onun gerçek yüzünü gösteren tek şey, vücudunu saran ve yılan derisini sembolize ettiği düşünülen koyu mavi işlemeli kumaştır. Aynı dönemdeki diğer sanatçılar da benzer bir yöntem kullanmışlardır: Lamia’yı genç, büyüleyici bir kadın olarak resmederken, her zaman gerçek doğasını yansıtan bir ipucu eklemişlerdir ve bu genellikle etrafta görünen bir yılan derisidir.
Diğer İblislerle Benzerlikleri
Britanyalı şair ve tarihçi Robert Graves (1895-1985), Lamia’nın, Aka’ların ibadetini yasakladığı Libyalı savaş ve aşk tanrıçası Neith’in (aynı zamanda Anatha ve Athene olarak da bilinir) şeytanlaştırılmış hâli olduğunu iddia etmiştir. Ayrıca Lamia ve çocuklarının etini yiyen Sümerli Lamme yaratıkları arasında da benzerlikler vardır.
Lamia ayrıca İncil’deki Lilith ile de karşılaştırılır ve bu iki iblisi tanımlamak için Lilith-Lamia adı ortaya çıkmıştır. Benzer bir görünüme sahiptirler, yenidoğanlar ve çocuklar için bir tehdit olarak görülmüşlerdir. Buna ek olarak, ikisi de günahkâr cinsel çağrışımlara sahiptir ve âşıklarının kanını emerler. İkisi de “gece cadısı”, “gece canavarı” ve “gece perisi” olarak anılmaktadırlar.
Tarih Boyunca Lamia
Yunan toplumunda Lamia, ahlâki pusulasını kaybeden kadınların neye dönüşebileceklerine dair uyarı niteliğinde bir hikâye olarak görülüyordu. Ahlâklı Yunan kadınları, genç erkekleri öldürmek yerine onlarla evlenip birlikte yaşamalıydılar. Görevleri çocukları yemek değil, doğurmak ve onlara bakmaktı. Filozoflar onu arzu ve açgözlülüğün olumsuz bir örneği olarak kullandılar; çekici ve baştan çıkarıcı olarak görülebilen şeylerin, her zaman yıkım ve yozlaşmayla sonlanacağını vurgulamışlardır. Lamia’nın hikâyesi çocukları korkutup uslu durmalarını sağlamak için de kullanılmıştır. Lamia, Antik Yunanistan’ın canavarıydı.
Hem Aristoteles (MÖ 384-322) hem de evrensel bir bilgin olan Albertus Magnus (MS 1280 civarı), Lamia’yı bir hayvanla karşılaştırarak doğal dünyaya bir anlam katmaya çalışmışlardır. Aristoteles, History of Animals adlı eserinde “lamia-köpekbalığı” olarak bilinen büyük bir balıktan bahseder. Bu fikir zamanla kalıcılığını korumuş ve daha sonra Yunanlılar, denizde yaşayan ve tehlikeli bir denizkızı gibi betimlenen bir Lamia figürü ortaya koymuşlardır.
Albertus Magnus, De animalibus adlı eserinde Lamia’yı, yavrularını emziren ve onlara bağlı çok büyük bir hayvan-kadın melezi olarak tanımlar. Lamia’nın çocuklarına bağlı olması, çocukları canice öldürüp yiyen bir kadından daha akla uygundur çünkü bu, bir kadının temsil etmesi gereken her şeye ters düşer.
Lamia’nın vahşi ve acı dolu doğası, tarih boyunca yerini korumuştur. Lamia, uslu durmaları için çocukları korkutmak ve ahlâki bir ders vermek amacıyla kullanılmış, şairlere ve sanatçılara ilham kaynağı olmuş ve doğa bilimlerinin öneminin yeniden oluşmasına yardımcı olmuştur.
