Antik Çin, geniş ve sürekli değişen bir jeopolitik manzarayı kapsıyordu ve üç bin yıl boyunca ürettiği sanat, şaşırtıcı olmayan bir şekilde, aynı derecede çeşitlidir. Yine de, devamlı yerli teknik gelişmeler, materyal ve tatlar, ve yabancı fikirlerin etkilesine rağmen, Çin sanatında, nerede veya ne zaman ve hangi amaçla üretildiğine bakılmaksızın genel terimlerle tanınmasını mümkün kılan belirli nitelikler vardır. Bu temel nitelikler doğa sevgisini, sanatın ahlaki ve eğitici kapasitesine olan inancını, basitliğe olan hayranlığı, başarılı fırça darbelerinin takdirini, konuyu farklı bakış açılarından görme ilgisini, ve lotus yapraklarından ejderhalara kadar çok kullanılan motiflere ve tasarımlara sadakatlığı içerir. Çin sanatı, Doğu Asya'daki komşularının sanatını büyük ölçüde etkiledi, ve özellikle seramik, resim ve yeşim işçiliğindeki başarılarının dünya çapında takdir görmesi bugün de devam etmektedir.
Sanatın Amacı
Çin ve diğer birçok antik kültür arasındaki önemli fark, Çinli sanatçıların büyük bir kısmı profesyonel değil, aynı zamanda akademisyen olan amatör beylerdi (ve birkaç hanım). Konfüçyüs'ün ve onun ölçülü ilkelerinin öğrencileri olan bu kişiler, genellikle şiirler yayınlayan edebiyatçılardı. Sanat, onlar ve onların kitleleri için değer verdikleri felsefi yaşam yaklaşımını yakalamanın ve sunmanın bir yoluydu. Bu sebeple, yarattıkları sanat çoğu zaman minimal ve yapaylıktan uzak, hatta bazen batılı gözlere biraz sade gelebilir. Çin tarihinin büyük bölümünde sanat, sanatçının iyi karakterini ifade etmek içindi ve yalnızca onun pratik sanatsal becerilerinin bir sergisi değildi. Uygunluk veya li gibi Konfüçyüsçü ilkeler, sanatı üreten ve tüketen birçok kişi tarafından aranıyordu.
Doğal olarak, İmparatorluk sarayı veya zengin patronlar tarafından, güzel binaların ve mezarların duvarlarını ve iç mekanlarını dekore etmek için istihdam edilen profesyonel sanatçılar da vardı. Elbette, değerli malzemeleri az sayıdaki kişi için sanat eserlerine dönüştüren binlerce zanaatkar da vardı, ancak bunlar modern anlamda sanatçı olarak kabul edilmiyordu. Çin'de gerçek değer taşıyan sanatlar hat sanatı ve resimdi. Eğer günümüz sanat dünyası belli bir züppelikten mustaripse, o zaman Çinliler belki de sanatın ne olduğu ve ne olmadığı sorularına ilk kapılanlardı.
Çin'de sanata karşı bir ilgi oluştu ve giderek daha fazla insan sanat koleksiyoncusu oldu. Çin sanatının tarihi hakkında insanlara rehberlik etmek için geçmiş sanatçıların çeşitli değerlerinin yararlı sıralamalarıyla metinler basılmıştı. Bir bakıma sanat, uyulması gereken kurallarla bir nevi standart hale geldi. Sanatçıların eğitimlerinin bir parçası olarak büyük ustaların eserlerini incelemeleri ve kopyalamaları bekleniyordu. Sanat eserlerini değerlendirme konusunda en ünlü ve uzun süredir varlığını sürdüren tavsiye kaynaklarından biri, MS 6. yüzyıl sanat eleştirmeni ve tarihçisi Xie He'nin, ilk olarak artık kaybolmuş olan Ressamların Sınıflandırılmasına Dair Eski Kayıtlar adlı eserinde yayımlanan altı maddelik listesidir. Bir resmin değerlerini değerlendirirken izleyicinin şunları değerlendirmesi gerekir (1. madde en önemli ve esas olanla birlikte):
Canlılık anlıma gelen Ruh Rezonansı.
Fırçayı kullanmak anlamına gelen Kemik Yöntemi.
Formları tasvir etmek anlamına gelen Nesneye uygunluk.
Renk koymakla ilgili olan Tipe uygunluk.
Bölme ve planlama, yani yerleştirme ve düzenleme.
Kopyalama yoluyla iletim, yani modellerin kopyalanması. (Tregear, 94)
Sanat yaratımı ve takdirine ilişkin bu nispeten katı kurallar, o zaman büyük ölçüde sanatın bir şekilde izleyiciye fayda sağlaması gerektiği inancından kaynaklanıyordu. Sanatın sanatçıların kendi duygularını ifade edebileceği ve etmesi gerektiği fikri, daha doğrusu kabulü ancak daha modern zamanlarda ortaya çıkacaktı. Ama bu, dünyanın her yerinde olduğu gibi, gelenekleri hiçe sayan ve kendilerine özgü, benzersiz eserler ortaya koyan eksantriklerin olmadığı anlamına gelmiyor. Çin'de resme bakmadan müzik eşliğinde resim yapan sanatçılar, sadece sarhoşken resim yapan ve fırça yerine şapkasını kullanan sanatçılar, resim yaparken parmaklarını veya ayak parmaklarını kullanan sanatçılar ve hatta stüdyosunun zeminine serilmiş ipeğe mürekkep sıçratan ve sonra asistanını üzerinde sürükleyen bir aksiyon sanatçısı bile var. Ne yazık ki bu yeniliklerin sonuçları bugün Asya sanatının dünyadaki müzelerinde sergilenecek şekilde günümüze ulaşamamıştır.
Kaligrafi
Hat sanatı -ve antik Çinliler için kesinlikle bir sanattı- fırça ve mürekkep kullanarak üstün kontrol ve beceri göstermeyi amaçlıyordu. Hat sanatı, Han Hanedanlığı döneminde (MÖ 206 - MS 220) Çin'in en önemli sanat biçimlerinden biri olarak ortaya çıktı ve bundan sonraki iki bin yıl boyunca tüm eğitimli erkeklerin bu alanda usta olması bekleniyordu. Bazı kadınlar, ya da en azından saraydaki bazı şahsiyetler, yetenekli hattatlar olarak tanındılar; bunların en önemlisi, büyük üstat Wang Xizhi'ye (MS 303-361) ders verdiği söylenen Leydi Wei'dir (MS 272-349).
Sanat, salt yazının çok ötesinde, farklı kalınlıklarda fırça darbeleri, bunların ince açıları ve birbirleriyle olan akıcı bağlantıları kullanarak, tüm bunları sayfadaki hayali alanlara hassas bir şekilde yerleştirerek estetik açıdan hoş bir bütün yaratıyor. Kısa sürede bir uzmanlık gelişti ve hat sanatı ritüel, müzik, okçuluk, arabacılık ve sayılarla birlikte altı klasik ve kadim sanattan biri haline geldi.
Yazım teknikleri ve kuralları, eleştirmenlerin sanatçının fırça darbelerini güçlü bir şekilde kullanmasını, kendiliğindenliğini ve derinlik yanılsaması yaratmak için yaptığı çeşitliliği aradığı resim sanatını da etkilemiştir. Hat sanatının resim sanatına olan bir diğer etkisi ise kompozisyona ve boşluk kullanımına verilen önemdi. Son olarak, kaligrafi o kadar önemli olmaya devam etti ki, izleyicinin gördüğünü tarif etmek ve açıklamak, başlığı belirtmek (her ne kadar orijinal sanatçı tarafından tüm resimlere bir isim verilmemiş olsa da) veya yaratıldığı yeri ve kime yönelik olduğunu kaydetmek için resimlerde bile görüldü. Zamanla bu tür notlar ve hatta şiirler genel kompozisyonun integral bir parçası ve resmin ayrılmaz bir parçası haline geldi. Daha sonraki sahipler ve koleksiyoncular tarafından daha fazla yazıt ekleme, hatta bunlara yer açmak için orijinal parçaya ekstra ipek veya kağıt parçaları ekleme modası da vardı. Örneğin, MS 7. yüzyıldan itibaren sahipleri sıklıkla kırmızı mürekkeple kendi mühürlerini eklediler. Görünüşe göre Çin resimleri sürekli olarak elle tutulup ince bir kaligrafiyle süslenmek için tasarlanmıştı.
Resi̇m Sanatı
Çinli ressamlar çeşitli malzemeler üzerine, birçok formatta resim yaptılar. En popüler formatlar duvarlar (yaklaşık MÖ 1100'den itibaren), tabutlar ve kutular (yaklaşık MÖ 800'den itibaren), paravanlar (yaklaşık MS 100'den itibaren), elle bakılmak veya duvara asılmak üzere tasarlanmış ipek parşömenler (yaklaşık MS 100'den itibaren yatay ve yaklaşık MS 600'den itibaren dikey), sabit yelpazeler (yaklaşık MS 1100'den itibaren), kitap kapakları (yaklaşık MS 1100'den itibaren) ve katlanır yelpazelerdi (yaklaşık MS 1450'den itibaren).
İlk sanatçıların en popüler malzemeleri ahşap ve bambu idi, ancak daha sonra sıvalı duvarlar (MÖ 1200 civarı), ipek (MÖ 300 civarı) ve kağıt (MS 100 civarı) benimsendi. Tuvalin yaygın olarak kullanılması ancak MS 8. yüzyılda mümkün olmuştur. Fırçalar hayvan kıllarından yapılır, uçları sivrilerek kesilir ve bambu veya tahta bir sapa bağlanırdı. Önemli olan, bunların tam olarak hattatın kullandığı aletler olmasıydı. Kullanılan mürekkepler, hayvansal veya bitkisel maddelerden oluşan kurutulmuş bir kekin, mineral ve tutkalla karıştırılıp ıslak bir taşa sürülmesiyle elde ediliyordu. Mürekkeplerin ticari üretimi olmadığından her sanatçı kendi mürekkeplerini zahmetle üretmek zorundaydı.
Çin resim sanatının en popüler iki teması portreler ve manzaralardı. Çin sanatında portreler Savaşan Devletler Dönemi'nde (MÖ 5.-3. yüzyıl) başlamış ve geleneksel olarak büyük bir kısıtlamayla resmedilmiştir. Bunun nedeni genellikle portrenin konusunun büyük bir bilgin, rahip veya saray görevlisi olması ve dolayısıyla sanatçı tarafından saygıyla tasvir edilmesi gereken iyi bir ahlaki karaktere sahip olmasıdır. Bu nedenle, yüzler çoğu zaman duygusuz görünür, yalnızca belli belirsiz bir duygu veya karakter ifadesi vardır. Çoğu zaman, kişinin karakteri resimdeki diğer insanlara karşı tutum ve ilişkilerinde çok daha açık bir şekilde ifade edilir; bu özellikle imparatorların ve Budist figürlerin portreleri için geçerlidir.
Ancak daha gerçekçi portre örnekleri de vardı ve bunlar özellikle mezarların duvar resimlerinde görülebilir. Portreciliğin bir dalı, tarihi figürleri ahlaki davranışın faydalarını gösteren hayatlarından belirli öğretici sahnelerde resmetmekti. Doğal olarak, daha az yüce amaçları olan insanların resimleri de vardı ve bunlar arasında, genellikle bir bahçede geçen, Çin aile yaşamının popüler sahneleri de vardı.
Manzara resmi, sanatçılar kadar eski bir geçmişe sahipti; ancak bu tür, sanatçıların insanlığın doğadaki yerini daha fazla önemsemeye başladığı Tang Hanedanlığı döneminde gerçek anlamda popülerlik kazandı. Tang resimlerinde genellikle küçük insan figürleri izleyiciyi dağların ve nehirlerin panoramik manzarasında rehberlik eder. Dağların ve suyun manzara resmine hakim olması şaşırtıcı olmasa gerek, zira Çincede manzara kelimesi tam anlamıyla “dağ ve su” anlamına geliyor. Ağaçlar ve kayalar da ön plana çıkarılır ve tüm sahne genellikle yılın belirli bir mevsimini yakalamayı amaçlar. Renklerin kullanımı sınırlıydı; ya tek bir rengin çeşitli tonlarından oluşan her şey (hat sanatının köklerini gösteren) ya da iki rengin birleşimi, genellikle mavi ve yeşiller.
Taoistlerin dingin doğayı seyretmenin faydasına olan inancına uygun olarak, manzara resimlerinin huzurunu bozacak hiçbir şey yoktur; örneğin çiftlik işçileri ve belirli bir mekanın tasvir edilmesi amaçlanmamıştır. Daha sonraki dönemlerde ise bambu bahçeleri gibi çok özel temalara yoğunlaşan daha samimi ve soyut doğa sahneleri görülecektir. Tek bir hayvanın, çiçeğin veya kuşun ayrıntılı resimleri, Song Hanedanlığı'ndan (MS 960-1279) itibaren özellikle popülerdi, ancak bunlar Çin resminin diğer kategorilerine göre sanatsal açıdan daha düşük kabul ediliyordu.
Yine de, bazı hayvanlar belirli fikirlerin sembolü haline geldi ve bronz işçiliği gibi diğer sanat formlarında olduğu gibi resimlerde de yer aldı. Örneğin, bir çift mandarin ördeği mutlu bir evliliği, bir geyik parayı ve balık doğurganlığı ve bolluğu ifade ediyordu. Benzer şekilde, bitkiler, çiçekler ve ağaçların kendi anlamları vardı. Bambu, iyi bir bilginin olması gerektiği gibi düz ve doğru büyür, çam ve selvi dayanıklılığı, şeftali uzun ömrü temsil eder ve her mevsimin kendine özgü çiçeği vardı: şakayık, lotus, krizantem ve erik.
Resimlerde derinlik, ortaya sis ya da göl yerleştirilerek sağlanmış, dağların daha geride kaldığı yanılsaması yaratılmıştır. Diğer yöntemler arasında, daha uzaktaki nesneleri boyamak için daha soluk mürekkep ve daha soluk vuruşlar kullanılırken, ön plandaki nesneler daha koyu ve daha ayrıntılı hale getiriliyor. Sahneyi birkaç farklı bakış açısı ve çoklu perspektiflerle resmetmek Çin resminin ortak özelliklerinden biridir. Çin manzara resimlerinin en ünlülerinden biri, MS 8. yüzyılda yapılmış ve 'İmparator Ming Huang'ın Shu'da Seyahati' olarak bilinen ipekten yapılmış panoramadır. Tipik Tang stilinde, sadece mavi ve yeşil tonlarının kullanıldığı, dağ manzarasının geniş ve ayrıntılı bir başyapıtıdır. Orijinali kayıptır ancak daha sonraki bir kopyası Taipei Saray Müzesi'nde görülebilir.
Heykel
Büyük ölçekli figür heykelleri günümüze iyi ulaşamamış olsa da, Longmen Mağaraları'ndaki kaya yüzeyinden oyulmuş olanlar ve Luoyang yakınlarındaki Fengxian tapınağı gibi bazı anıtsal örnekler hâlâ görülebilmektedir. MS 675'e tarihlenen 17,4 metre yüksekliğindeki figürler bir Budist Göksel Kral ve iblis koruyucularını temsil ediyor. Gerçek boyutlu ölçekteki Çin heykelinin bir diğer ünlü örneği ise Shi Huangti'nin "Terracotta Ordusu" figürleridir. MÖ 3. yüzyılda yaşamış Qin imparatorunun mezarını korumak için 7.000'den fazla savaşçı figürü, 600 at ve çok sayıda savaş arabası yerleştirilmişti. Her biri kalıplardan yapılmış sınırlı sayıda birleştirilmiş vücut parçalarından yapılmış olmasına rağmen her bir figürü benzersiz kılmak için çok çaba sarf edildi.
Özellikle yüzler ve saçlar, benzersiz bireylerden oluşan gerçek bir ordu yanılsaması yaratmak için değiştirildi. Daha küçük ölçekli eserlere gelince, Shang Hanedanlığı (MÖ 1600-1046 civarı) döküm bronz işçiliğiyle ünlüdür. Bronz kapların yaygın şekilleri üç ayaklı kazanlardır, bazen bacakları hayvan, kuş veya ejderha şeklinde yapılır. Dairesel veya kare olabilirler ve birçoğunun kapakları ve kulpları vardır. Keskin kabartma süslemeler tekrar eden desenler, maskeler ve kıvrım motiflerini içerir. Shang sanatçıları ayrıca koçlar, filler ve mitolojik yaratıklar gibi üç boyutlu hayvanlar biçiminde kaplar da ürettiler.
Han döneminde taş veya tuğla üzerine damgalanmış ve kabartma sahnelerin işlendiği küçük ölçekli heykeller özellikle mezarlarda yaygındı. Olağanüstü örnekler Jiaxiang'daki Wu Liang Tapınağı'ndan geliyor. MS 151 veya MS 168'e tarihlenen, savaş sahneleri ve Konfüçyüs gibi ünlü tarihi şahsiyetleri taşıyan yaklaşık 70 kabartma levha var, hepsi eşlik eden metinlerle tanımlanıyor ve bir tarih kitabına benzer resimli bir kayıtta kronolojik bir Çin tarihini kapsıyor.
Ayrıca Han döneminde, atların döküm bronz heykelleri popülerdi. Bunlar genellikle sadece bir toynak tabana dayanacak şekilde dörtnala koşarken tasvir edilir, böylece neredeyse uçuyormuş gibi görünürler. Tek başına ayakta duran kadın, erkek ve hizmetçilerin topraktan yapılmış figürinleri Han döneminde yaygındır. Küçük figürinler ve süslü tütsülükler yapmak için döküm bronz kullanılırdı. Bunlar genellikle altın ve gümüşle kakılırdı veya yaldızlanırdı. Muhteşem bir parça, MÖ 2. yüzyılın sonlarına tarihlenen diz çökmüş bir hizmetçi kız biçiminde yaldızlı bronz bir yağ lambasıdır.
İmparatorların ve önemli kişilerin mezarlarının dışında bazen büyük figürlü heykeller bulunurken, daha sonraki heykellerin çoğu Budist konuları konu alıyordu. Tang Hanedanlığı döneminde, Budist manastırlarının zenginliği büyük bir dini sanat üretimine izin verdi. Her zamanki gibi en popüler konular Buda ve bodhisattvalardı ve minyatür figürlerden gerçek boyutlu heykellere kadar uzanıyordu. Önceki dönemlerden farklı olarak figürler çok daha az durağan hale geldi, akıcı bir hareket önerdiler, hatta bazı ciddi din adamlarının zaman zaman saray dansçılarına benzediği yönünde eleştiriler bile aldılar.
Çömlekçilik
Çinliler çömlek ve seramikte ustaydı. Topraktan yapılmış ağır ve işlevsel saklama kavanozlarından en narin porselenden yapılmış zarifçe dekore edilmiş kaselere, vazolardan bahçe taburelerine, çaydanlıklardan yastıklara kadar her şeyi ürettiler. İlk sırlı ürünleri, ilk yeşil seladonları ve kobalt mavisi ile boyanmış ilk sır altı ürünlerini ürettiler. Tekniklerdeki ve fırınlardaki erken gelişmeler, Han döneminde hem daha yüksek pişirme sıcaklıklarına hem de ilk sırlı çanak çömleğe yol açtı. Özellikle Han mezarlarında sıkça rastlanan gri astarlı boyalı kaplar olmak üzere çanak çömlekler, çoğunlukla bronz kapların biçimini ve süslemelerini taklit ediyordu ve bu, daha sonraki dönemlerde birçok çömlekçinin amacı olacaktı. Kil, ölülere eşlik etmek ve muhtemelen sembolik olarak yeni bir yuvaya olan ihtiyaçlarını karşılamak için mezarlara yerleştirilen sıradan evlerin küçük, sırsız modellerini üretmek için kullanılırdı. Bu tür modellerin çoğu, bitişik hayvan kalemleri ve sakinlerinin ve hayvanların figürleriyle tamamlanır.
Tang çömlekçileri, seleflerinden daha üstün bir teknik yeterlilik düzeyine ulaştı. Bu dönemde geliştirilen yeni renkli sırlar arasında kobalt, demir ve bakırdan üretilen mavi, yeşil, sarı ve kahverengiler vardı. Renkler de karıştırılarak Tang döneminin ünlü olduğu üç renkli eşyalar üretildi. Zengin altın ve gümüş kakmalar bazen Tang seramiklerini süslemek için de kullanıldı. Yuan (1271-1368) ve Ming (1368-1644) dönemlerinde, tasarım fikirleri açısından daha önceki Çin resimlerini kopyalayan, kendine özgü ve çokça kopyalanan mavi beyaz süslemelere sahip daha da ünlü seramikler üretildi.
Küçük Sanatlar
Altın, gümüş, bakır, bronz, fildişi, renkli cam, emaye, değerli taşlar, yarı değerli sert taşlar, ipek, ahşap ve kehribar, hepsi yetenekli zanaatkarlar tarafından sanat objelerine dönüştürülen malzemelerdi; ancak belki de küçük sanatların en temel Çin malzemeleri yeşim taşı ve lake idi. Yeşim taşı, nadirliği, dayanıklılığı, saflığı ve ölümsüzlükle bağlantısı nedeniyle Çin'de özellikle değerliydi. Sert malzeme dairesel kesme matkapları ve demir aletler kullanılarak her türlü takı, günlük eşya ve hayvan, insan ve özellikle ejderha gibi efsanevi yaratıkların figürinlerine oyulmuştur. Yeşim taşı özellikle ritüel amaçlı kullanılan bi disk ve zong (cong) tüpleri gibi çok sayıda üretilen ancak işlevleri bilinmeyen nesneler için kullanılırdı. Yeşimin benzersiz ama çarpıcı bir kullanımı, Han kraliyet mezarlarında ölen kişinin bedenini örtmek için 'kıyafetlerin' yaratılmasıydı. 'Kıyafetler' vücudun hatlarını kaplar ve altın veya gümüş tel kullanılarak birbirine dikilmiş iki bin kadar ayrı ayrı oyulmuş dikdörtgen yeşim parçasından yapılır.
Cila (şelak ve reçineden oluşan bir sıvı) Çin'de Neolitik dönemden itibaren ahşap ve diğer malzemelerden yapılmış nesneleri kaplamak için kullanılmıştır. Paravanları, mobilyaları, kaseleri, fincanları, heykelleri, müzik aletlerini ve tabutları renklendirmek ve güzelleştirmek için kullanılırdı; ayrıca doğadan, mitolojiden ve edebiyattan sahneleri sergilemek için oyulabilir, işlenebilir ve kakılabilirdi. The state sponsored and supervised the production of lacquerware, with different schools of lacquer art producing common forms but with recognisably distinct designs. Lake eşyalar tabak, fincan ve kavanoz şeklini aldı. Çanak çömlek gibi, genellikle metal kapları taklit ettiler, ancak özellikle bulutların arkasından çıkan ve muhtemelen öbür dünyanın ruh dünyasını temsil eden efsanevi yaratıkların sahneleriyle daha ayrıntılı bir şekilde dekore edildiler.
