Kiev Rus Knezliği (862-1242), günümüz Belarus, Ukrayna ve Rusya'nın bir bölümünde (Rusya, bir İskandinav halkı olan Rus'tan hareketle adlandırılır) bulunan bir ortaçağ siyasi federasyonuydu. Kiev Rus adı, modern bir zaman (19. yüzyıl) tanımıdır, ancak bölgenin Orta Çağ'da nasıl bilindiği 'Rus ülkesi' ile aynı manaya sahiptir.
Rus, Kiev şehrinden hüküm sürdü ve bu sebeple 'Kiev Rus' basitçe "Kiev Rus'unun toprakları" anlamına geliyordu. Rus'dan evvela, 839'da Konstantinopolis'ten Dindar Louis (814-840) sarayına giden diplomatik bir vazifede servetlerini kaydeden Aziz Bertin Yıllıkları'nda bahsedilir. Yıllıklar Rus'un İsveçli olduklarını iddia etmekte ve bu mümkün lakin onların etnik kökenleri hiçbir zaman kesin olarak kurulmamıştır.
Rusların doğuya gelişinin hikayesi evvela Rusya'nın İlk Vakayinamesinde (Geçmiş Yılların Hikayesi olarak da bilinir, yaklaşık 12. yüzyıl) anlatılır. Bu çalışma, ülke halkının 9. yüzyılın ortalarında Rus'u (İskandinav Vikingleri olarak tanımlanır) ülkelerinde idare etmeye ve nizamı sürdürmeye nasıl davet ettiğini anlatır. Biri Rurik olmak üzere üç kardeş daveti kabul etti ve 700 yıldan fazla sürecek Rurik Hanedanlığını kurdu.
Hadiselerin bu versiyonu günümüzde 'Normanistler' (Rurikid Hanedanlığı için İskandinav kökenini kabul edenler) olarak etiketlenen ve Rusya ve sair devletlerin Slav kökenini müdafaa eden sözde 'Norman aleytharları' tarafından sorgulanan tarihçiler tarafından desteklenmektedir. Normanist iddialar şu anda daha geçerli kabul ediliyor ve genel olarak İskandinav lider Rurik'in (862-879) kesintisiz bir çizgide devam edecek olan hanedanı kurduğu ve Rusya'nın ilk Çarı IV. İvan (1547-1584), Korkunç İvan olarak da bilinir, zamanına kadar bu hanedanın dayandığı kabul edilir.
Kiev Knezliği 1237-1242 yılları arasında Moğolların eline geçti, bölgeyi parçalara ayırdı ve bu parçalar nihayetinde muasır Belarus, Rusya ve Ukrayna devletlerine dönüştü.
Birincil Kronik ve Erken Krallar
Rus Birincil Kroniği muhtemelen 1113'te Kiev'de tamamlandı ve bir zamanlar keşiş Nestor'a (1056-1114) atfedildi, lakin şimdi muhtemelen Nestor tarafından tashih edilen daha önceki çalışmaların bir derlemesi olduğu düşünülüyor. Hayatta kalan en eski el yazması, çalışmanın önceki tarihini doğrulayan editör notları ile 1377'den kalmadır. Kronik'ten düzenli olarak tarihi anlatı olarak bahsedilir, ancak bir dizi mitik veya efsanevi yön içerdiği için buna meydan okunmuştur. Öyle olsa dahi, bölgeden gelen arkeolojik deliller, anlattığı hadiselerin hepsini olmasa da ekserisini desteklemektedir.
Çalışma, İncil'deki Büyük Tufan'dan sonra Hz. Nuh'un oğullarının (Ham, Sam ve Yafes) dünyayı aralarında paylaştıklarını ve Yafes'in Kiev bölgesini tahsisinin bir parçası olarak aldığını iddia ederek başlar. Yafes'in topraklarında nizamı sağlamak için yaptıklarından söz edilmez, ancak Kronik, insanların birbirleriyle savaştığını ve sonunda Orta Asya'daki Hazarlar (Türkler) ve İskandinavya'daki Varanglılar (Vikingler) tarafından boyun eğdirildiğini anlatır.
Bölgedeki Slavlar, Hazarlara ve Vareglere haraç ödemek mecburiyetinde kaldı, ta ki Varegleri kovup Hazarlarla münasebetlerini sürdürene değin. Lakin daha sonra, kendilerini idare edemeyeceklerini ve Hazarlara ödenen haraçların çok büyük olduğunu gördü. Vareglere ödeme yapmaktan bıkmış olsalar da, hayatın onların muhafazası altında daha iyi olabileceğini kabul ettiler. Kronik şöyle diyor:
Kendi kendilerine dediler: Bize hükmedecek ve bizi kanuna göre yargılayacak bir hükümdar arayalım. Bunun üzerine onlar denizaşırı Vareg Ruslarına gittiler; Bu belirli Varegliler Rus olarak biliniyordu, tıpkı bazılarının İsveçli ve diğerlerinin Normanlar, İngilizler, Gotlu olarak adlandırılması gibi, çünkü bu şekilde adlandırıldılar. (59)
Slav elçileri Rusya'nın müphem topraklarına geldiler ve onları gelip topraklarını kral olarak idare etmeye davet ettiler. Üç asil kardeş daveti kabul etti. Kronik şöyle devam eder:
En yaşlısı Rurik, Novgorod'a yerleşti; ikincisi, Sineus, Beloozero'ya; ve üçüncüsü Truvor, İzborsk'a. Bu Varegliler sebebiyle, Novgorod bölgesi Rus ülkesi olarak tanındı. Novgorod'un şimdiki sakinleri Vareg ırkından geliyor, lakin daha evvel Slavlardı. (59-60)
Bu bölgelerdeki İskandinav yerleşmelerinin doğrulanması, arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan fiziki delillerden geliyor. 750 civarında, Staraja Ladoga'da Volkhov Nehri yakınında bir yerleşme kuruldu; bu bölgedeki ilk İskandinav köyüydü. Bilgin Thomas S. Noonan şöyle yazmakta:
Arkeolojik deliller, İskandinavların başlangıçtan itibaren Ladoga'da yaşadığını göstermekte: 750'lerin bir tabakasında, Odin yüzlü bir tılsım da dahil olmak üzere bir dizi İskandinav-Baltık demircilik aleti bulundu… Ladoga'yı ziyaret eden İskandinavlar istila ve yağmalamaya gelmediler. Civarda başka kasaba yoktu, manastırlar yoktu ve mahalli halkların komşu mezar höyükleri ihtivaları itibarıyla çok mütevazıydı. Burada çalınacak çok az değer vardı. Ladoga, bütün tabii zenginlikleriyle Avrupa Rusya'sının iç bölgelerine erişmeyi kolaylaştırmak için yaratıldı. (Sawyer, 141-142)
Deliller ayrıca, Ladoga'nın daha sonra mevsimlik bir yerleşme mahalli haline geldiğini veya en azından, Kronik'in Slavların Varegleri dışarı atıp sonra onları geri davet ettiği anlatısına uygun olarak nüfusun dalgalanmaya işaret ettiğini gösteriyor. Novgorod'da ve Kronik'te bahsedilen diğer sitelerde İskandinav eserleri de bulunmuştur.
Gelişlerinden iki sene sonra, iki küçük kardeş öldü ve Rurik, başkent Novgorod'la birlikte bölgelerini kendi başına aldı. Rurik'in grubundan iki adam, Askold ve Dir, ondan ülkeyi terk etmek ve Çargrad'da (Konstantinopolis) servetlerini aramak için müsaade istedi ve izin verildi. Çargrad'a giderken Kiy (Kiev) adlı bir tepedeki bir şehirde durdular, orayı fethettiler ve ardından hakiki Viking tarzında çevredeki sahaya baskın yapmaya başladılar. Kronik, onlara, Tanrı tarafından gönderildiği söylenen bir fırtına tarafından sürülen 200 Viking gemisini (860) içine alana Konstantinopolis'e yapılan ünlü taarruzu aktarır; ancak bu baskının zamanı tarihi anlatının geri kalanına uymuyor.
Rurik Novograd'da eceliyle öldü ve küçük oğlu İgor'u, kendisinden sonra gelen akrabası Oleg'in (Novgorodlu Oleg ve Kahin Oleg, 879-912, olarak da bilinir) bakımına emanet etti. Oleg, Novgorod'dan muhitindeki toprakları fetheden ve sağlamlaştıran bir seri askeri mücadele başlattı. Nihayet Kiev'e geldi ve Askold ve Dir'in baskınlar yoluyla nasıl muazzam bir servet biriktirdiklerini gördü.
Oleg, Her ikisini de şehirden çıkmaları için kandırdı, öldürdü ve bölgenin kontrolünü ele geçirerek o esnada başkenti Novgorod'dan Kiev'e taşıdı (882). Müzakereler ve askeri kuvvet sayesinde, birçok kabileyi ve yerleşmeyi Hazarlara haraç ödemeyi bırakıp onun yerine kendisine ödeme yapmaya ikna etti. Saltanatı sona erdiğinde, Oleg Rus'un bölge üzerindeki kontrolünü büyük ölçüde genişletti ve Kiev'in hazinesini doldurdu.
Ölümüyle alakalı bir kehanet sebebiyle Kahin Oleg (aslında Rahip Oleg olarak tercüme edilir) olarak biliniyordu. Oleg'in sahip olduğu ama kehanet sebebiyle binmeye asla cesaret edemediği güzel bir at tarafından öldürüleceği önceden söylenmişti. Oleg atın gönderilmesini emretti, ancak her zaman iyi beslenmesi ve bakılması şartıyla. Çevre bölgeleri fethettikten ve kazançlı anlaşmalar yaptıktan sonra (bilhassa Konstantinopolis ile), saltanatından emin oldu, kehanete alay etti ve danışmanlarına, onu öldürmesi gereken ata ne olduğunu sordu. Öldüğü söylendi ve Oleg atın kemiklerinin kendisine getirilmesini istedi. Oraya vardığında, Oleg kehanetle alay etti ve atın kafatasını ezdi - ve atın altında onu ürküten, ayağından ısıran ve öldüren bir yılan ortaya çıktı.
Oleg'in yerine Rurik'in yetiştirdiği oğlu Kievli İgor (912-945) geçti. İgor, iktidara gelmeden bir süre önce Olga (daha sonra Kievli Azize Olga, d.c. 969) namında bir Varegli kadınla evliydi. Evlatlık babası gibi, İgor da muzaffer askeri seferlere katıldı ve fethedilenlerden haraç aldı. Ancak zamanla, biriktirdiği bütün servetin kendisine yetmediğini anladı ve halka daha ağır vergiler yükledi. Sonunda açgözlülüğü sebebiyle Drevlianlar olarak bilinen kabile tarafından katledildi. Oğlu I. Sviatoslav (945-972) tahta geçmek için çok gençti ve bu sebeple Olga 945-963 yılları arasında onun naibi olarak vazifesini sürdürdü.
Olga'nın ilk işi, kocasını öldürdüğü için Drevlianları cezalandırmaktı. Drevlianlar, Prens Mai ile kendisinin evlenmesini istediklerini haber gönderdiler ve Olga da aynı fikirdeymiş gibi göründü ve elçiler istedi; bu elçileri bir teknede taşınmaları için kandırarak öldürdü ve daha sonra bir çukura atarak diri diri gömdürdü. Daha sonra Drevlianların en bilge adamlarının yanına gelmesini rica etti, geldiklerinde onları yıkanmaya davet etti ve hamamları ateşe vererek yakarak öldürdü. Daha sonra Drevlianlardan İgor'u şereflendirmek için bir cenaze ziyafeti hazırlamalarını istedi, hepsinin sarhoş olmasına izin verdi ve askerlerine oradaki herkesi katlettirdi.
Hayatta kalan Drevlianlar, Igor'un katledildiği İskorosten şehrine sığındı ve Olga şehri kuşattı. Buna dayanamayınca şehre en hafif teslimiyet şartlarını dayatacağını söyledi ve her evden sadece üç güvercin ve üç serçe istedi. Bunlar çabucak verildi ve Olga skerlerine bir iplikle kuşlara bir parça sıcak kükürt tutturdu ve sonra onları şehirdeki yuvalarına geri dönmeleri için serbest bıraktı. Evlerin saçaklarında, kümeslerde ve diğer yerlerdeki bu yuvalar bir anda alev aldı ve İskorosten yanıp kül oldu. Olga hayatta kalanların ekseriyetini öldürdü yahut da köle olarak sattı lakin diğerlerini haraç ödemeye devam edebilmeleri için bağışladı.
Olga'nın intikamıyla alakalı hikayeler, Birincil Kronik'in daha efsanevi kısımları arasındadır, ancak Drevlianların ortadan kaldırılmasına dair kısmın gerçek tarihi hadiselere işaret ettiği düşünülmektedir. Bu hikayeler daha sonra, Olga'yı bölgedeki Hıristiyan misyonerlik çalışmaları sayesinde bir azize yapan kilise tarafından küçümsendi; Kiev Knezliği, oğlu ve halefinin saltanatları boyunca ağırlıklı olarak pagan olarak kalsa da. Bölgeyi Hristiyanlığa çevirecek olan Olga değil, Büyük Vladimir (980-1015) idi.
Büyük Vladimir ve Bilge Yaroslav
Olga 963'te I. Sviatoslav lehine tahttan çekildi ve hayatının geri kalanını Kiev'de ev işlerinde geçirmek için emekli oldu. Sviatoslav, topraklarını genişletmek ve ticaret yollarını kontrol etmek için Oleg ve Igor'unkinden bile daha büyük bir seri askeri harekata süratle başladı. Önce, uzun süredir rakip bir kuvvet olan Hazarya'yı, ardından Volga Bulgarlarını, Alanları ve Tuna Bulgarlarını, krallığını üç katından fazlasına ulaşana kadar fethetti.
Böyle bir seferden Kiev'e dönerken öldürüldü ve oğulları I. Yaropolk (972-980), Oleg ve Vladimir taç için savaştı. Oleg öldürüldü ve I. Yaropolk iktidara geldiğinde Vladimir akrabası Haakon Sigurdsson'un (972-995) sarayına, Norveç'e kaçtı. Burada bir Vareng kuvveti topladı ve geri dönüp krallığı geri almaya hazır hissedene kadar zamanını bekledi. Vladimir, Yaropolk'in ordularını yendi ve kardeşini pusuda öldürdü.
Vladimir babasının numunesini takip etti ve krallığı genişletmek veya belirli bölgeleri teminat altına almak için bir dizi askeri sefere çıktı. Bu yürüyüşler ve savaşlar boyunca mahalli veya milli tanrıları şereflendirmek için pagan mabetleri inşa ettirdi. Bu sıralarda (yak. 987), Bizans İmparatorluğu'ndan II. Basil (taht. 976-1025) Vladimir'den tahtını iki rakipten (bunlardan biri, Bardas Phokas, kendisini imparator ilan etmişti) müdafaa etmek için askeri yardım istedi. Vladimir bunu kabul etti ve ardından II. Basil'in kız kardeşi Anne ile evlenmeyi istedi yahut bu ona teklif edildi. Evlilik, Vladimir'in Hıristiyanlığa geçmesi şartıyla tasdik edildi.
Bu pakt, Kiev Knezliği'nin Hıristiyanlaşması ve Bizans İmparatorluğu'nda Vareng Muhafızları'nın kurulmasıyla neticelendi. Vladimir, 988'te Konstantinopolis'teki II. Basil'e 6.000 Vareng gönderdi ve bunlar Bizans imparatorlarının mümtaz korumaları ve o zamandan 14. asrın başlarına kadar müthiş bir şok birliği haline gelecekti.
Vladimir'in din değiştirmesinin bir başka versiyonu, onun pagan tanrılarına olan imanını kaybettiğini ve din adamlarıyla dini inançları ve tatbikatları hakkında konuşmak için farklı milletlere elçiler gönderdiğini iddia ediyor. Hristiyanlık, İslam ve Yahudilik üzerine araştırmalar yaptıktan sonra Konstantinopolis kiliselerinin güzelliği ile alkol ve domuz eti yeme yasağı olmaması nedeniyle Doğu Ortodoks Hristiyanlığı'nı seçti. Bu hikaye (11. yüzyılın bir noktasında) yüksek ihtimalle Vladimir'in dönüşmesini basit bir evlilik mukavelesinden uzaklaştırmak ve ecnebi tesirlerden bağımsızlığını vurgulamak için yaratıldı. Bilgin Robert Ferguson'un belirttiği gibi, Vladmir'in dönüşmesinin şartları ne olursa olsun, geniş şümullü tesirleri oldu:
Rus Ortodoks Kilisesi'nin dili olarak Eski İskandinav lisanı yerine Slav lisanının seçilmesi, asimilasyon sürecini geri döndürülemez hale getirdi. Aynı zamanda Rus cemiyetini Bizans kültürünün derin ve kalıcı tesirine açtı. (131)
Başlangıçta sadece bir ittifak oluşturmak için dönmeyi kabul etmiş olsa da, Vladimir hızla Hıristiyanlığın en iyi değerlerini benimsedi. Krallığının fakirleri için erzak sağladı ve sosyal statüleri ne olursa olsun herkese yardım etmek için şahsen hazır bulundu. Okuryazarlığı teşvik etmek için mektepler kurdu ve halkının hayatını her açıdan iyileştirdi. Ticaret gelişti ve iktisat, şehirler kuran ve çok sayıda kilise inşa eden Vladimir'in altında canlandı.
Vladimir'in yerine, iktidara geldikten sonra Vladimir'in üç oğlunu (daha sonra aziz yapılan Boris ve Gleb dahil) katlettiği için "Lanetli" olarak bilinen I. Sviatopolk (1015-1019) geçti. Sviatopolk, Vladimir'in en büyük oğlu olabilir ama bu meçhuldür. Saltanatı fark edilemezdi ve Vladimir'in bir başka oğlu olan Bilge Yaroslav olarak bilinen I. Yaroslav (1019-1054) tarafından tahttan indirildi.
I. Yaroslav, Kiev Knezliği'nin son büyük hükümdarıydı. İsveç Kralı Olof Skotkonung'un (995-1022) kızı Ingegerd Olofsdotter (yaklaşık 1001-1050) ile evlendi ve daha sonra çocuklarının diğer milletlerlerden izdivaçları yoluyla mühim ittifaklar kurdu. Ayrıca yasaları yeniden düzenledi, Konstantinopolis ile önemli anlaşmalar yaptı ve sınırlarını göçebe Türk Peçeneklerin istilalarından korudu. Bir savaşçı olarak bir Rus kralı ananesine uygun olarak, bir seri muzaffer askeri sefere kumanda etti ve Kiev Knezliği'ni kültürel ve iktisadi zirvesine yükseltti. 1037 civarında, Novgorod'daki Aziz Sofya'nın inşaatına başladı, Aziz Sofya Katedrali, Kiev hala dünyanın en etkileyici ortaçağ kiliseleri arasındadır; kilisenin zenginliği, I. Yaroslav'ın saltanatının ihtişamının ispatıdır.
Ölümünden sonra, diğer şehirler ve prenslikler ayaklanıp evlatları güç için birbirleriyle savaşırken, Kiev Knezliği dağıldı. Kiev'deki sonraki hükümdarlar, krallığı bir arada tutacak kadar güçlü değildi ve ayrı, daha küçük, idare şekilleri gelişti. Bilhassa 12. yüzyıldaki Kuzey Haçlı Seferleri, krallığın Baltık bölgesini devirdi ve Dördüncü Haçlı Seferi (1202-1204)'nde gerçekleşen İstanbul'un İstilası (1204) yoluyla ticareti mahvetti ve Yunanistan'a giden ananevi yollara erişimi kesti. 1237-1242 Moğol İstilası sırasında, Kiev Knezliği artık birleşik bir federasyon değildi ve ayrı devletler kolayca ele geçirildi.
Vikings'de Kiev Knezliği ve Mirası
Kiev Rus Knezliği, popüler TV dizisi Vikings'in 2019'daki 6. Sezonunda, Kahin Oleg'in (Rus aktör Danila Kozlovsky tarafından oynanan) tekrar eden karakterini merceğe alarak yer aldı. Vikings düzenli şekilde tarihi hadiseleri bir miktar poetik lisansla sıkıştırır veya birleştirir ve dizinin Oleg'i ve bölgedeki muhtelif hadiseleri tasvir etmesi aynı yolu izler. Kiev Knezliği'nin diziye dahil edilmesi, Viking baskınlarının ve göçün diğer kültürler üzerindeki tesirini sürekli olarak vurgulayan bir dizide mühim bir gelişmeydi.
Sözde Anti-Normanist tarihçiler Slav bölgelerindeki İskandinav etkisinin ehemmiyetsiz olduğunu iddia etmeye devam etseler de, fiziki ve edebi deliller aksini iddia ediyor. Staraja Ladoga, Novgorod ve Kiev'e yerleşen Vareng Rus, zamanın en zengin ve en istikrarlı kültürlerinden birini kurmuştur. Büyük Vladimir ve I. Yaroslav gibi Rurik hükümdarları altında müşterek bir dini inanca sahip bir milli kimliğin gelişmesi, bölgede daha sonra ortaya çıkacak ülkelerin temellerini atmıştır.
