Kemiksiz Ivar (Eski Norveç dilinde Ívarr hinn Beinlausi) Eski İskandinav ve orta çağ ve Latin kaynaklarından efsanevi Viking kralı Ragnar Lothbrok’un oğlu olarak bilinir, efsanelere göre babası ve erkek kardeşleriyle birlikte akınlar düzenleyerek MS 9. yüzyılda İngiltere’de York’un hükümdarı olur. Lakabı, evliliklerini tamamına erdirmeden önce üç gece beklemesi ve yaptıkları çocuğun kemiksiz doğmaması adına Ragnar’ı uyaran Aslaug ile Ragnar’ın, düğün gecesindeki sabırsızlığının talihsiz bir sonucudur. Açıkçası Ivar’ın kemiksiz olmasının neden olduğunu öngörmek zor, onun zayıf, kırılgan veya tam anlamıyla hiç kemiği olmadığı ya da en azından bacaklarında kemiği olmadığı hissiyatına kapınılır. Ancak ne durumda olursa olsun, Ivar her yere bir sedye veya onu koruyacak bir şey üzerinde taşınıyordu. Zekiliği ve stratejik anlayışıyla ünlüdür ve genelde maceralarında kardeşlerine önderliğiyle sergilenir. Ivar’ın Alex Høgh Andersen tarafından canlandırıldığı popüler televizyon dizisi Vikingler’de bu özelliği yansıtılıyor ve zeki bir taktisyen olduğu da gösteriliyor, ayrııca dizide sakatlığı nedeniyle bir arabada taşınıyor ve kardeşi Yılan Gözlü Sigurd’u öfke nöbetindeyken öldüren zalim, merhametsiz, şımarık ve biraz sosyopat biri olarak tasvir ediliyor (Hepsi hayal ürünüdür.).
Okuduğunuz kaynağa göre değişiklik gösteren (13. yüzyıl Gesta Danorum eserinde) ünlü efsanevi ailenin ebeveynleri Ragnar ve Aslaug gibi orta çağ efsanelerinin yanı sıra, Ivar genellikle kardeşleri Demiryüz Bjorn, Hvitserk ve Yılan Gözlü Sigurd ile birlikte görülür. Ivar kimi zaman, MS 865’TE İngiltere’ye ayak basan Büyük Viking Ordusu’nun liderlerinden biri olarak görülen tarihi bir figür olarak veya 853-873 yılları arasında Viking Dublin ile bağlantılı olan İmar adlı bir Viking lideri ile kıyaslanmaktadır. Ancak böylesine doğrudan bir teşhis ile ilgili birçok sorun vardır. Efsanevi Ragnar Lothbrok’un hayatında olduğu gibi, M.S. 9. yüzyıldaki Viking faaliyetlerine damgasını vuran şahsiyetlerin, daha sonraki (yaklaşık olarak 13. yüzyıl) efsanelerine ilham vermesine yardımcı olmuş ve yazarların kendi amaçlarına uygun olarak yeniden uyarlanmış olması mümkündür.
Ragnar Lothbrok Destanı
Kemiksiz Ivar’ın Ragnar Lothbrok efsanesinde yer almasıyla birlikte, eylemlerinin başlangıç noktası, onun en iyi bilinen ve ana kaynağı olan İzlandalılara ait Ragnar Lothbrok Destanı (Eski İskandinav dilinde Ragnars saga loðbrókar) olabilir. Ragnar’ın ikinci eşi ve Ivar’ın annesi olacak olan Aslaug’un çocukluğuyla başlıyor. Kendisi, üç yaşındayken ölen (Germen mitolojisinde efsanevi ejderha avcısı aynı zamanda valkür olan ve Wagner tarafından daha da popüler hale getirilen) Sigurd ve Brynhild’in kızıdır. Böylelikle, Norveç’te ona Kráka (karga) adını veren ve ebeveynliğini gizli tutan fakir bir aile tarafından evlat edinilir. Bu süre içerisinde, Danimarka kralı Sigurd Ring’in oğlu Ragnar, Götaland’daki kasabasını ejderha sorunundan kurtardıktan sonra ilk eşi Thora ile tanışır.
Ragnar’ın Thora’dan iki çocuğu olur, Ivar’ın büyük üvey kardeşleri Eirek ve Agnar. Thora’nın erken ölümünden sonra Ragnar, Norveç’e baskın yaparken Kráka ile karşılaşır ve görünüşte yoksul bir geçmişe sahip olmasına rağmen onunla evlenir. Kráka düğün gecesi kocasına (üç gece beklemek yerine) çok sabırsız olduğunu ve kemiksiz bir oğul doğurmakla lanetlendiğini söylese de Ragnar kendini kontrol edemez. Sonucunda ise, dokuz ay sonra Kemiksiz Ivar doğar:
… çocuk kemiksizdi, sanki kemiklerinin yerinde kikirdak varmiş gibi. küçükken o kadar olgundu ki, kimse onun dengi değildi. tüm erkeklerin en yakişiklisiydi ve o kadar bilgeydi ki, ondan daha bilge bir adam olup olmadiği kesin değildi.
Yani, Ivar’ın müşkül durumuna rağmen durum çok daha kötü olabilirdi. Ragnar ve Kráka’nın, hepsi de büyük adam ve cesur savaşçılar olarak büyüyen birkaç oğlu daha doğar: Demiryüz Bjorn, Hvitserk, Rognvald (ve daha sonra Yılan Gözlü Sigurd). Genellikle birlikte akınlar yapan kardeşler, bir sedye veya kalkan üzerinde taşınan, planlama ve stratejide büyük bir yetenek sergileyen Ivar tarafından yönetilir. Ayrıca yay kullanmakta da ustadır.
Doğrusu, bu destanda kemiksizliğine rağmen üst bedeninde olağanüstü bir güce sahip olduğu görülmektedir. Yanında Sibilija adında büyülü bir ineği bulunan ve düşmanlarını kasıp kavuran İsveç Kralı Eystein ile savaşta karşılaşan Ivar, bir adım öne çıkar. Adamlarına büyük bir ağaçtan devasa bir yay yapmalarını emreder ve kalkanından yayı çürük karaağaç dalı gibi çeker ve zavallı Sibilija’yı tam gözünden vurur. Daha sonra Sibilija kontrolden çıkar ve Ivar adamları tarafından onun üzerine fırlatılır ve onu paramparça eder. Ivar’ın özel güçlerinin olduğu açıkça görülmektedir. Ivar tekrar alındıktan sonra, sanki her savaşçının yanında duruyormuş ve onlara motive ediyormuşcasına sesi tüm savaş alanında yankılanıyordu. Sonucunda ise, Ragnar’ın oğulları zafere ulaşır.
Destanın sonunda, İngiltere’yi yalnızca iki gemiyle işgal edeceğiyle övünen Ragnar, Northumbria Kralı Ælla tarafından yakalanır ve bir yılan çukuruna atılarak orada ölür. Daha sonra Ragnar’ın oğulları İngilter’te yelken açar ve rivayete göre Ælla’ya kan kartalı yaparak ona işkence eder ve babalarının intikamını alırlar (aşağıya bakınız).
Ragnar Oğulları Efsanesi
Bu efsane de Ragnar Lothbrok Destanı’nın temel unsurlarıyla birlikte 13. yüzyıl sonu ile 14. yüzyıl başlarında İzlanda eserlerinde Ragnar Oğulları Efsanesi’nde (Ragnarssona þátt) muhafaza edilmektedir. Ivar yine, babalarının vasiyetine karşı çıkan kardeşlerinin lideridir ve onlar da babaları kadar ünlü olmak istedikleri için bazı ülkelere giderler. Ivar ve adamlarının böylesine haydutlaştığı bir durumda Ragnar, Eystein Beli’yi Kuzey İsveç Kralı ilan eder ve eğer oğulları ondan krallığı talep etmeye kalkarsa, krallığı muhafaza etmesini ister. Nitekim de öyle oldu, Eirek ve Agnar, Ragnar’ı beklemeden kendilerinin öcünün alınması için üvey kardeşleri ve üvey annelerine ilham vererek buna teşebbüs ederler ancak öldürülürler.
İsveç olayının sona ermesiyle, Ragnar Lothbrok Destanı’nda olduğu gibi, Ragnar daha sonra yalnızca iki gemiyle İngiltere’ye yelken açar ve Northumbria Kralı Ælla’nın elinde yılanlar tarafından can verir. Oğulları babalarının intikamını almak için İngiltere’ye yeken açtığında, Ragnar Oğulları Efsanesi’nde, Ivar’ın savaşmayı reddettiğini ve kardeşlerinin çok büyük bir ordu tarafından yenildiğini ve evlerine döndüklerini belirtir. Ancak Ivar İngiltere’de kalır ve kurnazca bir plan yapmıştır. Kral Ælla’yı görmeye gider ve ona karşı savaşa katılmadığını söyler. Ælla, onun babasının ölümünü telafi etmeyi kabul eder ve bulabildiği en büyük boğa postuyla kaplayabileceği kadar toprak verir. Ivar, postu çok fazla gerer, ince şeritler halinde keser ve amaçladığından çok daha geniş bir alanı kaplar. York şehrini kuran Ivar, orada kardeşlerini bir kez daha göleti geçmeye ve Ælla’dan intikamlarını almaya davet etmeden önce, yerel bağlantılar kurmak için vakit geçirir. Kral Ælla, Ivar’ın onun tarafında olduğunu düşünürken, Ivar’ın yeni destekçilerinin ona yardım etmesiyle Kral Ælla’yı yenerler ve ona işkence ederler. Ona kan kartalı işkencesini yaparak tüm kaburgalarını kılıçla omurgasından ayırırlar, bu öyle bir yöntemdi ki Ælla’nın ciğerleri bile sökülür. Neyse ki, bu yöntem Ælla için yalnızca hayali ve efsanevi bir yöntem olduğu düşünülüyor.
Ivar, York’a uzun bir süre hükmettikten sonra, İngiltere’de yerel kral olarak kalır, ancak aşk ve şehveti olmadığı için yerini alacak bir çocuğu yoktur. Ivar’ın fiziksel sorunlarının ilişkiye girmesine engel olduğunu belirten bu cümlede, kemiksizliğinin iskeletsel problemlere yol açmadığı, daha çok onun ilişkiye giremediği öne sürülmektedir. Her halükârda Ivar’ın İngiltere’de yaşlılıktan öldüğü anlatılmaktadır. Daha sonra hikâye, Ivar’ın yaşayan kardeşlerinin çeşitli uzun başarı hikayelerini anlatmaya devam eder.
Gesta Danorum’da Ivar’ın Rolü
Ragnar’dan ve onun isminden bahseden değil de oğullarından bahseden başka orta çağ Latin kaynakları olmasına rağmen, Ivar’ın da ayrıntılı olarak bulunduğu asıl Latin kaynağı Gesta Danorum’dur (Vikingler’in Başarıları). Muhtemelen 13. yüzyılın başlarında Saxo Grammaticus tarafından yazılan Gesta, diğer kaynaklar tarafından belirtilmeyen bazı yeni karakterler ve olaylar karşımıza sunar. Bu bariz karmaşıklığın açıklaması şudur, Saxo’nun başka yerlerden duyduğu veya okuduğu hikayelerin çeşitli versiyonlarını tek bir hikayeyle bağdaştırmak istemesidir. Diğer hikayelerin yanı sıra, Gesta’da Ragnar’ın başka hiçbir yerde adları geçmeyen iki eşi görünür: Savaşçı kadın Lagertha ve Swanloga adında bir kadın.
Saxo’nun çalışması ile yukarıda ele alınan destan ve efsanenin arasındaki en önemli fark, Aslaug’un tamamen olmaması ve normalde onun oğlu olarak tasvir edilen Ivar için ufak bir ebeveynlik sorunu yaratmasıdır. Bariz bir biçimde söylemese de Saxo, Ragnar ve Thora’nın bir araya gelmesinden bahsederken, Ivar’ın (burada Iwar olarak bahsedilir) onun oğlu olduğunu ima ediyor gibi görünüyor: İki yetenekli oğlun, Radbart ve Dunwat’ın babasıydı. Bunların erkek kardeşleri de vardı: Siward, Biorn, Agnar ve Iwar. Siward, Sigurd’a (Yılan Gözlü Sigurd) ve Biorn ile Demiryüz Bjorn ‘a karşılık gelirken Radbard ve Dunwat joker karakterlerdir. Başka bir değişiklik ise Saxo, Ivar’ın kemiksiz olduğundan hiç bahsetmemektedir, belki de bunu çok mantıksız bulmaktadır.
Gesta’da Ivar, babasının güvenine layık, bilge ve saygılı bir kişi olarak gösterilir. Ragnar’ın diğer oğullarından biri olan Ubba (Ubbe diye okunur) babasının yönetimini ele geçirmeyi planlarken, Danimarka Jutland eyaleti valisi Ivar, bu durumda gönüllü olarak sürgün edilerek çatışmayı önler. Böylelikle babasının övgüsünü kazanır ve daha sonra babası akındayken ona krallığının sorumluluğunu verir. Akabinde, Ivar babasına York’a ilk yolculuğunda yardım ettiği sıralarda, Ragnar’ın öldüğü duyulur ve Kral Ælla hikayesi ortaya çıkar. Ivar’ın İngiltere’deki iki yıllık yönetiminin temellerini oluşturan boğa postu kurnazlığından burada da bahsedilmektedir. Çok geçmeden Danimarka’ya yerleşir ve İngiltere’ye göz kulak olması için Agnar’ı uygun görür. Bu da hikâyede Ivar’ı son kez duyuşumuz.
Olayın Tarihsel Gerçekliği
Kelimenin tam anlamıyla kemiksiz bir kişinin, ünlü bir Viking akıncısı olarak tarih kitaplarına yazılmasının (hatta o zamanlarda doğumundan sonra bile hayatta kalmasının) olanaksız olduğunu bir kenara bırakıp, Ragnar’ın oğlu Ivar’ın tarihi gerçeklikte bazı temelleri olup olmadığı sorusunu gözden geçirelim. Bu incelemede dikkat edilmesi gereken nokta, kaynaklar ve onların konuları arasındaki zaman farkıdır; anlatılan olaylar 9. yüzyılda geçmesine rağmen, Ragnar destanlarının çoğu MS 12. yüzyıldan itibaren ortaya çıkmaktadır ve doğal olarak efsanevi türdedir. Ayrıca bu yüzyıl, konu tarihsel kaynaklar tarafından ele alındığında da tam olarak bir altın madeni sayılmaz, bu nedenle hikayeleri doğrulamak zordur. Dahası, birçok Viking isminin oldukça yaygın olduğu gerçeğini de unutmayın, bu nedenle iki ayrı kaynakta belirli bir Ivar ismini bulmak, aynı kişi olduklarını garanti etmez.
Öncelikle, Ivar efsanelerinde geçen belirli olaylar ve kişiler aslında geçmişi yansıtan tarihi birer üründür. Northumbria Kralı Ælla MS 866 civarında yaşadı ve hüküm sürdü, aynı zamanda MS 865’ten itibaren Anglo-Sakson krallıklarını yağmalayan Büyük Viking Ordusu’na tanıklık etti. Ælla’nın ölümünün MS 867’de York’ta Viking ordusuyla yaptığı savaşta gerçekleştiği söylenir (ancak Ragnar efsanesinde geçen korkunç kan kartalı işkencesinden hiç söz edilmez). Görünen o ki, bu tarz unsurlar onu daha sonraki destanlara uyarlanmış yapıyor.
Ivar’ı araştırmaya gelince, özellikle Anglo-Sakson Kronolojisi (MS 870 & 871) Büyük Viking Ordusu’nun reisleri olarak Hingwar, Hubba ve Halfdene’den bahseder. Bu kişiler genellikle eski İskandinav rivayetindeki Kemiksiz Ivar, Ubba ve Halfdene ya da Halfdan ile bağlantılıdır. Sonrasında İngiliz kaynaklar, bazı tarihi temellere dayanmayan bilgiler ekler. Hingwar’ın dışında, eski Danca ile bağlantılı Inguar, Ingwar, Igwar veya Iuuar gibi diğer Ivar yazım şekilleri ortaya çıkmaktadır.
İrlanda Denizi’nin diğer tarafı olan Dublin’de MS 9. yüzyılda, Ivar bahsi geçen başka bir karakter buluruz. İmar (veya Ivar gibi telaffuz edilen Imhar) adlı güncel Viking yıllıklarında tekrar tekrar ortaya çıkan, ülke çapında kargaşaya yol açan ve MS 853’ten 873’teki ölümüne kadar Kuzey İrlanda Denizi bölgesinin siyasetine karışan bir Viking lideri.
Bu durum, İngiltere’de ve İrlanda’da aktif olan bu iki Ivar’ı aynı kişi olarak görmek, birçok kişi için karşı konulamaz derecede ilgi çekici olduğunu kanıtladı. Tarihçi Donnchadh Ó Corráin’in göz önüne aldığı gibi, bu durum adına kanıtlar, öncelikle isim benzerliğinden, ikincil olarak MS 864-70 yılları arasındaki İrlanda yıllıklarında Imar’dan söz edilmemesininden (belki de başka bir yerdeydi veya İngiltere’de miydi?) ve üçüncül olarak ise bu zamandan sonra Dublin ve York hanedanlarının birbirine sıkı sıkıya bağlı hale gelmesiyle oluşmaktadır. York, Ælla’nın tarihi ölüm yeri olmasının yanı sıra, tabii ki daha sonraki efsanelerde Kemiksiz Ivar’ın tahtıdır. Ancak Ó Corráin yukarıda belirtilen noktaların çok fazla devam edecek şeyler olmadığını, İngiltere’de Ivar’dan bahseden çağdaş unsurun çok az olduğunu ve elimizde olan o çok az şeyin ise kendisiyle çelişiyor gibi göründüğünü hatta, bir kişinin İrlanda yıllıklarında bir süredir adının geçmiyor olmasının, size nerede olduklarını veya ne yaptıklarını söylemeyeceğini ekliyor. Kimlikler ilgi çekici olsa bile, önlerinde çok ciddi zorlukların olduğunu ve bunlar ortadan kalkana kadar şüphe içinde kalmamız gerektiği sonucuna varıyor.
Daha sonraki destanların Kemiksiz Ivar’ı doğrudan tarihi Vikinglere dayandırıyorsa, yukarıdaki iki kişi, ana karakterler gibi görünüyor. Pek çok şey, efsaneler ve tarih arasında birçok ayrıntıda farklılık olduğu için, onları aynı figürler olarak görmeye karşı uyarır. Öncelikle, Ivar’ın sözde babası Ragnar Lothbrok muhtemelen tarihi bir figür değildi, daha çok edebi bir amaca hizmet eden, yaşamdan daha büyük bir karaktere bağlı birden fazla figüre dayanıyordu. Üstelik, Ragnar’a ilham veren kişinin, tarihi Hingwar/Imar ile hiçbir şekilde bağantısı yoktur. Bildiğimiz kadarıyla, MS 865’te Anglo-Sakson İngiltere’sindeki Viking istilasında, destanlarda olduğu gibi kimsenin babasının intikamını almakla bir ilgisi yoktu. Ancak, MS 9. yüzyıl Kemiksiz Ivar hikayesinin ortamı, açıkça gerçeklikten yararlanmaktadır. 9. yüzyılda Hingwar veya Imar gibi çizginin çok ötesinde gerçek Vikinglerin yaptıklarının, Kemizksiz Ivar’a nasıl ilham vermiş olabileceğini, orada büyük ölçüde abartılmış ve uyarlanmış sorunlarla nasıl çarpıştığını hayal etmek çok da zor değil.
