Tamar, 1184-1213 yılları arasında Gürcistan kraliçesiydi. Tamar, orta çağ Gürcistan'ın en büyük hükümdarlarından biri olarak kabul edilir ve bölgedeki diğer büyük güçlerin düşüşünden yararlanarak en büyük toprak genişlemesine başkanlık etmiştir. Tamar, Gürcistan'ın ilk kadın hükümdarıydı ve bir kadın hükümdara karşı ilk direnişe rağmen, kadın oluşu, Gürcistan'ın büyük orta çağ kraliçesi olarak mirasını oluşturmaya yardımcı oldu.
Kraliçe'nin Taçlandırılması
Tamar, üçüncü George'un (diğer bir isimle üçüncü Giorgi, 1156-1184) en büyük kızıydı. Hiç oğlu olmayan ve olan yeğenini de çıkan bi kışkırtma sonucunda kör bırakan ve hadım eden George'un hiç erkek varisi yoktu. Ancak George, Gürcistan'ın illk Demetrius'u olan babası (diğer bir isimle Demetre, MS. 1125-1156) ve dedesi IV David'in aksine (diğer bir isimle 4. Davit, MS. 1089-1125) Tamar'ı MS.1178'de tüm Gürcü üst düzey aristokrasisi ve din adamlarının önünde eş-hükümdar olarak taçlandırarak halefi kararını netleştirmiş oldu.
Daha sonra Tamar, George yönetime bi altı yıl daha devam ederken nominal yardımcı yöneticilik yapıyordu. Fakat George MS. 1184'te öldüğünde soylular yeni kraliçelerinden talepte bulundular. İlk olarak, kendileri tarafından yeniden taçlandırılmasında ısrar ettiler, o da kabul etti. Sonrasında, güçlü Kıpçak generali Qubasar, amirspasalari (başkomutan) dahil olmak üzere eski serfleri ve yabancıları iktidardan uzaklaştırmasını talep etti; bunu da kabul etti. Ancak, Kutlu Arslan'ın önderliğinde yönetilenler, soyluların hükümete bakanları atama ve yasa çıkarma yetkisine sahip olması gerektiğini öne sürdüklerinde, buna karşı çıktı. Tamar, Qutlu'yu tutukladı ve onları affetmeyi teklif ettiğinde asi soyluları geri çekti.
Tamar ayrıca Gürcistan'ın katolikosu (baş piskopos) Mikel Mirianisdze'nin direnişiyle de karşılaştı. IV. David'in saltanatından bu yana, katolikos aynı zamanda Gürcistan'ın mtsignobarukhutsei'si (başbakan) idi, bu da onun muazzam bir güce sahip olduğu anlamına geliyordu. Onu devirmek için MS. 1185'te bir sinod topladı, ancak sinod Mikel'e karşı çıkmamaya karar verdi, sadece birkaç düşman piskoposu iktidardan uzaklaştırdı.
Aristokrasi ve rahipler sınıfının Tamarla aralarında olan savaş, evlilik meselesi yüzünden hararetli bir noktaya geldi. Krallıktaki birçok kişi, taht için bir varis güvence altına alınabilmesi adına Tamar'ı evlendirmeye hevesliydi. Soylular, sürgündeki bir Kiev Rus dükü olan Yuri Andreyevich Bogolyubsky'yi önerdi. Bu seçim, Katolikos Mikel ve Tamar'ın sarayda güçlü bir figür olan halası Rusudan tarafından desteklendi. Yuri sürgünden getirildi ve ikisi evlendi, Tamar hükümdar hükümdar olarak kaldı. Yuri başarılı bir askeri komutan olduğunu kanıtladı, ki bu çok önemliydi çünkü Tamar genellikle birliklere onları savaşa götürmeden sadece yarı yolda eşlik ederdi. Ancak rivayete göre Yuri oldukça ahlaksız biriydi ve Tamar hüsrana uğramış bir vaziyette Yuri'den ayrılma talebinde bulundu, talebi kabul edildi.
Kendisinin Kraliçesi
MS.1188'de sadece Yuri gönderilmekle kalmadı, aynı zamanda Katolikos Mikel de öldü. Özgürlüğe kavuşan Tamar, içişleri bakanı ve başkomutan da dahil olmak üzere Gürcistan'daki en üst pozisyonları doldurmak için kendi adamlarını seçti. Mkhargrdzeli kardeşler, Zakare ve Ivane, danışmanlar ve askeri komutanlar olarak özellikle önemli hale geldi. Daha sonra kendi seçtiği biriyle evlendi: Oset prensi David Soslan (Davit Soslan olarak da bilinir). David, Tamar'la uzaktan akrabaydı ve Tiflis'teki Gürcü sarayında yetiştirilmişti, Osetya, Kiev Rus'un olabileceği kadar güçlü bir müttefik olmasa bile onu kabul edilebilir bir eş yapıyordu. Yuri ile olandan farklı olarak, Tamar'ın David ile evliliği başarılıydı: iki çocukları vardı, gelecekteki Gürcistan Kralı IV. George (diğer bir isimle Giorgi IV, MS. 1213-1223) ve Kraliçe Rusudan (M.S 1223-1245) ve bildirildiğine göre kraliyet çifti birbirini dengeliyordu.
Selahaddin (M.S 1174 - 1193), 1187'de Kudüs'ü Haçlılardan geri almıştı. Müslüman gücü yeniden yükselirken Tamar, Gürcistan'ın Haç Manastırı'nın güvenliğini ve Gürcistan ile Selahaddin'in devleti arasındaki barış karşılığında vergiden muaf tutulmasını sağlayan Selahaddin Eyyubi'ne iki diplomatik görev gönderdi.
Ancak güneyde barış sağlanırken, yakında batıda savaş patlayacaktı. Tamar'ın eski kocası Yuri, Erzurum'da boy gösterdi. Tao'lu Guzan liderliğindeki Gürcü destekçileri onu selamlamak için dışarı çıktılar ve onu sınırın ötesine getirdiler, daha sonra onu Geguti kraliyet sarayında kral olarak taçlandırdılar. Tamar başlangıçta arabulucu gönderdi, ancak daha sonra sadık ordusunun isyancıları sahada yenmesini sağladı. Asiler teslim olduğunda, Tamar onun karakteristik merhametini gösterdi: Yuri, Konstantinopolis'e sürgüne geri gönderildi; isyancılar topraklarını ve unvanlarını kaybettiler ama kellelerini korudular. Fakat Guzan tekrar isyan ettiğinde, David Soslan, Tamar ona tekrar merhamet gösteremeden onu kör ettirdi.
Savaş
Gürcistan bir kez daha güvendeydi ve MS. 1192'de Tamar, geleceğin IV. George'unu doğurdu. Kutlamak için David Soslan, Doğu Kafkasya'da Arnavutluk'un eski başkenti olan Bardavi şehrini ve Erzurum'u ele geçirerek iki askeri kampanya başlattı. Buna karşılık, Bağdat'taki Halife, Gürcistan'a karşı tüm Müslümanların cihat ettiğini ilan etti. Azerbaycan'daki Eldigüz Hanedanlığı'nın Müslüman hükümdarı Nusrat el-Din Ebu Bekir, Gürcistan'ın müttefiki Müslüman Şirvan eyaletini işgal ederek saldırıya öncülük etti. Aynı zamanda Yuri geldi ve Nusret el-Din Ebu Bekir'e bağlılık sözü verdi.
Yuri, MS. 1193'te bir Gürcü dükü'ne yenildi ve ardından tarihi kayıtlardan kayboldu. Nusret el-Din Ebu Bekir komutasındaki ana Müslüman ordusu, MS. 1195'te Shamkor Savaşı'nda David Soslan ile karşı karşıya geldi. David Soslan galip geldi ve daha sonra Tamar tarafından Gürcü Khakhuli manastırına verilen halife pankartları bile ele geçirildi. Muzaffer Gürcü ordusu daha sonra Gence'ye yürüdü, şehri ele geçirdi ve Nusret el-Din Ebu Bekir'in kardeşi Amir Mihran'a Gürcü vasalı olarak yönetmesi için verdi. Nusret el-Din Ebu Bekir kardeşini zehirletti ve Gence'yi geri almayı başardı, ancak Gürcü ordusu zaferle güneye yürüdü, hatta önemli ticaret şehri Nahçıvan'ı ele geçirdi. Bu başarıların sözde Nusret el-Din Ebu Bekir'i ölümüne içmeye sevk etmesine rağmen, Gence yeniden ele geçirmeye direndi.
Gürcistan, Selçuklu Sultanı Rukn ad-Din Süleyman Şah'ın (MS. 1196-1204) öfkesini artıran en büyük toprak genişliğindeydi. Süleyman, Erzurum'a saldırdı ve Tamar'a “basit bir kraliçe” diyen ve Gürcistan'ın teslim olmasını talep eden aşağılayıcı bir mektup gönderdi. Süleyman, Tamar'ın İslam'ı seçmesi halinde onu karısı yapmasını teklif etti; Seçmezse, onun cariyesi olacaktı. Tamar, büyük bir Gürcü ordusunu bir araya getirdi ve David Soslan, MS. 1202'de birkaç gün süren Basiani Savaşı'nda onu zafere taşıdı. Birkaç yıl sonra bir Müslüman karşı saldırısı başarısız oldu ve MS. 1206'da Gürcü kuvvetleri Erzurum ve Kars'ı işgal etti.
David Soslan MS. 1207'de öldü, ancak Gürcülerin güneydoğuya yaptığı seferler hız kesmeden devam etti. Ancak Gürcistan'ın sınırları genişlemeye devam ederken, ülke bazı aksiliklere maruz kaldı: Azerbaycan'daki Erdebil sultanı, MS. 1209'da Paskalya'da Ermenistan'ın eski başkenti Ani'yi yağmaladı ve dua eden Ermeni halkını katletti. Gürcü kuvvetleri İran'a doğru ilerlemeye devam etti ve hatta Tebriz ve Kazvin şehirleri bile Tamar'a haraç teklif etti. Bu İran seferinden elde edilen ganimet, Ani'nin yeniden inşasının yapılmasına yardımcı oldu.
İmparatorluk Kurucusu Tamar Teyze
Gürcistan doğuda galip gelirken, Konstantinopolis MS. 1204'te Dördüncü Haçlı Seferi tarafından kuşatılmış ve yağmalanmıştı. Bizans İmparatorluğu, Haçlılarla işgal edilip, Konstantinopolis'in yağmalanmasıyla ardılı bir toprak kapma şeklinde parçalanırken, Tamar, Bizans topraklarında Karadeniz'de yeni bir maceraya atıldı.
Tamar'ın kız kardeşi Rusudan, Bizans İmparatoru I. Andronikos Komnenos'un (MS 1183-1185) oğlu Manuel Komnenos ile evlenmişti. Andronikos MS. 1185'te devrildiğinde, Manuel ve Rusudan'ın iki oğlu, Aleksios ve David, Andronikos'un ailesinden tek hayatta kalanlar olan Konstantinopolis'ten gönderildiler. Aleksios ve David, Georgia'daki teyzeleri Tamar'ın sarayında büyüdüler.
Bizans İmparatorluğunun o sıra parçalanması, yeğenlerinin dedelerinin eski topraklarının bir kısmını geri almasına yardım etmek için ideal bir zaman gibi görünüyordu. Gürcü kuvvetleri Aleksios ve David'in Trabzon'u ve Sinop'a kadar Karadeniz kıyılarını ele geçirmesine yardım etti. Aleksios, MS. 1461'e kadar Bizans ardılı bir devlet olarak varlığını sürdüren Trabzon İmparatorluğu'nun I. Aleksios (m. 1204-1222) oldu. Yeni Trabzon İmparatorluğu'nun Gürcistan ile güçlü bağları vardı ve böylece Tamar'ın etki alanını genişletti.
Tamar'ın Mirası
Tamar döneminde, Gürcistan en büyük bölgesel ve siyasi zirvesine ulaştı. Orduları Trabzon'dan İran'a sefer düzenledi ve Gürcistan tartışmasız bölgede büyük bir güçtü. Tamar, neredeyse açık bir şekilde Gürcistan'ın orta çağ hükümdarları arasında en çok övülen, ortaçağ ve modern Gürcüler tarafından yazılmış ve övülmüştür. Çağdaş şair Şota Rustaveli'nin destanı Panter Derisindeki Şövalye, Tamar'ın saltanatının olumlu bir alegorisi olarak kabul edilir ve “aslan yavrularının erkeği de dişisi de eşittir.” (Rustaveli, 39) diye belirtir. Savaşta savaştığına dair tarihsel bir kayıt bulunmamakla birlikte, Tamar'ın bir savaşçı kraliçe olarak imajı, Gürcü efsanesinin yanı sıra onun bir tanrı veya aziz imajları arasında da geçti. Tamar, yüzyıllar sonra Gürcü Ortodoks Kilisesi tarafından aziz ilan edildi.
Tamar, bu güçlü devleti, güçlü bir Gürcistan'ın lideri olarak Tamar'ın mirasını sürdürmeye hazır görünen oğlu George IV'e devretti. Georgia'nın vasallarından kaynaklanan huzursuzluk ve George'un kendi düşüncesiz davranışları bu beklentileri olumsuz etkiledi, ancak Tamar'ın Georgia mirasına en büyük zarar onun kontrolünün dışındaydı: Ölümünden sadece on yıl sonra Moğollar Gürcistan'a varacak ve onların ardından Tamar'ın Gürcistan'ı bir hatıradan başka bir şey olmayacaktı.
