Sör Thomas More (1478-1535), VIII. Henry’nin İngiltere Kilisesini, Roma’daki Katolik Kilisesi’nden ayırma fikrini desteklemediği için idam edilen avukat, bilim insanı, devlet adamı ve İngiltere kralı VIII. Henry’nin (1509-1547) Lord Şansölyesi idi. Son derece prensip sahibi olan More, kralın ilk karısı Aragonlu Catherine’den (1485-1536) boşanmasına ve özellikle de Henry’nin Papa yerine kendisini Kilise’nin başı olarak ilan etmesine karşı çıktı. Thomas More siyasete girmeden önce şöhretli bir yazar ve bilim insanıydı. Bugün dahi bilinen en meşhur eseri bir ada üzerine kurulmuş ideal toplumun felsefi anlatımını içeren Ütopya’dır. Thomas More 1935’de Katolik Kilisesi tarafından aziz ilan edilmiştir.
Kariyerinin Başları & Yazıları
Thomas More, avukat Sör John More’un oğlu olarak 1478 yılında Londra’da dünyaya geldi. Genç Thomas, başkentte Aziz Anthony okulunda okurken aynı zamanda Başpiskopos John Morton’un evinde uşak olarak çalışmaktaydı. 1496’da Oxford Üniversitesi’nden mezun oldu ve Lincoln’s Inn’de hukuk okumaya gitti. More, Carthusian Manastırı’nda dört yılını geçirdi fakat yeminini bozarak kendini tam anlamıyla papazlığa adamaktan vazgeçti.
More, 30 yıllık siyasi kariyerine 1504’te Parlamentoya girerek adım attı. Bir sonraki yıl, kendi hümanist felsefesi üzerinde de etkisi olan ünlü bilim insanı Desiderius Erasmus ile tanıştı. More, 1510’da Londra’nın şerif yardımcısı oldu ancak 1511’de ilk eşinin doğum sırasında ölümüyle yıkıldı. Yine de 1514’de Master of Requests[1] olarak atanması ve Flandra’da kraliyet ticaret heyetine 1515’te katılmasıyla kariyeri kaldığı yerden devam etti.
Bu makale Gorgon Dergisi tarafından çevrilmiştir
Gorgon Dergisi
Bu makale Ancient History Encylopedia’nın izniyle Gorgon Dergisi tarafından yeniden yayımlanmıştır. Türkiye’nin kültür platformu olan Gorgon Dergisi, sosyal bilimler alanında özgün ve nitelikli yazılara üç ayda bir çıkan e-dergisinde ve internet sitesinde yer vermektedir.Ütopya
More, kariyerinin bu noktasında en çok yazıları ile ün kazanmıştı. Gerçekten de More, Avrupa çapında saygıdeğer bir bilim insanı olarak bilinmekteydi. Çalışmaları içinde A dialoge of comfort against tribulacion (Acıya Karşı Bir Yatıştırma Diyaloğu) (1553), Responsio ad Lutherum (1523), Supplication for Souls (1522) ve bir şekilde taraflı da olsa tamamlanmamış etkileyici eseri Kral III. Richard’ın Tarihi yer almaktadır. 1516 yılında yayımlanan Ütopya adlı kitabı ise More’un tüm zamanlardaki en ünlü eseri olmuştur. Bu eser, ekvatorun ötesinde, 1200 yıldır Avrupa’dan kopuk hayali bir adada kurulmuş ideal bir devleti anlatır. More, siyasi bir devletin nasıl organize edildiğini sadece felsefi açıdan incelememiş; aynı zamanda baş karakter Raphael Hythloday aracılığı ile Avrupa’nın krallıklarında insanların para vermesi ve hiçbir zaman hayata geçirilmemiş savaşlar için vergiler ödemesi için yapılan oyunları yansıtmıştır. Bunlar, hem VII. Henry’e (1485-1509) hem de VIII. Henry’e yöneltilen eleştirilerdir. Eser, nasıl kusursuz bir toplum oluşturulacağını tartışmak yerine, Tudor İngiltere’sinin idealden ne kadar uzak olduğuna dair çarpıcı bir eleştiri yöneltmek amacıyla yazılmıştır. Kitap, Hythloday ve muhattabı Morus’un (More’un kendisi) Ütopya’nın (“hiçbir yer” anlamına gelir) Ütopyalılar adası dışında bir yerde asla var olmayacağında hem fikir olmaları ile sonlanır.
İroniktir ki Ütopya’nın o zamanlar için imkânsız olan bir ideali, yani kusursuz bir şekilde adil ve mutlu olan bir toplumu temsil eden bölümü bu eserin en kalıcı mirası oldu. Ütopya ve içinde yer alan özel mülkiyeti, parayı ve özel hayatı feshederek insanların ortak iyiliğe ve toplumun tüm kaynaklarının ortak mülkiyet olarak görülmesine (tıpkı önceki Hristiyanların yaptığı gibi) odaklanmasını destekleyen radikal fikirleri, sonraki birçok filozofa ve siyasi düzene ilham verdi. Öyle ki bu durum, More’un Ütopya Adası’nı sadece ger-çek dünyadaki çağdaş toplumların daha açık bir şekilde yargılanabileceği ve böylece reformların toplumun liderleri tarafından tasarlandığı hicivsel bir ayna niteliğinde yansıtmayı amaçlamasına rağmen gerçekleşmiştir.
Lord Şansölyesi
Edebiyata ve dinî bilgiye ilgi duyan VIII. Henry, More’un elinden tutarak onu kendi sarayına çağırdı. Kral, 1518’de More’u Kral Konseyi’ne davet ederek onu bir diplomat ve kişisel danışmanı yaptı. 1521’de ise Kral, More’a şövalyelik nişanını verdi ve onu Hazine Şansölyesi (Maliye Bakanı) yaptı. 1523’te Avam Kamarası Başkanlığı’na atanmış, göreve başlaması ile ilk olarak üyelerin intikam korkusu olmadan yasal veya değil tamamen özgürce konuşma özelliklerini kullanmalarına imtiyaz tanıdı. Henry ve Thomas, Yedi Ayinlerin Savunması’nda (Defence of the Seven Sacraments) Luther ve Protestan Mezhebi’nin reddedilmesinde bile birlikte çalıştılar. 1525’te More, Lancaster Düşesliği’nin Şansölyesi ilan edildi.
Katı prensipleri olan More’un siyasi kariyeri, krallığın şaibeli işlerine dâhil olması gerektiği için sekteye uğradı. Yine de kral, dürüstlüğüne minnettar olmuş olacak ki 1529’da More’u Lord Şansölyesi yaptı. York’un Başpiskopos’u Cardinal Wolsey görevini, bu konumu ile ülkenin en güçlü bakanı olacak More’a devretti. Wolsey, kralın “büyük meselesinde” (ikinci karısı Anne Boleyn (1501-1536) ile evlenebilmek için kralın ilk karısı Catherine’den boşanma teşebbüsü) çok az ilerleme kaydettiği için gözden düştü. Wolsey hainlikle suçlanacaktı fakat davası görülmeden önce hastalık sebebiyle vefat etti. Böylelikle Thomas More, 1532’ye kadar devam edeceği kariyerinin zirvesi olan şansölyeliğe başladı. Bu baş döndüren kariyerindeki yükselişinden sonra, düşüşü belli ki çok dramatik olurdu.
VIII. Henry ve Kilise
Henry her şeyden önemlisi erkek bir vâris istiyordu ve Catherine altı hamilelik geçirmesine rağmen bunu başaramamıştı. Henry ondan sıkılmakla kalmadı, saraydaki nedimelerden birine, Catherine’den çok daha çekici ve genç olan Anne Boleyn’e aşık oldu. Katolik kilisesi boşanmalarına izin vermiyordu. Ancak Henry, evliliğine daha ilk etapta izin verilmemesi gerektiği düşüncesiyle bu evliliği iptal ettirmek için iyi bir nedeni olduğunu düşündü. Henry’nin esas iddiasına göre Catherine, ilk evliliğini 1502 yılında evliliğinden bir yıl sonra vefat eden ve Henry’nin abisi olan Prince Arthur (1468-1503) ile yapmıştı. VII. Henry (h. 1485-1509) bu vefattan sonra Catherine ile diğer oğlu Henry’yi 1509 yılında evlendirmişti.
1526 civarlarında VIII. Henry, Anne’e kapılmış olabilirdi fakat Anne, evlenene kadar kral ile birlikte olmayı reddetti. Sonuç olarak Henry, Papa VII. Clement’e (h. 1523-1534) Tanrı’nın abisinin karısıyla evlenmesi üzerine ona ceza olarak erkek vâris vermediğini öneren bir mektup gönderdi. Bu konuya Eski Ahit’in Üçüncü Kitabı’nda 20:21’de (namıdiğer “Leviticus’un Yasakları”) değinilmiştir. Ne yazık ki Papa onunla aynı fikirde değildi ve İngiltere’den siyasi veya ekonomik bir destek almasına ihtiyacı olmadığını söyleyerek başka türlü olmayacağına onu ikna etti. Papa için o zamanlar Avrupa’nın en büyük gücü ve Aragonlu Catherine’in yeğeni olan Kutsal Roma İmparatorluğu’nun hükümdarı İspanya kralı V. Charles (1519-1556) ile arasını iyi tutmak oldukça önemliydi. Ayrıca o zamanlar çok genç olan Catherine ve Arthur’un birlikte olması pek mümkün görünmüyordu. Bu yüzden Leviticus’un Yasakları bu durumda işe yaramıyordu. Son olarak İncil’in bir kısmı, bu sefer Tesniye (25:5), Leviticus ile çelişiyor gibi görünüyordu. Kısacası Henry’nin argümanı kusurlu ve tesirsizdi. Tek çözüm kiliseyi Roma’dan ayırmak gibi görünüyor olsa da bu durum Thomas More’un onaylayacağı bir şey değildi.
Daha da önemlisi More, Orta Çağ kilisesinde hâlâ geleneksel olarak devam eden mevcut durumu korumaktan yana olduğu için kralın “büyük meselesi” onun görevi süresince hiçbir ilerleme kaydetmedi. Şansölyenin ana stratejisi, olabildiğince uzun bir süre boyunca konunun ve kaçınılmaz gibi görünen İngiltere kilisesi ile ilgili sonuçların ne lehinde ne aleyhinde konuşarak herkesin önünde bu konu hakkında olabildiğince sessiz kalmak gibi görünüyordu. More, çabalarını kralın abartılı harcamalarını azaltmaya ve Reformcu Protestanlara rahat vermemeye (İncil’in otoritesini Kilise’nin otoritesinin üzerine yerleştirmeleri yüzünden) yoğunlaştırmıştı. Olayların perde arkasında ise şansölye, kralın özel hayatındaki problemleri çözmeye yönelik teşebbüslerini engelleme çabası içindeydi.
Şansölye, kralın ilk evliliğini bozmasından yana değildi ve özellikle de kralın kendisini Papa’nın üzerinde Kilise’nin başı yapma isteğine karşıydı. More, en sonunda öyle bir duruma geldi ki görevinden istifa etmek zorunda kaldı. More, kralın Kilise’ye saldırılarından ve Kilise’nin monarşi, devlet ve genel olarak laik kişiler tarafından bağımsızlığının zayıflamasından korkuyordu. Sör Thomas, daha sonra “bu dünyadaki hiçbir konuya karışmayacağı ve üzerinde çalışmayacağı” (Brigden, 119) özel hayatına çekildi. Eski şansölye, konu hakkındaki sessizliğinin onu kralın gazabından koruyacağını ümit etse de bu sessizlik Avrupa çapında fark edildi. More’un yeri, Henry’i ve amaçlarını tüm kalbiyle destekleyecek olan Thomas Cromwell tarafından dolduruldu. Açık yürekli bir kişi olarak More, yerine geçen kişiye (More’un üvey oğlu Williaw Roper’ın Sör Thomas More’un Hayatı kitabında yazdığı gibi) şu tavsiyeyi verdi:
Üstat Cromwell, siz şu anda en soylu, bilge ve liberal prensin hizmetine girdiniz. Eğer benim naçizane tavsiyeme uyarsanız ki onun lütfuna yönelik rehberliğin çerçevesinde uymalısınız, krala her zaman ne yapması gerektiğini söyleyiniz ama asla neler yapabileceğini değil. Çünkü bir aslan kendi gücünü bilirse, onu yönetmesi her adam için zordur.” (Turvey, 114)
Yargılama & Tutukluluk
1531 itibarıyla Henry ve Anne birlikte yaşıyordu, Catherine’in ülke içinde yeri değiştirilmiş ve kendi evine hapsedilmişti. Anne, 1532 yılının kasım ayında rakibi Catherine’den kurtulmanın en iyi yolunun bir bebek olduğunu düşünerek sonunda kral ile birlikte olmuş ve hamile kalmıştı. Canterbury’nin yeni başpiskoposu ve Roma Kilisesi’ni İngiltere’den ayırmak için kral kadar hevesli olan Thomas Crammer, Henry’nin ilk evliliğini 23 Mayıs 1533’te resmi olarak sonlandırdı ve bu Catherine’in kızı Mary’nin gayrimeşru olarak tanımlanması anlamına geliyordu. Henry, Papa’yı Katolik Kilisesi’nin başı olarak hükümsüz kıldı ve kendisini İngiltere Kilisesi’nin başı ilan etti. 28 Kasım 1534’de Üstünlük Hareketleri (Act of Supremacy) ile başarılmıştı ve böylece Henry’nin ve sonradan gelen tüm İngiliz krallarının üstünde yalnızca tek bir otorite olduğu anlamına geliyordu: Tanrı.
Birçok iyi vatandaş kilisede reformu görmeye çok hevesliydi ve böylece tüm Avrupa’yı etkisi altına alan Protestan Reform hareketine devam ettiler. Birçoğu Kilise’yi fazla zengin ve konumlarını suistimal eden rahiplerle dolu olarak görüyordu. Gerçi Thomas More bunlardan biri değildi. Ne yazık ki kral amacına ulaşmış ve 1533’te Anne Boleyn ile evlenmiş olsa bile konunun peşini bırakmamış; More kralın ve kraliçenin taç giyme törenine özel davetiyesini bile reddetmişti. Henry, eski şansölyesinin sadece İngiltere’de değil; bütün Avrupa’da etkileyici bir figür olarak kaldığını ve onun bariz destek vermemesine, ortada somut bir karşı çıkma olmamasına rağmen memleketinde ve tüm dünyada itibarını zedeleyeceğini çok iyi biliyordu. Kral Henry, bu sebeple Halefiyet Hareketi’ne ant içmesi ve Sadakat Yemini etmesi için More’a ısrar etti. More bunu reddedince, kesin kararını bozmak üzere Londra Kulesi’ne kapatıldı. More, bir yıl hapsedilmesinden sonra hâlâ reddedince Cromwell ile bir görüşme yaptı ve eski şansölye şu güçlü ve dokunaklı savunmasını yaptı:
Ben kralın gerçek, sadık vatandaşıyım ve her gün majesteleri ve tüm krallık için dua ediyorum. Kimseye bir zararım yok. Kimseye kötü bir şey söylemiyorum. Kimsenin kötülüğünü düşünmüyorum, sadece herkes için en iyisini diliyorum ve eğer bu bir adamı hayatta tutmak için yeterli değilse gerçekten yaşamak istemiyorum. Ve çoktan ölüyorum, buraya geldiğimden beri maruz kaldığım birçok durumda bir saat içinde öleceğimi düşündüm ama Tanrımız sayesinde hiçbir zaman buna üzülmedim. Lakin sancı geçtiğinde hüzünlenmeyi tercih ederim. Ve bu sebeple zavallı bedenim kralın buyruğundadır. Tanrım, ölümüm ona iyi gelebilir. (Jones, 171)
More artık aşina olduğu Bell Kulesi’ndeki hapishanesine, kitaplardan ve yazı gereçlerinden mahrum olduğu yere döndü. More, hiçbir işbirliği olmaksızın Westminster Adliyesi’nde vatan hainliği ile yargılandı. Ancak zanlı, Üstünlük Hareketleri’ni destekleyip desteklemediği konusunda sessiz kaldığı için suçluluk hükmü verilmesi zordu. İngiliz kanunlarına göre vatan hainliği suçu ancak bir inkarla sonuçlanabilirdi, sessizlikle değil. Bununla birlikte, Thomas Cromwell ajanlarından biri olan başsavcı Sör Richard’ın yalan beyan vermesini sağladı. Rich, olasılık dışı bir iddiada bulundu ve Kule’de More ile konuşurken More’un sessizliğini bozduğunu ve Henry’nin Üstünlük Hareketini ve Yasaları’nı onaylamadığını ileri sürdü. Böylelikle More suçlu bulundu ve ölüm cezasına mahkûm edildi.
Sör Thomas More 6 Temmuz 1535’de Tower Hill’de idam edildi, toplanan seyircilerine son sözü “Ben kralın, ama ondan da önce Tanrı’nın iyi bir hizmetkârı olarak ölüyorum” (Turvey, 113) idi. Artık iyice uzamış olan gri sakalını dikkatlice idam tahtasından uzağa yerleştirirken celladına ve kendisine söylediği son sözler, hiçbir hainliğe başvurmadığını ve idam edilmeyi hak etmediğini ifade ediyordu. Thomas 1935’de Katolik Kilisesi’ni savunmasından dolayı aziz ilan edildi.
