Fransa'nın Loir-et-Cher ilindeki Loire Vadisi'nde yer alan Chambord Şatosu (Fransızca: Chateau de Chambord), M.S. 1519 ila 1547 yılları arasında inşa edilmiştir. Her ne kadar büyüklüğü ve mimari ayrıntılarıyla göz doldursa da bu kaliteli Fransız Rönesans yapısı, Fransa Kralı I. Francis (hükümdarlık dönemi M.S. 1515-1547) tarafından, kral ve maiyetinin çevresindeki ormanda bol miktarda bulunan av hayvanlarının peşinden gidebileceği bir av köşkü olması maksadıyla yaptırılmıştır. Bu şato, M.S. 16. yüzyılda yapılan öbür Fransız anıtsal yapıları üzerinde etkisi olduğu kanıtlanan pek çok yenilikçi tasarım özelliğine sahiptir ve Fransa'nın en ünlü ve en çok ziyaret edilen yapılarından biri olmaya devam etmektedir. Chambord Şatosu, M.S. 1981 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesi'ne alınmıştır.
I. Francis
I. Francis, kuzeni Fransa Kralı XII. Louis (hükümdarlık dönemi M.S. 1498-1515) 1515 yılında çocuğu olmadan ölünce yerine tahta geçti. Her ne kadar Louis gibi Francis de İtalya ile süregelen bir savaşla meşgul olsa da, Fransa kralı hükümdarlığı boyunca arkasında kalıcı bir eser bırakmaya kararlıydı. Yapılar onun başlıca odak noktasıydı ve Francis'in muhteşem mimari projesinin değerli mücevherlerinden biri de Chambord Şatosu'ydu. Yoğun ormanlarla kaplı Loire Vadisi'nin Sologne bölgesinde yer alan şato, kralın sarayın karışık ortamından uzak durabileceği ve başta geyik olmak üzere avlanmanın keyfine varabileceği bir inziva merkezi olarak tasarlanmıştı. Francis, mülkü sürekli olarak yaptığı yatırımlarla 2.500 hektardan fazla bir alana yayacak şekilde genişletmişti. Bu şato, Blois kontları tarafından kullanılan ve Loire Nehri'nin bir kolunda, yani Cosson Nehri üzerinde yer alan bir orta çağ dönemi av köşkü ya da kalesinin yerine inşa edilmiştir. Kanıtları Chambord'un kulelerinden birinin altında kazılarak elde edilen bu yapı, M.S. 1356'dan itibaren bu bölgede konuşlanmış bir garnizona ait belgesel kanıtların da gösterdiği üzere askeri bir işleve sahipti. Bölgenin köklü tarihinde, Keltlerin bölgeye 'virajdaki geçit' anlamına gelen ve Cosson Nehri'ndeki bir dönemece atıfta bulunan cambo ritos demesi, 'Chambord' isminin bir göstergesidir.
Bu uçsuz bucaksız orman artık Kraliyete bağlı olduğundan, Francis kraliyet mimari arzusunu yerine getirmekte ve yeni baştan bir gösterişli yapı inşa etmekte tamamıyla hürdü. Rönesans'ın en büyük hamilerinden biri olan Francis, pek çok ünlü Fransız ile yabancı sanatçıyı görevlendirdi. Bu isimlerden biri olan İtalyan mühendis ve mimar Leonardo Da Vinci (M.S. 1452-1519), belki de Chambord Şatosu'nun - bilhassa da ustanın birkaç eskiz yaptığı merdivenlerin - ön tasarım aşamasına dâhil olmuştur. Ne var ki, Leonardo inşaat başlamadan önce öldüğünden, bu sürece dâhil olup olmadığı ancak tahmin edilebilir. Chambord olan zaferin mimarlarından biri olarak en sık gösterilen kişi Domenico da Cortona'dır (M.S. 1470-1549). Domenico İtalyan'dı, ancak Fransa Kralı VIII. Charles (hükümdarlık dönemi M.S. 1483-1498) adına çalışarak ismini duyurmuştu. Domenico büyük olasılıkla şatonun tam boyutlu yapımcılarının taşa aktarmaya çalıştıkları ayrıntılı ahşap modelini oluşturmuştu. Bu uzun süren inşaat süreciyle bağlantılı diğer isimler arasında Fransız mimarlar Jacques Sourdeau, Pierre Neveu ve Denis Sourdeau ile I. Francis tarafından asıl yapının amiri olarak atanan Francois de Pontbriant bulunmaktadır. Yapı M.S. 1519 yılında başlamış ve 1540 yılında büyük ölçüde tamamlanana kadar bazı kesintilerle devam etmiştir. Kraliyet ya da Doğu kanadı gibi başka ek binalar 1544-5 yıllarında eklenmiş ve 1547 yılında Francis'in ölümüne kadar bitirilememiştir.
Tasarım Özellikleri
Chambord, bir av köşkü olmasına rağmen, hiçbir askeri savunmaya gerek duyulmasa bile, etkileyici bir orta çağ şatosu görünümü verilmiştir. Yapının büyüklüğü, kralın hükümdarlık yılları boyunca kullandığı pek çok kraliyet konutundan biri olarak etkilemek üzere tasarlanmıştır. Ayrıca, kralın 600'den fazla saray mensubu ve hizmetliden oluşan geniş maiyeti açısından da yeterince konaklama imkânı sağlama gibi uygulamaya dönük bir gereksinim de söz konusuydu.
Merkezdeki kare şeklinde kule (büyük kule, ayrık kule, donjon, erk ve bâlâhisar aynı yapıyı ifade eden diğer kelimeler) ve başkule, her birinin tepesinde konik şeklinde bir çatı ve lamba bulunan yuvarlak köşeli kulelere sahiptir. Ek bir merkezi kulenin üzerinde uçan payandalar, sarmal yapıda bir merdiven ve kendi lambası bulunmaktadır; bunun tepesinde bir de bir fleur-de-lis (zambak çiçeği) bulunmaktadır. Şatonun en yüksek yapısı olan merkezi kule 56 metre (183 ft.) yüksekliğindedir. Büyük kulenin etrafı, köşelerde tek katlı daire şeklinde kuleleri olan bir duvarla (enceinte basse) çevrilidir. Kalenin güney cephesinde ana giriş olan Kraliyet Kapısı yer almaktadır. Avludaki çifte kapıdan içeri girilebilmekte, ayrıca kuzey ve batı çevre kulelerindeki sarmal yapıda merdivenlerden şatonun kanatlarındaki üst katlara çıkılabilmektedir.
Fransız yapılarına İtalyan Rönesans mimarlarının yeni fikirler getirdiği bir dönemde inşa edilen Chambord Şatosu, pek çok açıdan yenilikler sergilemektedir. Yukarıdan en iyi şekilde görülebilen merkezi büyük kulenin tüm düzeni, Poggio a Caiano'daki Medici villasının bir tasarım özelliğini yansıtan Yunan haçını taklit eder - yani her bir kolu kendi genişliğinin tam olarak iki katıdır.
Dikkat çeken ikinci bir yenilik ise, büyük kulenin merkezinden yükselerek cam bir tavana ulaşan ve çatısındaki pavyona girişi sağlayan anıtsal çift sarmal merdivendir. Bu merdivenlerin her biri, her kat arasında 360 derecelik bir dönüş yaparak, her bir merdivenden çıkan iki kişinin birbirini görmesine ama birbiriyle hiçbir zaman karşılaşmamasına imkân vermektedir. Bu merdiven, Leonardo'nun özgün fikri değilse bile, büyük olasılıkla Domenico da Cortona tasarımı olan asıl modelde yer alan bir özellikti. Öte yandan, belki de diğer İtalyan mimar Giuliano da Sangallo'nun (yaklaşık M.S. 1545-1516) çalışmalarından esinlenmiş olabilir. Şatonun İtalyan mimarisinden esinlenen öbür özellikleri arasında klasik süslü pencere çerçeveleri, pilasterler ve dış cepheye dört bir yandan oldukça bir kontürlü bir görünüm kazandıran pervazlar yer almaktadır.
Chambord Şatosu, İtalyan fikirlerinin yanı sıra, dönemin Fransız mimarisinin, bilhassa da Burgonya bölgesinin pek çok özelliklerini de taşımaktadır. Bunun bir örneğini şatonun sayısız kule, küçük kule, baca ve tepe noktası ile oluşturulan dikenli siluetinden görmek mümkündür. Yılın her günü boyunca Chambord'da bir şöminenin bulunduğu söylenmektedir ve buna yaklaşık 200 adet son derece süslü baca eşlik etmektedir. Ayrıca çatı, 1547'den 1777'ye kadar çok donanımlı (ve iyi korunan) bir kraliyet av parkına dönüşen çevresindeki park ile ormanın görkemli manzarasını gözler önüne seren yürüyüş yolları ve teraslarıyla daha da zenginleştirilmiştir.
İç Mekan
Büyük kule simetrik biçimde her biri üç kat üzerinde kendi konut bölümünü barındıran dörde bölünmüştür. Odaların bulunduğu dış duvar halkası üç kanada bölünmüş olup bunların batı ve doğu kanadında yalnızca kısmi olarak üst katlar yer almaktadır. I. Francis'in odaları, şatonun kuzey köşesinde yer alan dışarıdaki Robert de Parme Kulesi'nin ilk katında yer almaktadır. Şapel, etkileyici beşik tonoz tavanı ile batıdaki dış kule olan Şapel Kulesi'nin ilk katında bulunur.
Şatonun içi aslen klasik İtalyan tarzında dekore edilmiştir. Şatonun 440 odası bulunmaktadır ve bunlar yıllarca büyük ölçüde boş kalmış olsa da, kraliyet süitleri ve konuk daireleri geçtiğimiz dönemlerde, M.S. 18. yüzyılın ortalarına kadar uzanan eldeki envanterlere dayanarak şatonun altın çağına ait eşyalarla döşenmiştir. M.S. 2014 yılından itibaren gelen ziyaretçilere bu şatonun zengin tarihine dair otantik bir izlenim veren 40'tan fazla eşsiz eser şatoya yerleştirilmiştir. Bunların arasında sayvanlı yataklar, kanepeler, koltuklar, masalar, sandalyeler, saatler, tablolar ve vazolar gibi dönem eserleri yer almaktadır. Bu kapsamda, büyük kulenin Kuzey Kulesi'nin ikinci katında yer alan Kraliçe'nin Odası bilhassa üzerinde düşünülmeye değer niteliktedir. Bu oda, M.S. 17. yüzyıldaki görünümüne uygun biçimde restore edilmiş olup, perdelik, birbiriyle uyumlu duvar kâğıtları ve tabureleriyle birlikte gür maviye boyalı sayvanlı bir yatağa sahiptir. Bu oda, diğerlerinin yanı sıra XIV. Louis'in eşi olan Avusturya Kraliçesi Marie-Thérèse tarafından da kullanılmıştır.
Tarihin Sonraki Dönemleri
Her ne kadar I. Francis Fransız mimarisine kazandırdığı bu başyapıtta çok fazla zaman geçirmemiş olsa da - hükümdarlık döneminin tamamında 72 gün - Chambord Şatosu hem yerli hem de dışarıdan gelen ziyaretçiler nezdinde Fransız kraliyet gücünün bir sembolü olarak amacına hizmet etmiştir. Bu yapıdan etkilenen ziyaretçilerden biri, bu yeri "insan sanayisinin... bir özeti" şeklinde nitelendiren Kutsal Roma İmparatoru V. Charles (hükümdarlık dönemi M.S. 1519-1556) olmuştur (Forlivesi, 10). Etrafı çevrili olan orman ve araziler daha sonraki sahipleri tarafından, bilhassa da M.S. 17. yüzyılın ortalarında XIII. Louis'nin (hükümdarlık dönemi M.S. 1610-1643) erkek kardeşi Gaston d'Orleans (M.S. 1626-1660) tarafından genişletilmiştir. Gaston, arazinin sınır duvarlarını tamamlamış, büyük kulenin üst katları ile Kraliyet Kanadı'nın birinci katını yenilemiştir.
Chambord Şatosu öylesine mükemmel bir yapıya sahipti ki, sonraki krallar dış cepheyi tamir etme konusunda gönülsüz davrandılar. XIV. Louis (hükümdarlık dönemi M.S. 1643-1715) Şapel Kanadını tamamlayarak, içerisinde Fransız bahçeleri kurmak üzere şatonun yakın çevresindeki peyzaj düzenlemelerini de barındıran genel bir restorasyon programı başlatmıştır. 'Güneş Kral', yakınlardaki daha fazla sayıda bölgeyi kraliyet arazisine dâhil etti ve uzun hükümdarlık dönemi boyunca Chambord Şatosu'nda pek çok büyük ve gösterişli buluşmalar düzenledi. Bu etkinliklere aralarında oyun yazarı Moliere (M.S. 1622-1673) gibi tanınmış konuklar da katılmıştır. XV. Louis (hükümdarlık dönemi M.S. 1715-1774) döneminde Chambord, bilhassa yılın soğuk zamanlarında kullanılmak üzere parke zemin, ahşap kaplama ve alçak asma tavanlar ilave edilerek konfor açısından daha iyi bir hale getirilmiştir. M.S. 1745 ve 1750 yılları arasında Chambord Şatosu, Maréchal de Saxe'ın (M.S. 1696-1750) kalıcı konutu olmuş, Maréchal de Saxe iç mekan döşemelerine büyük katkılarda bulunmuş ve mülkü boydan boya kateden ve pek çoğu günümüzde hala ayakta olan patika yollardan oluşan bir yapı inşa etmiştir.
Şato, Fransız Devrimi (M.S. 1789-1799) esnasında yağmalanmış, içerisindeki mobilyalar elden çıkarılmış ve park içerisindeki yabani hayvanların hemen hemen tamamı avlanmıştır. Bu şato çok kısa bir süre Napolyon'un generali Berthier'in eline geçtikten sonra 1819 yılında halka açık olarak satışa çıkarılmıştır. M.S. 1821'den itibaren ise Chambord, sürgün olmasına ve 1871'e kadar görkemli mülkünü hiç görmemesine rağmen kendisini Chambord Kontu diye adlandıran Bordeaux Dükü'ne (M.S. 1820-1883) ait olmuştur. M.S. 1827'den itibaren şato halkın ziyaretine açılmış, ancak bakımsızlıktan ötürü hasar görmüştür. Şatoyu ziyaret eden Fransız roman yazarı Gustave Flaubert (M.S. 1821-1880), " I. Francis'in semenderi üzerinde örümcek ağını örüyor" (D'Huart, 33) sözleriyle şato boyunca I. Francis'in sembolü olan bu hayvanın pek çok kez oyulmuş örneklerinin üzerindeki örümcek ağlarına göndermede bulunmuştur. Şansa bakın ki, M.S. 19. yüzyılın ikinci yarısı boyunca şatoda geniş çaplı yenilemeler yapılmıştır. Chambord Şatosu, M.S. 1930 yılında Fransız Devleti tarafından satın alınmış ve yenileme ve restorasyon çalışmaları o zamandan beri aşağı yukarı devam etmektedir.
Gallery of the Chateaux of the Loire Valley
Günümüzde Şato
Ziyaretçilerin hayranlığını beş asırdan fazla bir süredir koruyan Chambord Şatosu (Fransızca: Chateau de Chambord), günümüzde de gösterişli saraylarıyla tanınan bir ülkenin en görkemli şatolarından biri olarak simgesel bir yapı olmaya devam etmektedir. Şato halka açık olup içerisinde ahırlar, geleneksel İngiliz bahçeleri, Chambord Kontu'na ithaf edilmiş bir müze ve dönemsel sergilerin düzenlendiği sanat galerileri bulunmaktadır. Ayrıca Chambord Şatosu, M.S. 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar uzanan, Fransa'nın en önemli duvar halısı koleksiyonlarına da ev sahipliği yapmaktadır. İncil'den öyküler, Yunan mitolojisi ile antik çağın tanınmış simaları gibi konuları işleyen bu tekstil ya da dokumacılık başyapıtları, bir zamanlar Chambord Şatosu'nda sergilenmiş olmaları ya da konularının şato ya da avlanma olması dolayısıyla koleksiyona dâhil edilmek üzere özenle seçilmiştir.
Günümüzde Chambord arazisinin tamamı 5.400 hektarlık bir alanı kaplamakta ve 32 kilometre (20 mil) uzunluğundaki çevresindeki duvarıyla Avrupa'nın en büyük ormanlık alanı ile Fransa'nın en çok ziyaret edilen turistik yerlerinden biri olup, Loire Vadisi boyunca uzanan olağanüstü saraylar zincirindeki en göz alıcı mücevher olma özelliğini taşımaktadır.
