Michelangelo (MS 1475-1564), tüm Rönesans figürlerinin en büyük ve en etkili olanlarından biri olarak kabul edilen İtalyan bir sanatçı, mimar ve şairdi. Nefes kesici bir başyapıt portföyüne sahip olan sanatçının en ünlü eserleri arasında Roma'daki Sistine Şapeli'nin tavanı ve Floransa'daki Galleria dell'Accademia'da bulunan mermerden devasa Davut heykeli yer almaktadır.
Çağdaşları tarafından sanatçıların en büyüğü olarak kabul edilen Michelangelo, Rönesans, Maniyerizm ve Barok sanat tarzları üzerinde büyük bir etkiye sahipti. Bugün hala, bu büyük insanın eserleri dünyanın dört bir yanındaki sanatseverlerde, araç farketmeksizin tüm sanatında açıkça üretmeyi amaçladığı duyguları; biçim ve duruş hayranlığı, şaşkınlık ve huşu uyandırmaya devam ediyor.
İlk Yılları
Michelangelo di Lodovico Buonarroti, MS 1475 yılında İtalya'nın Floransa kenti yakınlarında küçük bir kasaba olan Caprese'de doğdu. Diğer birçok ünlü sanatçının aksine Michelangelo varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. On üç yaşına geldiğinde Floransa'ya, ünlü fresk ressamı Domenico Ghirlandaio'nun (MS 1449-1494) yanına çalışmaya gönderildi. Genç sanatçı iki yılını Ghirlandaio'nun çırağı olarak geçirdi, aynı zamanda şehirdeki birçok kiliseyi de ziyaret ederek sanat eserlerini inceleyip eskizler yaptı. Michelangelo'nun büyük çıkışı, eserlerinin Floransalı büyük ailenin reisi ve sanatın cömert bir destekçisi olan Lorenzo de Medici (MS 1449-1492) tarafından fark edilmesiyle gerçekleşti. Genç sanatçı, Lorenzo'nun etkileyici heykel bahçesinde antik çağın büyük heykeltıraşlarının eserlerini, özellikle de yüksek kabartmalı rölyeflerle süslenmiş Roma lahitlerini ilk elden inceleme ve bahçenin sanat küratörü, ünlü heykeltıraş Bertoldo di Giovanni'den (MS 1420-1491) bir şeyler öğrenme fırsatı buldu. Sonrasında Michelangelo Floransa'daki San Lorenzo Medici aile kilisesinde Lorenzo de Medici'nin mermer mezarını yapacaktı.
Bu Klasik eserlerin Michelangelo üzerindeki etkisi, ilk büyük başyapıtlarından biri olan ve şu anda Floransa'daki Casa Buonarroti'de sergilenen Sentorlar Savaşı olarak bilinen kabartma heykeldeki kıvrımlı figürlerde açıkça görülmektedir. Sanatçının kariyerinin ilk yarısında antik çağlar ile olan meşguliyeti, eserlerinde ve aynı zamanda heykelleri gerçekten antikmiş gibi göstermek için kasıtlıca yaptığı sayısız girişimlerde fazlasıyla kanıtlanmaktadır. Örneğin MS 1496'da, hakiki bir antik eser gibi görünmesi için bilerek eskittiği ve Kardinal Raffaele Riario'ya başarıyla sattığı Uyuyan Eros (şimdilerde kayıp) heykelini yaptı.
Michelangelo o sıralarda disegno olarak bilinen ve bir sanatçının her şeyden önce insan vücudunun formunu, kas yapısını ve duruşunu klasik eserlerin kâğıt üzerindeki eskizleri aracılığıyla yakalamaya çalıştığı ve daha sonra bunları tamamen yeni bir heykele veya resme dönüştürdüğü tekniğe odaklanmıştı. Michelangelo bu sanatsal mirasa, figürlerini çarpıcı pozlarla oluşturma ve bunu muazzam bir ölçekte yapma tutkusunu da eklemiştir ki bu belki de onun diğer sanat dalları yerine heykeli tercih etmesini açıklamaktadır. Gerçekçi işlemeler, ihtişam ve dinamizmin birleşimi, gerçekte var olandan daha güzel bir dünya yaratmaya çalışan ustanın diğer sanat dallarındaki eserlerinin de ayırt edici özelliği haline gelecekti.
Rönesans'ın Öncüsü
MS 1496'da Michelangelo Roma'ya taşındı ve Klasik sanat ve mimari örneklerini incelemek için daha fazla fırsatı buldu. Bu dönemde bir başka başyapıtı olan Pietà'yı yaptı (aşağıya bakınız). MS 1500'lerde Floransa'ya dönen sanatçı artık iyice yerleşmişti ve en az Floransa Katedrali kadar önemli olan bir yer için bir figür yaratmakla görevlendirildi. Michelangelo'ya, kimsenin ne yapacağını tam olarak bilemediği çok değerli Carrara mermerinden devasa bir blok verildi. Sonuç ise muhtemelen sanatçının en ünlü heykeli olan bir başka başyapıttı: Davut (aşağıya bakınız). Sırada Michelangelo'nun hiçbir şekilde heykelle sınırlı kalmadığını gösteren, boyaların kullanıldığı bir şaheser vardı. Doni Tondo MS 1503 yılında resmedilmiştir ve eser şu anda Floransa'daki Uffizi Galerisi'nde bulunmaktadır. Ardından, Michelangelo ve Leonardo da Vinci (MS 1452-1519) Floransa Konsey Salonu'ndaki freskler üzerinde çalışırken büyük zihinlerin ilginç bir buluşması oldu. Michelangelo'nun eserinin konusu Cascina Savaşı'ydı ancak Leonardo'nun çabası gibi eser de yarım kaldı. Bu dönemde her bir büyük sanatçının diğerinden ne öğrenmiş olabileceği ancak spekülasyon konusu olabilir.
Michelangelo, Papa II. Julius'in (MS 1503-1513) mezarı için çalışmak üzere Roma'ya döndü ve ardından belki de en zorlu görevi olan Vatikan'daki Sistina Şapeli'nin tavanını boyama görevi verildi (aşağıya bakınız). Büyük ölçüde tek başına ve çoğu zaman bir iskelenin tepesinde rahatsız bir pozisyonda çalışmasına rağmen, tavan oldukça hızlı bir şekilde tamamlandı. MS 1512'de tamamlanan eser, Kilise'deki herkesi tatmin etmemiş olabilir, ancak tavanın tam ortasındaki, bulutların arasında Adem'in parmağına dokunmak için uzanan Tanrı çizimi, tüm zamanların en çok kopyalanan imgelerinden biri haline gelmiştir.
Michelangelo hayatının geri kalanında ise heykel yapımı ve resim çizimine çok daha nadiren de olsa devam etti. Birçoğu eskizlerin ve evraklarının arkasına karalanmış olsa da, sıklıkla şair Vittoria Colonna'ya (MS 1490-1547) ithaf ettiği ve çok beğenilen sonelerini yazmaya devam etti. Örnekteki, Sonnet 151'de (MS 1538-1544) sanatçı, sanatın ölümü engellemedeki başarıslığı ile gerçek aşk için yapılan arayışı karşılaştırır:
Hiçbir usta sanatçı önceden bilemez,
Bir mermer bloğun içinde ne saklıdır;
Ancak zekâya boyun eğen bir el,
Onu kusursuz biçimde ortaya çıkarabilir.Kaçtığım acı ve umduğum sevinç,
Senin içinde saklı, güzel hanım.
Yüce ve ilahi; ama ölümcül bir zarar,
Sanatım dilediğimin tersini sunar bana.Bu yüzden aşk, acılarımın sebebi olamaz,
Ne güzelliğin, ne sertliğin, ne küçümseyişin;
Ne kaderim, ne talihim, ne de tesadüfler.Eğer aynı anda hem ölümü hem merhameti
Kalbinde taşıyorsan ve benim zavallı aklım
Yansa da, yalnızca ölümü çıkarabiliyorsa...(Paoletti, 404)
46 metre (150 ft.) uzunluğundaki estetik ve işlevselliğin adeta kusursuz bir birleşimi olan Floransa'daki San Lorenzo Laurentian Kütüphanesi (MS 1525), gibi bir çok önemli mimari proje de vardı. Diğer projeler arasında ise Roma'daki günümüze kadar süregelen Capitol Tepesi restorasyonu (MS 1544'te başladı), Michelangelo'nun maaş kabul etmeyi reddettiği Roma'daki Aziz Petrus Bazilikası'nın kubbesi (MS 1547 başladı ancak 1590'a kadar tamamlanamadı) ve Floransa'daki Medici şapeli yer alıyordu. Bunda ek olarak, MS 16. yüzyıl boyunca Medici Şapeli, bu sanat ustasının eşsiz ve yaratıcı mimari ve heykel kombinasyonuna hayranlık duymak ve ondan bir şeyler öğrenmek için gelen sanatçı adaylarının sıkça ziyaret ettiği bir yer haline gelmiştir. Michelangelo MS 18 Şubat 1564'te Roma'da öldü ve büyük bir törenle Floransa'daki Santa Croce Bazilikası'na gömüldü.
Ün & Hatırası
Büyük sanatçının kendisi de günümüze kadar ulaşan birkaç sanat eserinde yaşatılmıştır. Çarpıcı örneklerden bir tanesi, hemşehrisi Daniele da Volterra'nın (MS 1509-1566) MS 1564 civarında yaptığı ve şu anda Floransa'daki Bargello'da bulunan bronz büstüdür. Heykel, Michelangelo'yu bolca kırışıklık ve sakallarının yanı sıra diğer bir sanatçı Pietro Torrigiano'nun (MS 1472-1528) tarafından gençliklerinde kırılan burnunun (Torrigiano bu olay sonrasında Floransa'dan sürgün edilmiştir) hafif basıklığı gibi detayları ile oldukça gerçekçidir.
Michelangelo'nun daha ayrıntılı bir kaydıysa sanatçının yaşamı sırasında Giorgio Vasari (MS 1511-1574) ve Ascanio Condivi (MS 1525-1574) tarafından yazılan iki biyografide bulunmaktadır. Toskana'lı sanatçı Vasari, Sanatçıların Hayat Hikayeleri adlı eserini MS 1550 yılında tamamlamış, ancak daha sonra MS 1568 yılında daha kapsamlı bir şekilde gözden geçirerek eklemeler yapmıştır. Tarih, Rönesans sanatçılarının, eserlerinin ve onlarla ilgili anekdot niteliğindeki hikâyelerin muazzam bir kaydıdır. Bu nedenle de Vasari sanat tarihinin öncülerinden biri olarak kabul edilir. Diğer bir İtalyan sanatçı ve aynı zamanda Roma'dayken Michalengelo'nun öğrencisi olan Condivi ise MS 1553'te büyük ustanın da bizzat kendisi tarafından denetlenmiş olan Mihcelangelo'nun Hayatı adlı eserini yazdı (bu belki de bazı kurmaca ya da abartılı unsurları açıklamaya yardımcı olabilir).
Bu iki biyografi Michelangelo'nun yaşayan efsane olarak ünlenmesine yardımcı olmuş, sanatçı dostları onun dehasını ve Rönesans döneminde sanatın dirilişine yaptığı katkıyı benimsemişlerdir. Elbette Michelangelo'nun büyük eserleri için çoğu zaman kelimeler kifayetsiz kalır ve onları şahsen göremeyenler dahi Avrupa'nın dört bir yanındaki sayısız gravürlerine hayranlık duyabilir üzerine çalışabilirlerdi. Ünü ise Avrupa'nın da ötesine geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Sultanı II. Bayezid (MS 1481-1512) sanatçının hünerlerini duymuş ve onu sarayına davet etmiş ancak başarılı olamamıştır. Michelangelo'nın eserleri özellikle Fransa'da toplanmaya başlanmıştı bile. Kısacası Michelangelo, çağdaşları tarafından müthiş bir sanatsal güce sahip olan ve o dönemlerdeki diğer sanatçılar için de sıklıkla kullanılan ilahinin yanı sıra özellikle de ona atfedilmiş bir terim olan terribilità olarak nitelendirilmekteydi. Büyük sanatçının Batı sanatı ve mimarisine tuttuğu ışık ölümünden çok sonra da parlamaya devam etmiş ve eserleri özellikle Maniyerizm ve ardından gelen Barok tarzının gelişiminde etkili olmuştur.
Başyapıtları
Pietà
Pietà, kucağında yatan İsa Mesih'in naaşı için yas tutan Meryem Ana'nın mermerden yapılmış bir tasviridir. MS 1497 ile 1500 yılları arasında tamamlanan eser, Fransız bir kardinal'in isteği üzerine Roma'da bir şapeldeki mezarı için yaptırılmıştır. 1,74 metre (5 ft. 8 inç) uzunluğundaki bu heykel günümüzde Aziz Petrus Bazilikası'nda bulunmaktadır. Eser, heykeltıraş sanatının tüm yönlerini barındırıyor: insan vücudunun hiper-gerçekçi bir tasviri, karmaşık ve kıvrımlı örtüler, Meryem'in durgun ve düşünceli yüzü, İsa'nın hareketsiz cesedi ve kuzeyin dini heykellerini hatırlatan ancak İtalyan sanatına da bir o kadar yabancı tasarımı sunan bir yapıt. Michelangelo'nun sonuçtan son derece memnun olduğu, rakip bir sanatçının eserin yaratıcısı olduğunu iddia etmesinin ardından imzasını eklediği anekdotundan anlaşılmaktadır.
Davut
Yukarıda da belirtildiği gibi, Michelangelo'nun Floransa Katedrali için yaptığı eser, gençliğinde meşhur belalı dev Golyat'ı öldürmesiyle ünlü olan İncil kralı Davut'un mermer bir heykeliydi. Heykel gerçek boyutundan çok daha büyüktür - yaklaşık olarak 5.20 metre (17 ft.) uzunluğundadır - ki amaçlandığı gibi katedralin çatısına değil, bunun yerine tam karşısındaki meydana yerleştirilmiştir. Michelangelo MS 1501 yılında başladığı ve 1504 yılında tamamladığı bu eser için yaklaşık 400 Floransa florini almıştır. Eser günümüzde Floransa Akademi Galerisi'nde sergilenirken, yine aynı ölçekli bir replikası ise Floransa Signoria Meydanı'nda bulunmaktadır. Figür günümüzde tamamen beyazdır ancak orijinalinde altın kaplamalı üç detay daha vardı: destek için bir ağaç kütüğü, yaprakların oluşturduğu bir kemer ve başında ise bir taç. Bunun bir Davut heykeli olduğunu gösteren tek işaret figürün sol omzundaki sapandır. Bununla birlikte, aslında bir genç olması gereken bedenin olgunluğu ve figürün çıplaklığı, antik çağın devasa heykellerini, özellikle de yoğun bir şekilde Herkül'ü anımsatmaktadır. Herkül'ün Floransa'nın resmi damgasında da yer alması tesadüf sayılamaz. O halde burada, kentin sanat bakımından antik çağlardaki herhangi bir kentle eşit, hatta belki de daha iyi bir konumda olduğuna dair verilmek istenen bir mesaj vardı. Michelangelo, yarattığı Davut heykelinde açıkça belli olan o çatık kaşları ve kararlı bakışlarında vurgulanmak istenen yoğun duygulardan da anlaşılacağı gibi Klasik Dönem heykelcilik anlayışının ötesine geçmiştir
Sistina Şapeli
Daha önce de belirtildiği üzere Michelangelo, MS 1480 yılında ancak tamamlanmış olan Sistine Şapeli'nin tavanını boyamakla görevlendirilmiştir. Tavan MS 1504 yılında büyük ölçüde çatlamış ve onarılmıştır. Bu hasar ve sonrasındaki onarılma, şapelin zaten son derece etkileyici olan iç dekorasyonuna yenilerini eklemek için bir fırsattı. Michelangelo, kendisini 4 yıl boyunca meşgul edecek olan bu proje için ve haliz hazırda da Papa ile aralarında dönen sık tartışmalardan da kaynaklı pek hevesli değildi ancak o tavan bugünlerde onun imza işlerinden biri olarak görülüyor. Michelangelo, freskleri metrelerce aşağıdan görmek zorunda ziyaretçilere yardımcı olmak için zıt renkleri yan yana kullanma tekniğini benimsemiş ve onları oldukça parlak seçmiştir.
Tavanın tamamı 39 x 13,7 metre (128 x 45 ft.) ölçülerinde bir alanı kaplamaktadır. Ayrı ayrı bölmelerle İncil'deki Yaratılış'tan Nuh'un zamanına kadar olan dönemler anlatılmaktadır. İlginç bir şekilde, Adem'in yaratılışı değil, Havva'nın yaratılışı ana bölmededir, ancak bunun nedeni sahnelerin altar duvarından başlayarak kronolojik olması olabilir. Ayrıca dini anlatıyla hiçbir ilgisi olmayan ama Michelangelo'nun çarpıcı duruşlarda cüretkarca işlenmiş figürlere olan sevgisini gösteren yedi peygamber, beş kâhin ve dört ignudi vardır.
Eser, onu gören hemen hemen herkesin beğenisini kazandı ancak bazı memnuniyetsizlikler de yok değildi. İtirazın başlıca sebepleri, çıplaklık miktarı ve bir dizi figürde cinsel organların açıkça resmedilmesiydi. Ayrıca, sonrasında şapel'in sunağına, MS 1536 ve 1541 yılları arasında yine Michelangelo tarafından eklenen Kıyamet Günü bölümü de bazı din adamları tarafından hoş karşılanmamıştır. İsa'nın her zamankinden daha genç görünmesi ve sakalsız olması özellikle tartışılan konulardı. Sanatçının temel teoloji anlayışı ya da belki de dindarlığıyla dikkat çekmek gibi bir derdi olmadığı için ve daha fazla cinsel organın ortaya çıkması, bazı din adamlarının eseri sapkınlık derecesinde ilan edecek kadar ileri gitmesine neden oldu. Hatta onu yok etme girişimleri bile olmuştu. Neyse ki gelecek nesiller için, rahatsız edici çıplak öğelerin üzerinin kapatılması gibi daha ılımlı bir strateji benimsenmiştir. Freskleri rötuşlama görevi Daniele da Volterra'ya verildi ve bu sanatçı sonrasında II. Braghettone veya 'pantolon yapımcısı' gibi oldukça talihsiz lakaplarla anıldı.
Musa'nın Hükmü
Daha önce de belirtildiği gibi Michelangelo, MS 1505 yılında II. Julius tarafından Roma Kilisesi'nin lideri için görkemli bir mezar tasarlaması için görevlendirilmiştir. Kağıt üzerinde ihtişamlı bir anıt olarak başlayan mezar, tasarlanan savurganlıkların birçoğundan vazgeçilmesinin sonucunda MS 1547 yılında tamamlanmıştır. Günümüze ulaşandanlardan biri, Tanrı'ya olan hürmetini göstermek için çarpıcı derecedeki uzun bir sakal ve oturur vaziyetteki, Michelangelo tarafından yapılmış İncil'de betimlediği gibi asasını tutan Musa'nın Hükmü heykelidir. Heykelin aşağıdan görülmesi amaçlanmış ve bu nedenle de Michelangelo çeşitli görsel düzeltmeler yapmıştır. Yüksekliği 2,35 metre (7 ft. 9 inç) olan figür MS 1520 civarında tamamlanmıştır ve Roma'daki San Pietro in Vincoli kilisesinde bulunmaktadır.
