Kikimora (telaffuz edilen Kih-ki-mora), ev sahibinin davranışına bağlı olarak yardımsever veya kötü niyetli olabilen Slav irfanından bir kadın ev ruhudur. Hikayelerinin farklı versiyonlarında, biri genellikle yararlı, diğeri incitici olmak üzere iki tür ruh vardır; her ikisi de bazen bir tavuk gagası veya ördek gagası olan bir kadın olarak tasvir edilmiştir.
Bir kikimora ayrıca bir köpeğin burnuna veya bir hayvanın yüzünün veya vücudunun başka bir yönüne sahip olabilir, ancak her zaman dişildir ve sadece yaşlı bir kadın, güzel bir kız veya bir ev hizmetçisi olarak görünebilir. Evdeki sorunlar, ya ev halkı onu düzene sokamadığı için ya da davranışlarıyla negatif enerjiler ürettikleri için harekete geçtiği düşünülen bu ruhlara atfedildi. Domovoi (demovik, dernovoy olarak da verilir) olarak bilinen erkek ev ruhuyla evli olan Kikimora genellikle yardımsever iken; bataklıktan gelen, bazen Leshy varlığıyla ilişkilendirilen, vahşi doğada karşısına çıkan çocuklar ve masum yetişkinleri kaçıran, aynı zamanda haylazlığa neden olmak için anahtar deliğinden evlere giren bu Kikimora şeytani aktiviteler ve özellikle Slav cadı Baba Yaga ile ilişkilendirilir.
Evin ne denli bir düzen içinde tutulduğunu tasdikleyen nazik bir Kikimora işe girişecek ve yardım edecek iken, eğer insanlar tembel ve düzeni sağlayamıyorsa sorun yaratacaktır. Eğer bir kişi kendini bir kikimoradan kurtarmak istiyorsa, en kesin yol, bir evi o kadar temiz tutmaktır ki bu durumda kikimoranın canı sıkılır ve gider; bu inanç, kadınlara ev işlerinde gayretli olmaları için ilham verdi. Benzer şekilde, çocuklara kikimora'nın geceleri gürültüden etkilendiği ve bu nedenle onlara sessiz olmaları ve söylendiğinde yatmaları gerektiği, aksi takdirde bir kikimora'nın nefeslerini alacağı, onlara korkunç kabuslar vereceği veya onları ortadan kaldıracağı öğretildi; bu, düzenli bir gece rutinini teşvik etti.
Figür, Slav paganizminin yerini Hıristiyanlığın aldığı 8.-13. yüzyıldan öncesinde bir noktada gelişti. Birçok Slav doğaüstü varlığını değersizleştiren ve yok sayan Hıristiyanlığın kabulü ve yayılmasından sonra bile; kikimora inanç, düzen ve disiplinin korunmasına yardımcı olması; gece terörü, kayıp eşyalar, kadın ve çocukların ölümleri ve evlerin etrafında garip sesler veya olaylar dahil olmak üzere başka türlü açıklanamayan olayları dahi açıklaması nedeniyle, Slav hanelerinde bir gerçeklik olarak kalmaya devam etti.
Figür bugün en çok, popüler video oyununa da ilham veren aynı adlı kitap serisinden uyarlanan Netflix televizyon dizisi The Witcher' dan biliniyor, ancak bunların hiçbirinde kikimora mitolojik figürle benzerlik göstermiyor. Kikimoraya olan inanç, günümüzde Slav halk dini ve onun Slav Hristiyanlığındaki şeytan ve şeytani güçlerle olan ilişkisi aracılığıyla devam etmektedir.
İsim & Köken
İngilizce kikimora muhtemelen anlamı tartışılan bir isim olan Rus kuku'mopa'dan geliyor. Yazar Ronesa Aveela'ya göre, isim Fince 'scarecrow' (korkuluk), veya ölüler için Slav ‘mora’ kelimesinden türetilmiş olabilir. Diğer öneriler, kelimenin etimolojisini iblis, ölüm, çarpıklık, kabuslar, ağlama veya uluma kelimeleriyle ilişkilendirir. İsmin ölüm, ağlama ve uluma kavramlarıyla bağlantısı, diğer birçok gece aktivitesi arasında, kikimora'nın, bir kişinin uyanık olduğu ancak hareketsiz kaldığı uyku felcinin nedeni olduğuna inanılmasından ötürü en anlamlı olanıdır; kikimora'nın bu süre zarfında kişinin göğsünde oturduğu, ağlamasını bile engellediği ve ölüm düşünceleriyle o kişiyi korkuttuğuna inanılırdı.
Ev ruhu kavramı, antik çağlardan günümüze dünyanın çapındaki çoğu kültürlerde görülür. Antik Roma'nın Manes, Lares ve Penate'leri, eski Mısır'daki Bes, İskoçya ve İngiltere'nin Brownie'si veya evde görünmez bir şekilde ailenin koruyucuları ve yardımcıları olup; kendilerine ve çevrelerine saygı gösterildiği sürece onların koruyucusu olarak yaşayan diğer herhangi bir "wee folk" (periler gibi küçük, hayali yaratıklar) ile aynı temel amaçları sundu. Eğer onlara saygı gösterilmez ise, algılanan hakaret bakımından bir şekilde sorun yaratırlar ve bu nedenle, örneğin mutfak masasına atılan bir atıştırmalıkla hatırlanmazlarsa, gece ortalığı toplamak yerine odanın etrafındaki ocaktan külleri fırlatabilirler.
Kikimora, Hıristiyanlık öncesi Slav dininde gökyüzünün, ateşin, ocağın ve demircilik tanrısı olan Svarog'u (Swarog olarak da belirtilir) içeren bir efsaneden kaynaklanmış olabilir. Bu masalda Svarog, kendisini çevreleyen tüm güzel varlıklar için cennette ideal bir alan yaratır, ancak zamanla bu ruhların bir kısmı cennetlerinden memnun kalmaz ve her şey kendi istedikleri gibi olsun ister.
Ruhlar, Svarog'u devirmek için komplo kurarlar, ama ne de olsa o bir tanrıdır ve onlar daha harekete geçmeden planlarını bilir. Komplocuları yakalar ve onları göklerden yeryüzüne savurur, orada kalmalarını buyurur. Onlar göklerden evlerin bacalarına düşerler, ocağa yerleşirler. Aptallıklarından tövbe ederek, ateşi devam ettirerek, aileyi olası tehlikelere karşı uyararak ve evdeki düzeni ve dinç enerjilerin korunmasına yardımcı olarak ev sakinleri ile ilgilenmeye yemin ederler.
Hıristiyanlık, Slav pagan inançlarını bastırdı ya da dönüştürdü ve eski inancın birçok detayı kayboldu. Bu nedenle, ne Slav kültüründe kikimora'nın ortaya çıkışı için ne de bu özel hikaye için kesin bir tarih yoktur ve bu nedenle bağlantı tamamen spekülatiftir. Bu hikayedeki ev ruhları, kikimora'nın önemli bir özelliği olan, küçümsendiklerini hissettiklerinde harekete geçtikleri için not edilmemiştir, bu nedenle hiçbir bağlantı olmayabilir. Bununla birlikte, kikimora (ve domovoi) neredeyse her zaman ocakla ilişkilendirildiğinden ve fırının arkasında yaşadığı söylendiğinden, özellikle Slav ev ruhu kavramının bu masaldan kaynaklanmış veya etkilenmiş olması mümkündür.
Efsanevi Köken
Yine de, efsanede, kökenlerinin ocakla hiçbir ilgisi yoktur, ancak genellikle bir bebeğin veya küçük bir çocuğun, bir kadının (evlenmeden önce, doğum sırasında veya yaşlılıkta) trajik ölümünü ya da şeytani bir varlık tarafından baştan çıkarılan bir kadın ile ilgisi vardır. Onlar için tek bir başlangıç hikayesi yoktur, aksine onlara hayat verdiği düşünülen çeşitli olaylar vardır.
Ölü doğan çocukların ve düşüklerin, vaftiz edilmeden önce ölen bir çocuğun yanı sıra bir kikimora olduğu düşünülüyordu. İntihar eden bir kadının ruhunun, evi denetlemeye alışmış ve ölümden ayrılmayı reddeden bir maderşahi kadar kikimora olabileceği de düşünülüyordu. Ebeveynleri tarafından herhangi bir nedenle lanetlenen çocuklar da olası adaylar olarak kabul edildi, çünkü lanet, şeytanın dikkatini çocuğa çekti ve daha sonra, çocuğun ruhu bir kikimoraya dönüşene kadar etkisini göstermeye başladı.
Ruh kadın olarak anlaşıldığından, kızlar öncelikli olarak risk altındaydı, ancak görünüşe göre genç erkekler de dönüştürülmüş olabilir. Evlenebilecek yaştaki genç kadınların, onları cömert hediyelerle baştan çıkaran ya da genellikle kadının yürüyeceği yollara baştan çıkarıcı eşyalar bırakan aslında iblis olan yakışıklı genç erkeklerin şeytani büyüsüne özellikle duyarlı oldukları düşünülüyordu ve eğer o kadınlar eve birini getirirse, iblisin eve girmesine izin vermiş olur. İblis kadını hamile bıraktıktan sonra ayrıldır ve hediyeler küle döner; çocuğu ise sivri kulaklı deforme olarak doğar ve sonra bir kikimora olur.
Yaygın bir korku, değişenle - genellikle bebeklik döneminde, kişinin gerçek çocuğunun yerini alan bir iblis çocuk - ile ilgiliydi ve bu, bir kikimora ile ilişkilendirildi. Ruhun bir evin anahtar deliğinden girdiği, birinin çocuğunu kendi çocuğuyla değiştirdiği ve bebeği kikimora olarak büyütmek için sessizce ayrıldığı düşünülüyordu. Bilginler Maria Leach ve Jerome Fried, kikimora da dahil olmak üzere, bir evdeki ruhlar için en yaygın giriş noktalarından biri olarak anahtar deliğine olan inancı şu şekilde yorumlarlar:
Kapı, baca veya evin diğer açıklıkları ile ortak olan anahtar deliği, iblislerin, cadıların veya şeytanın giriş yeridir. Anahtar delikte bırakılırsa, kötü ruh giremez... Açık anahtar deliği korkusu, özellikle değişme inancından dolayı evde yeni doğmuş bir çocuk olduğunda büyüktür. (576)
Kikimora'nın çocuğu ölümlü bebekle değiştirildiğinde, ebeveynler, çocuklarının bir kikimora olarak gerçek kimliği konusunda onları uyaran tuhaf davranışları fark edene kadar onu kendi çocukları gibi yetiştirir. Aveela, toplumdaki diğer kişiler onu bir kikimora olarak görebileceği için çocuklarına kendi yaş grubundan önce okumayı öğretmemeye karar veren ebeveynlerin örneğini aktarır.
Dış Görünüş
Kikimora, genellikle soluk veya yırtık giysiler ve başörtüsü içinde yaşlı bir kadın olarak tasvir edilir, ancak birçok farklı biçime bürünebilir. Bazen tavuk gagalı veya evcil bir hayvanın başka bir özelliği olan bir kadın, bazen de güzel bir genç kadın; ölen bir aile üyesinin imajını alabilir veya parlayan gözleri ve boynuzları olan kıllı, keçi benzeri bir varlık olarak görünebilir. Bazen cadılarla ilişkilendirilir ve cadıların olası kökenlerinden bazıları bir kikimora'nın yaratılmasıyla bağlantılıdır. Bilgin Andreas Johns şöyle yorumlar:
Halk inancı, kadınların nasıl cadı olduklarına dair birçok açıklama sunar: bir ailede doğan yedinci kız çocuğu veya nikahsız doğan üç kuşak kızda, üçüncü kuşak kız [bir cadı] olur ya da ölmekte olan bir cadı gücünü başka bir kadına devreder. (55)
Kikimora'nın cadılarla ilişkilendirilmesi, bazen ruhu, akşam yemeğine yapabileceği çocukları arayan bir havan tokmağıyla göklerde uçan kötü şöhretli cadı Baba Yaga ile ilişkilendirmiş gibi görünüyor. Tıpkı Baba Yaga'nın gençleri avladığı gibi, bir kikimora da yaptı ve her ikisinin de önemli doğaüstü güçleri vardı. Kikimora'nın bu yönü, evdeki iyi huylu bir koruyucu ve yardımcı rolüyle çelişmektedir, ancak en sık kikimora'nın iki türünden sadece birine uygulandığı anlaşılmaktadır.
Kikimora, Domovoi, & Leshy
Belirtildiği gibi, ruh iki farklı tiptedir: biri iyi huylu ve diğeri kötü niyetli. Yardımsever kikimora, bir aile ile mutlu bir şekilde yaşayacak ve saygısızlık edilmedikçe bir evin düzenine ve temizliğine yardımcı olacaktır. Bu ruh, öfkelenmedikçe aynı zamanda iyi huylu ve destekleyici olan evin domovoi'si ile evli olarak anlaşılır. Leach ve Fried yorumu ise şu şekilde:
[Domovoi şu şekilde tanımlanır] "Evdeki kişi": Rus bir ev ruhu, atalardan kalma ve genellikle ailenin kurucusu, evin sakinlerini kollayan ve koruyan, her şeyin yolunda olmasına dikkat eden... Demovik sobanın arkasında yaşar, ateşi sever ve ailesi onu rahatsız ettiğinde cezalarından biri de evi yakmaktır. Aile taşındığında eski ateşin izleri yeni eve taşınır ve yeni ateş yakılırken demovik orada karşılanır. O, ailenin yaşayan reisi gibi görünen yaşlı, kır sakallı bir adamdır. Doğru adı asla kullanılmaz; ona "o" veya "kendisi" veya "dede" denir. Akşam yemeğinin bir kısmı, karanlıkta koşuşturan, her zaman meşgul olan, yabancı ve düşman ruhların izinsiz girişine karşı koruyan demovik için gece boyunca dışarıda bırakılır… Birkaç tür demovik vardır: ahır ruhu, mutfak ruhu veya banyo ruhu. Her evde onlardan var. (321)
Domovoi, bir ailenin Hıristiyanlık öncesi tanrısı olan bir Rod’un vücut bulmuş hali olarak anlaşılır ve amacı o ailenin refahını sağlamaktır. Bir aile taşındığında, domovoi resmi olarak davet edilmemişse, eski evde kalır ve yeni ailenin domovoi'si ile her türlü soruna neden olarak, davet uygun şekilde sunulana ve yeni eve taşınana kadar savaşır. Domovoi ile ilişkilendirilen kikimora, koruyucu bir varlık olarak aynı amaca hizmet eder, ancak Leshy ile bağlantılı kikimora tamamen farklı bir tür ruhtur.
Leshy, ormanda hüküm süren, vahşi yaşamı, bitkileri ve ağaçları insanların suistimalinden korurken saygılı avlanmaya ve odun hasadına izin veren doğaüstü bir varlıktır. Bilgin Carol Rose bu varlığı şöyle anlatıyor:
Adı "orman" anlamına gelen les kelimesinden türetilmiştir. İnsan şeklinde ama garip bir şekilde solgun tenli, yeşil gözlü, yeşil sakallı ve uzun, dağınık saçlı, çizmelerini yanlış ayaklara takmış ve gölgesiz olarak tanımlanıyor. Leshy, uzun boylu ve orman ağaçlarına benzer şekilde durabilen veya bir ot sapının uzunluğunu alabilen bir şekil değiştiriciydi. Ormanın her sesini biliyordu ve çıkarabiliyordu, orada başıboş insanları kandırıyordu. (222)
Ormana giren veya Leshy'nin sorun çıkarmak için orada olduğunu düşündüğü insanlar, çalılıkların daha da derinlerine çekildi ve bir daha asla görülmedi. Leshy, genellikle Lesovikha olarak bilinen benzer bir varlıkla evliydi, ki ondan olan Leshonki olarak bilinen çocukları, kendi ormanlarını bulmak ve korumak adına büyütülür. Lesovikha figürü bazen ormanların yakınındaki bataklıklarda yaşayan bir kikimora ile ilişkilendirilir veya onun yerini alır.
Bu kikimora çabuk sinirlenen ve düşmancadır ayrıca aile içi istismarın günlük bir olay olduğu, anahtar deliğinden girilebilen karanlık enerjiye sahip evlere çekilir. Aile, onun varlığından ilk olarak sabahları zemindeki ıslak ayak izlerinden haberdar olur, ancak kısa süre sonra düzenli olarak eşyaları kırdığı, nesneleri çaldığı, kabuslara neden olduğu ve hatta özellikle çocukları tarafından lanetlenen çocukları kaçırdığı için onun gazabını fark eder. Kaçırılan çocuk daha sonra bir kikimora olmak için yetiştirilecektir.
Sonuç
Kikimora, çoğu doğaüstü varlık gibi, kültürel değerlerin gözetilmesini teşvik etmeye hizmet etti. Bir kadın temiz bir ev tutmuyorsa, bir koca tacizci ve tembelse, çocuklar yetersiz disipline sahipse, evde oturmak için bir kikimora davetiyesi gönderdikleri düşünülüyordu. Daha önce belirtildiği gibi, kişi eve girdikten sonra onlardan ancak davranışlarını tersine çevirerek, onların varlığına saygı göstererek ve onlara hediyeler ve atıştırmalıklar bırakarak kurtulabilirdi.
Ruhlar ayrıca bir çocuğun, genç bir kadının, anne adayının veya sağlığı yerinde olan annenin ölümü gibi trajik olayları da açıkladı. Bu olaylar, anne babasının ona lanet ettiği bir çocuk kadar sevilen ve aranan bir çocuğu kolayca alabilen bataklığın kötü niyetli kikimorasının suçuydu. Ayrıca, ortak nesnelerin kaybı gibi sıradan rahatsızlıkların nedeni olduklarına inanılıyordu. Kişi tırmığını, çapasını veya fenerini bulamazsa, suç bir kikimoraya atılır ve hiçbir şey iade etme zorunluluğu yoktur.
The Witcher kitaplarında, şovunda ve video oyununda kikimora, kalın kabuklu, örümcek benzeri dev bir canavar olarak sunulur. Yazar Andrzej Sapkowski, kahramanın, Rivialı Geralt'ın (The Witcher) savaştığı ancak dramatik amaçlarla onları önemli ölçüde değiştirdiği yaratıkların çoğunu yaratmak için Slav bilgisinden yararlandı. Romanlar, şovlar ve oyun dünyasında, ördek gagalı küçük bir ev ruhuyla savaşan bir savaşçı saçma görünebilir; ama kızgın bir kikimorayı deneyimlediğini iddia edenler muhtemelen her gün dev bir örümceğe binmeyi tercih ederdi.
